Turkiya Suriyaga yurish qilmoqchi. Yangi urush boshlanishi, migratsiya inqirozi yuzaga kelishi, IShID qayta tiklanishi mumkin

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on mamlakatning Suriya shimoli-sharqida harbiy operatsiyalarni amalga oshirishga tayyorlanayotganligini e’lon qildi. Bu haqda Meduza xabar berdi.

Turkiya prezidentining so‘zlariga ko‘ra quruqlikdagi qo‘shinlar hujumi yaqin soatlar ichida amalga oshirilishi mumkin. Bir necha kun avval Erdo‘g‘on AQSh o‘zaro kelishuvdagi Suriya hamda Turkiya chegarasida “xavfsizlik hududi” yaratish bo‘yicha o‘z vazifalarini bajarmagani sabab mamlakatning aralashuvdan boshqa chorasi qolmaganligini qayd etgandi.

AQSh va Turkiyaning Suriya chegarasida xavfsizlik hududini tuzish bo‘yicha kelishuvi 2019-yil 7-avgustda imzolangan. Bitim doirasida ikki davlat bir necha qo‘shma patrul missiyalarini amalga oshirgan, lekin Erdo‘g‘on buni shunchaki xayoliy harakatlar deb atadi. Sentabrda u AQShni vaziyat o‘zgarmasa Turkiya harbiy harakatlarni amalga oshirishi haqida ogohlantirgan. BMT Bosh assambleyasining sentabrda o‘tgan majlisida Erdo‘g‘on Suriya bilan chegara hududidagi o‘z yeridagi xavfsizlik zonasini 480 kilometrga, Suriya ichkarisida esa 30 kilometrga yetkazishilishini ma’lum qilgan.

Anqaraning asosiy maqsadlaridan biri ushbu yerlarni kurt xalq himoyasi otryadlaridan tozalashdir. Turkiya ularni o‘z hududidagi separatistlar deb hisoblab, “terrorchilar” deb atamoqda. AQSh uchun esa kurtlar hududdagi asosiy ittifoqchi.

Suriya Demokratik kuchlari vakillari kurtlar siyosiy qanotiga ishongan holda Turkiyaga chegaradagi har qanday hujum uchun javob qaytarishga va urush ochishga tayyorligini ma’lum qilgan. Eskpertlar turk hujumi natijasida IShIDga qarshi bir necha yil kurashgan kurt jangarilarining Suriya va Iroqning boshqa hududlaridan chegaraga yaqin yerlarga kelishiga va AQSh razvedkasi xabariga ko‘ra IShIDning qayta tug‘ilishiga sabab bo‘lishi mumkinligidan xavotirda.

Xavfsizlik hududi yuzasidan kelishuv Turkiya—Amerika munosabatlarining turklarning NATO mamlakatlari orasida Rossiyadan C-400 zenit-raketalar kompleksini xarid qilishi natijasida sovuqlashgan paytida imzolangandi. Raketalar xarididan so‘ng AQSh bunga javoban F-35 beshinchi avlod qiruvchilari bilan Turkiyaning dasturdagi ishtirokini to‘xtatishini bildirgan. Xavfsizlik hududi haqidagi bitim kelshib olingach, turk hukumati С-400’ning harbiy navbatchilikka yetkazilishini kechiktirgan. Suriyaga hujum ikki o‘zaro yaqin ittifoqchi o‘rtasidagi munosabatlarni qayta tiklash bekor qilinishini anglatadi.

Rossiya g‘arb tahlilchilarning fikriga ko‘ra AQSh hamda Turkiya o‘rtasida nizo chiqishidan manfaatdor. Sababi ruslar xavfsizlik hududi Bashar Asad hukumati suvernitetiga zidligini bildirib ushbu kelishuvga qarshi chiqqan. Rossiya turk qo‘shinlari kurtlar otryadini januboga Suriya markaziga siqib chiqarishi Asad hukumati boshqaruvidagi hududlarda muvozanat buzilishiga olib keladi deb hisoblagan.

Erdo‘g‘on harbiy rejalari Yevropa davlatlari uchun ham mavhumlikni yuzaga keltirmoqda. Bir tomondan ular kelishuvga asosan xavfsizlik hududining bo‘lishi u yerga Turkiyadagi 3,6 million qochqinni yashash uchun joylashtirish imkonini bergan. Avval Erdo‘g‘on agar ushbu hudud tashkil qilinmasa Yevropa uchun chegaralarini ochib tashlashini ma’lum qilgandi. Boshqa bir masala qurolli nizolar yana suriyalik qochoqlar oqimining yana Yevropa tomonga yo‘l olishiga sabab bo‘ladi.

Agar Erdo‘g‘on hujumni boshlasa, bu 2016-yilda Bashar Asadga qarshi “Yevfrat qalqoni” operatsiyasi, shuningdek o‘tgan yildagi kurtlar ortyadiga qarshi “Zaytun shohchasi” harakatidan keyin Turkiya tomonidan amalga oshirilgan uchinchi katta yurish bo‘ladi.

IShID ekstremistik guruhi jahonning bir qator mamlakatlari va xalqaro tashkilotlar tomonidan “terrorchilik tashkiloti” deb topilgan.