Milliarderlar poytaxti deb nom olgan Dubayda yashash osonmi? Ishlash-chi? Daromadli ish topish uchun nimalar qilish kerak? U yerda yashash va ishlashning o‘ziga xos qonun-qoidalari haqida hozirda Dubayda yashab, ishlab kelayotgan o‘zbekistonlik Murod Komilov “Daryo”ga so‘zlab berdi.
Murod Komilov 24 yoshda. Buxoro davlat universitetini tamomlagan. Hozirda Dubaydagi Bianco kompaniyasida ish boshqaruvchi sifatida faoliyat yuritadi. Rus, ingliz va fors-tojik tillarini mukammal biladi.
Omadsizlik ortidagi imkoniyat
Soham bo‘yicha o‘qituvchiman. Bolalarga ingliz tilidan dars beraman. Bakalavrni tamomlaganimdan so‘ng, magistraturaga topshirib, 9 ta xorijiy oliygohga qabul qilindim. So‘ngra Italiyaning Ca’ Foscari universitetini tanlab, qolganlariga rad javobini berdim. Afsuski, avgustda elchixonadan viza ololmadim. Yana hujjatlarni boshqa davlat elchixonalariga topshirish uchun ancha kech edi. Sababi, o‘qish sentabrdan boshlanardi. Xullas, vaqtdan yutqazdim. Keyin taqdirga tan berib, do‘stimning oldiga — Dubayga keldim. Boshida sayohat qilish maqsadida borgan bo‘lsam, keyinchalik bu yerda ishlash istagi tug‘ildi. Bir qancha tashkilotlarga hujjatlarimni topshirib ko‘rdim va omadim kelib, ishga qabul qilindim. Keyin O‘zbekistonga qaytdim. Kompaniya menga ishchilar vizasini yuborganidan so‘ng, yana Dubayga qaytib, 2018-yilning dekabr oyidan faoliyatimni boshladim.
Chiroyli, issiq va qimmat shahar haqida
Ochig‘i, tasavvurimdagi Dubay umuman boshqacha edi. Masalan, arablar ko‘p, hamma arab tilida gaplashadi, deb o‘ylardim. Lekin bu yerda yashab bildimki, shaharda arablarni uchratish qiyin ekan. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsam, mamlakat aholisining 15 foizigina arab, qolgan 85 foizini boshqa millat vakillari — filippinlar, pokistonliklar va hindlar tashkil qilarkan.Iqlimi haqida gapirganda, Dubayni juda jazirama shahar deyishim mumkin. Arab dengizi atrofida joylashgani uchun issiq paytlari bug‘ hosil bo‘ladi va, go‘yo, o‘zingizni “hammom”da yurganday his qilasiz. Kislorod kamligi bois, nafas olish qiyin. Taxminimcha, harorat +50 daraja atrofida bo‘ladi. Ammo iqlimini hisobga olmaganda, Dubay Birlashgan Arab Amirliklarining eng rivojlangan, zamonaviy, sayohatbop shahri deyish mumkin. Mamlakatda servis sohasi a’lo darajada tashkil etilgani sababli sayyohlar soni yildan yilga ortib boryapti. Ayniqsa, bu yerga rus va qozoqlar ko‘p sayohat qiladi.
Jamoat transportlarida yo‘lovchilar uchun barcha qulayliklar yaratilgan. Chiptalar ham arzon, lekin taksilarining narxi baland. Masalan, kilometriga 2 dollardan to‘laysiz. Ammo yana bir tarafi borki, yo‘lkirani mamlakatdagi narx-navo va oylik maoshga qiyoslasak, unchalik qimmat emas. Afsuski, bu chetdan kelgan migrantlar, sayyohlar uchun yaxshigina sarf-xarajat deyish mumkin.
Dubay xalqi juda boy. Maoshlari balandligi bois, pulga muhtoj joyi yo‘q. Eshitishimcha, agar mamlakatda farzand tug‘ilsa, unga bankda hisob-raqam ochilib, davlat tarafidan pul qo‘yiladi. U 18 yoshga kirganidan so‘ng, pulni olib ishlatishi mumkin. Ya’ni balog‘at yoshiga yetguniga qadar bolaning tahsil olishi va yashashiga yetadigan pul jamg‘arilgan bo‘ladi.
Yuqorida aytganimdek, shaharda arablarni uchratish qiyin. Boz ustiga, ular hamma bilan ham muloqot qilavermaydi. Lekin biz bilan birga futbol o‘ynaydiganlar ichida arab yigitlar bor. Ular bilan faqat o‘yin paytidagina gaplashamiz. Meni eng xursand qiladigani, Al-Buxoriy, Naqshbandiy bobolarimizni juda yaxshi bilishadi, hurmat qilishadi. Bu yerda o‘zbeklar va turklar ko‘pligi uchun Navro‘z bayrami ham nishonlaniladi.
Aholisi mehmondo‘st. Hamma bir-biriga xushmuomala, hech kim qo‘pollik qilmaydi. Barchaning tilida “Excuse me” (kechirasiz), “Sorry” (uzr), “Please” (iltimos), “Thank you” (rahmat). Janjallashish, mushtlashish degan narsaning o‘zi yo‘q. Sababi, urishgan odamlar qattiq jazolanadi. Agar siz kim bilandir urishsangiz, ishingizdan ayrilib, deportatsiya qilinasiz va ortga qaytib ketishingizga to‘g‘ri keladi. Shu bois, hamma bir-biriga yaxshi munosabatda bo‘lib, hissiyotlariga erk bermay yashaydi.
Shu bilan birga Dubay juda tartibli mamlakat. O‘ziga yarasha qonun-qoidalari bor. Arabmi, o‘zbekmi, filippinmi, rusmi — farqi yo‘q. Qonun barcha uchun barobar. Bunga hamma bo‘ysunadi. Masalan, avtobusda ovqat yeyish, saqich chaynash mumkin emas. Hatto ro‘za paytlari ko‘chada ovqatlanish tugul, suv ichib ham bo‘lmaydi. Hozir Ramazon oyi bo‘lganligi uchun ma’lum bir joylarda suv, ovqat tekin. Ichki ishlar xodimlari ham iftor paytlari ko‘chalarda ro‘zadorlarga suv tarqatib yuradi.
Bundan tashqari, barcha yo‘lovchilar belgilangan joylardan o‘tishi kerak. Agar yo‘l harakati qoidalarini buzib, taqiqlangan joydan o‘tsangiz, 400 dirham (taxminan 100 dollar) jarima solinadi. To‘g‘ri, odatda sayyohlarning xatolari kechiriladi, lekin ID (yashash huquqini beruvchi hujjat)ni olgandan keyin shunday qoidabuzarlik qilsangiz, aniq jarima to‘laysiz. Keyin avtobus va metroda maxsus kartochkalardan foydalanasiz. Agar tartibni buzsangiz, yana 200 dirham (taxminan 60 dollar) jarima!
Boshida yo‘lni bilmay avtobus, metrolarda ko‘p adashib yurganman. Metroda ayollar va erkaklar uchun alohida bo‘lmalar bor. Erkaklarning joyiga ayollar bemalol kirib o‘tirishi mumkin, lekin ayollar uchun mo‘ljallangan qismga erkaklarning o‘tishi taqiqlanadi. Bir kuni men ham bilmay xotin-qizlar bo‘lmasiga o‘tib qolganman. Qarasam — hammasi ayollar. Hayron bo‘lib o‘tiraverganman. Bir necha bekatdan so‘ng, bir ayol kelib menga: “Bu ayollarning joyi. Sen bu yerga kirib o‘tirishing mumkin emas. Agar hozir seni politsiya ko‘rib qolsa, 200 dirham jarima soladi”, — deb aytgan. Keyin darhol boshqa joyga o‘tib olganman. Yana bir qiziq fakt — BAAda juma va shanba dam olish kunlari hisoblanib, ish haftasi yakshanbadan boshlanadi. Boshida bunga ko‘nikolmay rosa qiynalganman.
Ishga kirish qoidalari
Bu yerga endi kelgan odamning birinchi urinishdayoq, yaxshi maoshli va obro‘li ish topishi qiyin. Sababi, barcha joyda Dubaydagi ish tajribangiz so‘raladi. Ko‘pchilik dastlab ofitsiant bo‘lib ishga kiradi. Oylik 800—900 dollar atrofida. Lekin meni bu borada omadim keldi. Italiyaning Bianco kompaniyasiga menejer bo‘lib ishga kirdim. Kompaniya Madinat Jumeirah’dagi Burj al Arab (bir kechasi 2 ming dollardan 20 ming dollargacha) va bir nechta boshqa mehmonxonalar bilan shartnoma tuzgan. Shu yerda xodimlarni nazorat qilib, biznesini yuritaman. Oyligim 1500 dollar atrofida. Asta-sekin ishimga qarab maoshim oshib boraveradi.Rostini aytganda, hindlar va filippinlar kam pulga — 200-300 dollarga ham ishlayveradi. Bu esa boshqalarga yuqori maoshli ish topishda qiyinchilik tug‘diradi. Mamlakatda maoshi eng baland ish menejerlik hisoblanadi. Masalan, hind menejerlar 1200—1300 dollar, yevropaliklar esa 4000—5000 dollar atrofida maosh oladi.
Yangi kelganlar sotuvchilik, ofitsiantlik va mehmonxonalarning qabulxonasida ishlashi mumkin. Bilishimcha, bu yerda yigitlardan ko‘ra qizlar tez ish topib ketadi. Chunki do‘konlarda sotuvchilikka, asosan, qizlar ishga olinadi.
Dubayda ish kuni 9 soatdan oshmasligi kerak. Ramazon kunlari ish soatlari qisqartiriladi. Agar kompaniyalar bunga amal qilmasa, jarima to‘lashiga to‘g‘ri keladi. Keyin yana bir sharti — ishga kirgach, 6 oy davomida bir joyda ishlashingiz kerak. Yoqmadi deb tashlab ketolmaysiz. Mabodo 6 oy bo‘lmasdan ishdan ketsangiz, vizangizga muhr uriladi va keyin 2 yil davomida viza ololmaysiz. Shuning uchun yarim yil bir joyda qo‘nim topishingizga to‘g‘ri keladi. Agar ishingizni yaxshi bajarsangiz, keyingi faoliyatingizda bu sizga katta yordam berishi mumkin. Masalan, men menejerlikda 2 yil ishlab, keyin rezyumeyimga Dubaydagi eng qimmat mehmonxonalardagi faoliyatimni, ish boshqaruvchi ekanligimni yozsam, bu menga yanada yuqori maoshli va obro‘li ish topishimga yordam beradi.
Ishga kelmoqchi bo‘lganlarga, avvalo, ingliz tilini mukammal o‘rganishlarini tavsiya qilaman. Rus tilini bilish foydadan xoli emas. Sababi oylikka til uchun ham pul qo‘shiladi. Ish borasidagi barcha ma’lumotlarni Linkedln’dan topish mumkin.
Ta’lim tizimi
Dubayda dunyodagi top universitetlarning asosiy binolari joylashgan. Mamlakatda taxminan 65 ta kollej va universitetlar bor. Lekin o‘qish narxi ancha qimmat. Bilishimcha, 9-sinfgacha majburiy ta’lim. Davlat maktablari tekin, lekin xususiylari, yuqorida aytganimdek, juda qimmat. Masalan, bog‘chaning to‘lovi yiliga 10 ming dollar atrofida bo‘lsa, maktablarda o‘qish narxi transport, forma va boshqa xarajatlarni hisobga olmaganda 3500 dollardan to 18 ming dollargacha. Endi universitetlarini-ku tasavvur qilavering. Lekin tahsil davomida turli xil musobaqalar, tanlovlar va kechalar uyushtiriladi. Xullas, o‘qib zerikmaysiz.
O‘qishga kirish qoidalari
Hozir Britaniyaning Birmingem universitetiga magistraturaga kirdim. Oliygoh dunyo reytinggida 79-o‘rinda turadi. O‘qish ikki yo‘nalishda olib boriladi, ya’ni doimiy (qatnab o‘qish) yoki masofiy ta’lim. Diplom va imtihon bir xilligi bois, men ikkinchisini tanladim. Shuning uchun aslida o‘qish narxi 23 ming dollar bo‘lsa-da, menga 15 mingga tushyapti.Magistraturaga o‘qishga kirish uchun, avvalo, 7 balldan kam bo‘lmagan IELTS sertifikati kerak. Ichidagi reading (o‘qish), listening (eshitish), writing (yozish) va speaking (gapirish) bosqichlaridagi baholaringizning hech biri 6,5 balldan past bo‘lmasligi shart. Yana universitetdagi ustozlaringizdan ikkita yaxshi recommendation letter (tavsiyanoma), CV (ma’lumotnoma) va nima uchun bu yerda o‘qishni xohlayotganingizni aniq va batafsil yoritib beradigan motivatsiya xati yozishingiz kerak. Universitetdagi diplomingizni ham tarjima qilib yuborasiz va sizga javob xati keladi. Sizni tanlab olishayotganda baholaringizga ham e’tibor qaratishadi.
Bu jarayonda eng muhimi motivatsiya xatidir. Misol uchun, universitetga mingta odam o‘qishga hujjat topshiradi desak, ularda ham siznikidek yoki undan ham yuqori IELTS sertifikati bo‘ladi. Agar ulardan 100 tasi tanlab olinsa, chiroyli va batafsil yozilgan motivatsiya xatingiz sizga muvaffaqiyat keltirishi mumkin.
