• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12857.35
    • RUB163.45
    • EUR14672.81
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +31°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    Nega asteroid bilan to‘qnashuv sayyoramiz uchun xatarli?

    Taxminan 66 million yil muqaddam Yerda kosmik miqyosli ofat yuz berdi. O‘sha kuni o‘lchami 10–15 kilometr bo‘lgan asteroid juda katta tezlik bilan kelib, hozirgi Meksika ko‘rfazi tubida joylashgan hududga borib urilgan. Bu joy Yukatan yarimorolidan shimolroqdan joylashgan bo‘lib, bu yerda dengiz tubida haqiqatan ham ulkan chandiq – krater mavjud.

    Ushbu kosmik obyektning kelib urilishi butun sayyora bo‘ylab mislsiz talafot va tabiiy ofatlar zanjirini keltirib chiqargan. Xususan, favqulodda ulkan sunami va yong‘inlar hosil bo‘lgan. Uning ketidan esa iqlimning keskin sovishi ro‘y bergan. Natijada ko‘plab turdagi o‘simlik va hayvonlar Yer yuzidan butunlay qirilib ketdi. Chunonchi, o‘shanda dinozavrlarning kuni bitgan edi. Sayyoramizdagi tirik mavjudotlarning yashash sharoiti dramatik tarzda butunlay o‘zgarib ketgan.

    Foto: Google Photos

    Foto: Google Photos

    O‘ylab qaralsa, o‘lchami 10–15 kilometr bo‘lgan qoyatoshdan iborat asteroid kosmik masshtablarda qaraganda juda kichik narsa bo‘lib ko‘rinadi. Taqqoslash uchun, Yerning diametri 12 740 kilometrni tashkil etadi. O‘ylab ko‘ring, 15 kilometr qayda-yu, 12 740 kilometr qayoqda! Ma’lum bo‘lmoqdaki, dinozavrlar erasiga nuqta qo‘ygan o‘sha asteroid Yerimizdan ming barobar kichik ekan. Uni, kosmik o‘lchamda qaraganda, Yerga nisbatan “qum zarrasi” desa ham xato bo‘lmasdi aslida. Xo‘sh, unda shu darajada katta ko‘lamli, global talafotlarni u qanday qilib keltirib chiqara oldi?

    Gap shundaki, kundalik hayotda biz juda imillagan harakat tezligiga ko‘nikib qolganmiz. Vaholanki, o‘sha global fojiada hamma narsani, kelib urilgan o‘sha asteroidning tezligi hal qilgan. Yana taqqoslaymiz: o‘rtacha tezlikda shoshmasdan yayov ketayotgan odam soatiga 4 kilometr yo‘l bosishi mumkin. Shahar sharoitida mashinalar o‘rtacha 60 kilometr/soat tezlik bilan yuradi. Fuqaro aviatsiyasi samolyotlari esa kamdan-kam hollardagina ming kilometr/soat tezlikka erishadi.

    Koinotda esa hammasi boshqacha. Eng past tezlik bilan Yer atmosferasiga kirib keladigan meteor ham bir soniyada 11 200 metr masofani bosib o‘tadi. Bu degani, uning tezligi soatiga 40 320 kilometrni tashkil etadi deganidir! Endi yana taqqoslasak, eng tezkor poyga avtomobillari ham, eng tezkor qiruvchi samolyotlar ham, xullas, yerda uchadigan va yuradigan hech narsa buncha tezlikka chiqolmaydi. Yerga koinotdan kirib keladigan meteoritlarning tezligi tovush tezligidan 35 barobar yuqori bo‘ladi. Yer o‘zi ham Quyosh atrofida juda katta tezlikda harakatlanadi. Sayyoramizning orbita bo‘ylab harakati 30 kilometr/soniyani tashkil etadi! Faeton nomli asteroid, masalan, perigeliyda (Quyoshga eng yaqin kelgan vaqtda) 200 kilometr/soniya tezlikka ega bo‘ladi. Tasavvur qilyapsizmi, atigi bir soniyada bu g‘adir-budir qoyatosh naq 200 kilometr masofani bosib o‘tadi!

    Bu juda katta tezlik ko‘rsatkichlari o‘zi bilan juda ulkan miqdordagi kinetik energiya zaxirasini tashib yuradi. Ular boshqa yirikroq obyekt, masalan, Yer singari sayyora bilan to‘qnashganda jism tashigan butun kinetik energiya bir lahzada zarba va issiqlik energiyasiga aylanib ketadi. Bu energiyaning saqlanish qonunidan kelib chiqadigan oddiy xulosa bo‘lib, lekin buning oqibatlari sayyora ko‘lamida ham mislsiz ofatlarga sabab bo‘ladi. Boz ustiga, fizika qonunlari shundayki, Yerga kelib urilayotgan obyekt tezligi ikki marta ortsa, uning kelib urilishidan hosil bo‘ladigan energiyasi to‘rt barobar ortadi; tezlik uch barobar ortishi esa zarba energiyasini to‘qqiz marta kuchaytiradi va hokazo. Ya’ni zarba kuchi tezlikning kvadratiga bog‘liq bo‘ladi. Meteor Yer atmosferasiga kirib kelishida miltiqdan otilgan o‘qqa nisbatan 30 barobar katta tezlikka ega bo‘ladi. Bu degani, uning borib urilgan joyidagi zarba kuchi o‘q tekkanidan ko‘ra 900 marta kuchliroq bo‘ladi demakdir!

    Baxtimizga, bunday to‘qnashuvlar oldini oladigan va bizni kosmik zarbalardan muhofaza qilib turadigan qobiq – Yer atmosferasi mavjud. U ancha-muncha narsani o‘z ishqalanish kuchi orqali qizdirib, Yerga yetib kelgunicha yonib yo‘q bo‘lib ketishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa zichligi past bo‘lgan kichik jismlar Yer atmosferasidan omon o‘tmaydi va ularning aksariyati sayyoramiz sirtiga yetib kelgunicha yonib, bug‘lanib yo‘q bo‘lib ketib bo‘ladi. Faqat yirik va qattiq meteoritlargina to‘liq yonishga ulgurmay, Yer sirtigacha yetib keladi. Ularning ham aksariyati dengiz va okeanlar sathiga yoki kimsasiz hududlarga qulaydi. Kamdan-kam hollarda Yerga yetib kelgan meteorit aholi yashash joylariga tushadi va jiddiy ziyon yetkazishi mumkin.

    Masalan, 1908-yilning 30-iyun kuni Sibirning Tunguska degan hududida shunday bo‘lgan. O‘shanda o‘lchami 150–300 metr atrofida bo‘lgan obyekt Podkamennaya daryosi yaqinidagi o‘rmonga qulagan. U yorqin iz qoldirib havodan uchib kirib kelgan va katta zarba to‘lqini hosil qilgan tarzda Yerga urilgan. Natijada 30 kilometr radiusdagi o‘rmonda barcha daraxt yonib kul bo‘lgan. Tuproq ham yaxshigina silkingan va Sibirdagi aksariyat aholi punktlarida yengil zilzila qayd etilgan. Silkinishlarni hatto G‘arbiy Yevropa seysmik stansiyalari ham sezgan.

    Baxtli tasodif sababli Tunguskaga tushgan o‘sha meteorit o‘shanda bevosita aholi yashash joyiga emas, balki o‘rmonga kelib urilgan edi. Shu sababli ham odamlarga ziyon yetmagan. Biroq uni butunlay zararsiz bo‘lgan deb ham bo‘lmaydi. Zero atrofdagi qishloqlarda hosilga va yog‘ochsozlik korxonalari iqtisodiyotiga baribir muayyan zarar yetgan.

    Yana bir shu kabi meteorit qulashiga Uzoq Sharq aholisi 1947-yilning 12-fevral kuni guvohi bo‘lgan. O‘shanda Ussuriya o‘lkasidagi taygaga ulkan yumaloq hajmli meteorit kelib urilgan edi.

    Qolaversa, ko‘pchilik atigi olti yil oldin, ya’ni 2013-yilning 15-fevralida Rossiyaning Chelyabinsk shahriga kelib urilgan meteoritni yaxshi eslasa kerak. O‘shanda voqeani ko‘plab havaskor va professional tasvirchilar suratga olishga erishgan edi. Hatto avtomobillarga o‘rnatilgan videoregistratorlar ham allaqancha videoyozuvlarni taqdim etgan.

    66 million yil avval dinozavrlar erasiga yakun yasagan asteroid esa Tunguskaga, Ussuriya o‘lkasiga yoki Chelyabinskka kelib tushgan meteoritlardan bir necha barobar yirik va og‘ir bo‘lgan. Hisob-kitoblarga ko‘ra, uning massasi va tezligi shu qadar katta bo‘lganki, Yerga kelib urilishidan hosil bo‘lgan zarba kuchi trotil ekvivalentida olganda 100 ming gigatonnani tashkil etgan. Bu Xirosimaga tashlangan va shaharni kunpayakun qilgan atom bombasidan 7 milliard marta katta portlash quvvati demakdir! Kelib urilgan asteroidning butun kinetik energiyasi issiqlik energiyasiga aylanishi natijasida Yerdagi tuproq qatlami favqulodda qattiq qizigan va baland harorat tufayli ancha-muncha toshlar va minerallar ham erib, bug‘lanib ketgan. Oqibatda ular tarkibida bo‘lgan zaharli moddalar, xususan, oltingugurt bug‘lanib, atmosferaga tarqalib ketgan.

    Ro‘y bergan mislsiz ofatning ikkilamchi oqibatlari esa sayyoramiz atmosferasining o‘ta qorong‘u bo‘lib qolishi natijasida Yer yuziga Quyosh nurlari yetarlicha tushmay qolishidan kelib chiqqan. Buning natijasida iqlim keskin sovigan. Yer butunlay o‘zgargan. Biosfera evolyutsiyasi esa tamomila boshqa yo‘nalishga yuz burgan. Ofatni ko‘plab jonivorlar turlari, xususan, dinozavrlar yengib o‘ta olmadi. Lekin sutemizuvchilar avlodlari amallab yorug‘ kunlarga yetib oldi. Sayyora o‘zini qayta tiklagach esa ularning davri kelgandi.

    Muzaffar Qosimov

    24.09.2019, 12:17   Izoh (0)   25061
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    O‘zbekistonda yuqori sinf o‘quvchilarining ta’lim dasturini ixtiyoriy tanlashiga ruxsat berilishi mumkin

    20.09.2019, 15:25

    O‘zbekiston OTMlariga 1000 ta eng yaxshi universitet reytingidan joy topilmadi

    19.09.2019, 20:43

    O‘rta Osiyoning o‘n ming yillik tarixiga oid yangi faktlar aniqlandi. Kashfiyotga o‘zbek olimlari ham hissa qo‘shdi

    10.09.2019, 18:45

    Odam immun tanqisligi virusidan (OIV) himoyalanishning yangi usuli topildi

    09.09.2019, 10:12

    Rossiyalik biolog genomni tahrirlash tajribasida ishtirok etadigan ko‘ngillilarni topdi

    06.09.2019, 09:28

    Olimlar qadimgi odamning yuz ko‘rinishini tikladi

    29.08.2019, 10:50
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Xon Saroy tomonidan an’anaviy “Mening orzuyimdagi uy” rasmlar tanlovi boshlandi 


    O‘zbekiston Milliy banki Xitoy yuani ayirboshlash xizmatini Toshkent shahri va poytaxt aeroportida yo‘lga qo‘ydi


    Yangiyo‘lda “Tomorqa maktabi” ochildi


    Mastercard Digital Uzbekistan 5- xalqaro PLAS-Forumida qatnashdi


    LUKOIL: yosh iste’dodlar ovozi katta sahnada yangradi


    Sistit — bu uyat emas!


    2025-yilning 5 oyi davomida Mobiuz minglab tayanch stansiyalarini ishga tushirdi va texnik infratuzilmani zamonaviylashtirdi


    InfinBLACK - ortiqcha to‘lovlar talab qilmaydigan kredit karta


    Suv — bebaho neʼmat: Agrobankdan fermerlar uchun yangi metodik to‘plam


    Hyundai Uzbekistan - foizsiz bo‘lib to‘lash imkoniyati qaytdi!


    Chirchiqdagi yangi bog‘ - zamonaviy ko‘ngilochar va dam olish maskani ochildi


    ANORBANK va BS/2 O‘zbekistonda banklarda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tarmog‘ini kengaytirmoqda


    Centrum Air yozgi yo‘nalish ochadi: Toshkentdan Issiqko‘lga to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslar


    Octobank bankomatlarni BS/2 bilan birga “aqlliroq” qiladi


    Moliyaviy firibgarliklar: firibgarlar keksalarni qanday aldamoqda 

     

    Tavsiya etamiz

    Feldmarshalga almashtirilmagan Stalinning zurriyoti — “dohiy” nega o‘g‘lini urushga yuborgan edi?

    3 iyun, 21:10

    Ko‘zi o‘tkir, qulog‘i sezgir temir qushchalar. Razvedkachi dronlarning “katta akalari”

    3 iyun, 20:40

    Gitlerdan so‘ng eng mashhur natsist – dorga osilgan Ribbentropning ayanchli taqdiri

    31 may, 19:25

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Mask BMTni moliyalashtirishni to‘xtatishni taklif qildi

    Dunyo | 4 iyun, 00:25

    Jennifer Lopesning O‘zbekistondagi konsertiga chiptalar sotuvi qachon boshlanishi maʼlum qilindi

    O‘zbekiston | 4 iyun, 00:00

    Li Chje Myon Janubiy Koreyaning yangi prezidenti etib saylandi

    Dunyo | 3 iyun, 23:45

    Janubiy Koreyadagi hukmron partiya rahbari saylovlardagi mag‘lubiyatini tan oldi

    Dunyo | 3 iyun, 23:38

    Andijonda haydovchining rulda chalg‘ib qolishi oqibatida 6 ta mashina to‘qnashdi (video)

    O‘zbekiston | 3 iyun, 23:30

    “Daryo” dayjesti: 3-iyunning eng muhim xabarlari

    O‘zbekiston | 3 iyun, 23:20

    Kanadadagi keng ko‘lamli o‘rmon yong‘inlari Oydan ham narida ko‘rinmoqda

    Dunyo | 3 iyun, 23:10

    Farg‘onada 55 sotix yerni 5 ming dollarga sotmoqchi bo‘lganlar ushlandi

    O‘zbekiston | 3 iyun, 22:55
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.