Hafta ijtimoiy muammolari: Uniki oq, meniki esa oppoq

“Daryo” kolumnisti an’anaviy ruknda o‘tgan haftada muhokama qilingan asosiy ijtimoiy masalalarga to‘xtalib o‘tadi.

Hadik va jur’at haqida

Bundan bir asrcha muqaddam yurtimiz uch xonlik qo‘l ostida edi. Bu xonliklarda hozirgiday ommaviy nashrlar bo‘lmagan. Bori ham muammoni yetti qavat to‘nga o‘rab, taxallus ostida chop etardi. Xon va turli davlat ishlarini egallagan qarindoshlarini tanqid qilish-ku, boshni kundaga qo‘yishdek edi. Biz o‘sha xonliklar fuqarolarining avlodimiz.

Triatlon federatsiyasi raisi Toshkent ko‘chalarida soatiga 201 kilometr tezlikda mashina haydashini hamma ko‘rdi, ammo ochiqdan-ochiq tanqid qilishga istihola qildi. Katta ehtimol bilan aytamizki, cho‘chidi. Jarima to‘lasin, deguvchilar ham sanoqli kishilarni tashkil qildi. Kim biladi deysiz, ertaga eshik taqillab qolsa-chi, bola-chaqa bor, tinch turaveraylik, bir marta tez haydasa haydabdi-da, yigit kishi tezlikni sevadi, qolaversa, birovni urib ketmagan bo‘lsa, tanqid qilib nima bor, o‘zi yomon yigitga o‘xshamaydi. Ammo bu ish qoidabuzarlik ekanligini deyarli hammamiz bilardik. Qonun oldida O‘zbekiston fuqarolari tengligini ham bilardik.

Avvallari eski radioning pishillagan to‘lqinlari uzra “Ozodlik”, “Amerika ovozi”ni yashirincha tinglardik. Keyinroq proxy degan to‘siqbuzar paydo bo‘lgach, bildirmaygina “Fergana.ru”, BBC, CentrAsia kabi nashrlarni o‘qiy boshladik. Tunda brauzerning “inkognito” sahifasi orqali o‘qib o‘tirganimizda ko‘chada mashina ovozi kelsa sakrab tushardik: nimani o‘qiyotganimni sezib kelishdimikan? Afsuski, ichimizdagi hadik erkin fikrlashimiz va munosabat bildirishimizga hamon to‘siqlik qilmoqda. Hanuz jiddiy masalalarda hazilomuz yozishni afzal ko‘ramiz, chunki kinoyali fikrni turli talqin qilsa bo‘ladi-da.

Ammo o‘tgan haftadagi voqea jamiyatimizning o‘nlab yillik qoliplarini sindirdi. Prezidentning kuyovi qoida buzgani uchun jarima to‘ladi. U ham inson, uni ham muhokama qilish mumkinligi va xatolardan xoli emasligi omma ko‘z oldida tan olindi. Jamoatchilik bosimi deysizmi yoki boshqacha talqin etasizmi – jarima to‘lagani fakt, kvitansiya turibdi. Endi jamoatchilik yanada faollashsa bo‘ladi. Vazirlar, prokurorlar, hokimlar va ularning yaqinlari qoida buzmaydimi? Buzishi mumkin, demak jazosini olishi shart. Chunki yaqqol pretsedent (o‘rnak bo‘larli hodisa) endi bor.

Uzunquloq gaplarga ko‘ra hozir Londonda yashayotgan 25 yashar bir yigitcha ham ilgari Toshkent ko‘chalarida tez mashina haydagani uchun ikki kishining o‘limiga sababchi bo‘lgan va, tabiiyki, hammasi bosti-bosti qilingan. Chunki o‘shanda jamoatchilikda hadik bor edi, jur’at esa yo‘q edi.

Uniki oq, meniki esa oppoq

Har hafta davlat amaldorlarimizdan qiziq-qiziq chiqishlar sodir bo‘ladi. Bu gal iqtisodiyot va sanoat vaziri Botir Xo‘jayevning navbati:

“...Inflyatsiyaga kelsak, bizda inflyatsiya darajasi yuqori emas. To‘g‘ri, inflyatsiya yuqori, lekin bizdan ham yuqori davlatlar ham bor – masalan Venesuela...”

Ajoyib o‘xshatish. Rivojlangan davlatlar bilan solishtirish o‘rniga, qattiq sanksiyalar ostidagi inqirozli va notinch Venesuela bilan taqqoslab vazir janoblari nima demoqchi? Hech yo‘q shulardan tuzukroqmiz-ku, eplab-seplab yashayver, demoqchimi? Bu qanday yondashuv bo‘ldi?

Yomon kasal yuqumli bo‘ladi, deydilar. Keling, tasavvur qilamiz, ushbu mantiqdan kelib chiqsak, boshqa mansabdorlar qanday vaj-korsonlar keltirarkan?

Bosh prokuror: Bizda korrupsiya darajasi yuqori emas. To‘g‘ri, korrupsiya yuqori, lekin bizdan ham korrupsiyalashgan davlatlar bor, masalan Somali.

O‘FF prezidenti: Futbolchilarimiz a’lo o‘yin ko‘rsatmoqda. To‘g‘ri, darvozaga tepolmayapti, biroq tog‘ yonbag‘rida joylashgan Butan davlatini osongina yutadi.

O‘zgidromet direktori: Havo qattiq isiyotgani yo‘q. To‘g‘ri, havo isiyapti, ammo Afrikachalik issiq emas.

Sog‘liqni saqlash vaziri: Shifokorlarga katta maosh berilmoqda. To‘g‘ri, katta emas, biroq EKIH undan ancha kam.

Ta’lim vaziri: Oliy ta’lim dargohlari ehtiyojimiz uchun yetarli. To‘g‘ri, kamchilik bor, ammo masalan Antarktidada bittayam ta’lim dargohi yo‘q.

O‘MI rahbari: Diyorimizda masjidlar talaygina. To‘g‘ri, masjidlar ko‘p emas, ammo Tinch okeanida bittayam masjid yo‘q.

Donolar donosi: Tush aslo o‘ng bo‘lmas, o‘ng aslo tush bo‘lmas, xullas hammasi bir go‘r.

...Endi esa vazir janoblarining “Mening gapimni kontekstdan uzib olib noto‘g‘ri talqin qilishdi. Aslida mundoq demoqchi edim” mazmunidagi chiqishini kutib qolamiz. Ishonavering, bu ham an’ana bo‘pqoldi.

Sarvar usta

Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin.