“O‘zbek bunday demaydi”. O‘zbek tili va adabiyoti universiteti rektori til atrofidagi bahslarga munosabat bildirdi

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti rektori, filologiya fanlari doktori, professor Shuhrat Sirojiddinov rus tiliga rasmiy maqom berish borasidagi takliflar bo‘yicha o‘z munosabatini bayon qildi.

Til – millatning mavjudlik sharti. Millat vujud bo‘lsa, til - uning ruhi. Shu bois o‘zini tanigan, o‘zligiga ega har bir millat ona tili rivojini hayot-mamot masalasi deb biladi. Til taraqqiysi uchun bor imkoniyatini ishga soladi. Bundan 30 yil oldin davlat tili haqida qonun qabul qilingani – til taraqqiyotini huquqiy jihatdan kafolatlagan edi. Biroq o‘tgan davr mobaynida o‘zbek tilining qo‘llanish doirasini to‘liq ta’minlashga jiddiy e’tibor qaratilmadi. Natijada davlat tilida ish yuritish ahamiyatsizdek bo‘lib qoldi. Buning oqibatida “eski tuzum tarbiyasini olganlar” bepisandlik bilan o‘zbek tilining qadrini yerga urish va “rus tilida ish yuritish”ga majburladi. O‘zbek ziyolilarining bezovta nolishlari va yoshlarning dod-faryodiga hech kim quloq solmadi. Ushbu tahlikali vaziyat davlatimiz rahbarlarini tashvishga solmaganmi deysiz.

2016-yilda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining tashkil etilishi, O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri va Prezidentning Davlat maslahatchisi tomonidan 2018-yil 15-mayda tasdiqlangan “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini keng joriy etish va yanada takomillashtirish bo‘yicha Harakatlar rejasi” bo‘yicha tizimli ishlar tashkil etilgani, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati kengashi tomonidan bu masala alohida nazoratga olinib, 2018-yil 15-noyabrdagi “Davlat tili haqida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining Toshkent shahrida ijro etilishini o‘rganish natijalari bo‘yicha KK-456-Sh – son qarori va shu asosda Bosh vazir tomonidan tasdiqlangan “yo‘l xaritasi” bu yo‘nalishdagi kamchiliklarni bartaraf etish davlatimiz rahbarining e’tiborida turganini anglatadi. Qolaversa, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida lotin alifbosini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan takliflarni ishlab chiqish bo‘yicha tuzilgan ishchi guruhi ikki yarim yil davomida ijtimoiy tarmoqlarda keng jamoatchilik fikrini o‘rganib, chuqur ilmiy tahlillarga asoslangan takliflarini O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga taqdim etgan. Yaqinda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 7 bob, 29 moddadan iborat O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili to‘g‘risida”gi Qonuni loyihasi ishlab chiqildi. Jumladan, unda 1995 yilda qabul qilingan “Davlat tili haqida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 2-, 7-, 8-, 10-, 13-, 16-, 18-, 19-, 20-, 21-, 22-, 24- moddalariga o‘zgartirish ko‘zda tutilgan. Ta’kidlash zarurki, Qonunning yangi tahriri huquqiy sohada va milliy qonunchilikda amalga oshirilayotgan islohotlarni o‘zida to‘liq aks ettirish hamda “Davlat tili haqida”gi Qonunga to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qilish, uning ijrosini so‘zsiz ta’minlash, shu kungacha davlat va jamiyatda ko‘zga tashlangan ko‘plab muammolarga yechim topishga yo‘naltirilgani bilan ajralib turadi.

Biroq shuni tan olishimiz kerakki, bu ishlar uzoq yillar cho‘zilib keldi. Ming afsuski, bugungi kunda ona tili taqdiri uchun qayg‘urish tuyg‘usi millatimizning har bir farzandida qalb amri darajasiga ko‘tarilgan, deya olmaymiz. Aks holda, “Vesti.uz” saytida olim, jurnalist, huquqshunos, san’atkor, bastakor va hokazodan iborat bir guruh “o‘zbek ziyolilari” O‘zbekistonda rus tiliga rasmiy til maqomini berish taklifini ilgari surmagan bo‘lar edi.

Murojaat nihoyatda puxta o‘ylangan reja asosida tayyorlanganligi ko‘rinib turibdi. Bizning “og‘riqli” nuqtalarimizga urg‘u berish orqali nochor qilib ko‘rsatishdan tap tortmaslik hanuz oramizda o‘zini “fidoyi vatanparvar” ko‘rsatgan milliy g‘oyamiz dushmanlari ko‘pligini ko‘rsatadi. Men bu o‘rinda ularning har bir mulohazasi ketida nima anqib turganini yaxshi tasavvur qilib turibman. “Aqlli tahlillar”dan ko‘zlangan maqsad meni daxshatga solmoqda. Qo‘ynimizdagi ilonlar chaqishga xezlandi. Bunga aslo yo‘l qo‘yish mumkin emas! Konstitutsiya va qonunlar orqali huquqiy mustahkamlab qo‘yilgan ona tilimizni himoya qilish o‘rniga bizning rus xalqi va uning tiliga bo‘lgan chuqur hurmatimizdan foydalanib o‘zlarining xufiya maqsadlarini amalga oshirishga kirishganligidan ularning millati o‘zbek ekanligiga shubha qilib qoldim. Bu jirkanch maqsad ostida jamiyatni parokanda qilish, yurtimizda tinch-totuv yashab kelayotgan millat va elatlar o‘rtasiga nifoq solish, ongi to‘liq shakllanmagan yoshlarni xayolini buzish rejalari yo‘q deysizmi? Rus tilini ikkinchi rasmiy til sifatida kiritish taklifi bir bahona, xolos! Bularga ko‘rsatilgan shuncha ehtirom, e’zoz – hayf! Bukrini go‘r tuzatadi, deganlari shu bo‘lsa kerak.

Shu nuqtada o‘zimizda ham ayb bordek. Tezlik bilan lotin yozuviga asoslangan alifbomizni isloh etib, to‘liq joriy etishga shoshilishimiz, bunga qarshi bo‘lganlarga zarba berishimiz kerak. Qozog‘iston bu masalani shartta hal qildi, qo‘ydi. Biz nimani kutyapmiz? Universitet tomonidan alifboni takomillashtirish, imlo qoidalarini ishlab chiqish, “Reklama to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartirish kiritish haqida ilmiy asoslangan takliflar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga kiritilgan. Amaliy ishlarga o‘tish vaqti kelmadimi? Senat kengashi tomonidan ilgari surilgan “Davlat tili to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni ijrosini ta’minlash va davlat tilida ish yuritish hamda reklama yozuvlarini nazorat etuvchi “Til inspeksiyasi”ni tashkil etish haqidagi rejani amalga oshirish zarur. O‘zbek tiliga to‘g‘ri va adolatli munosabatni shakllantirish, unga har tomonlama e’tiborni kuchaytirish, uni zamonaviy ilm-fan, internet tiliga aylantirish lozim. Shundagina xalqimizning qalbi orom topadi, buzg‘unchi g‘oyalarning payi qirqiladi. O‘zbekistonda o‘zbek tili chinakam davlat tiliga aylanadi.