Biz hayvonlar atrofimizda doim bo‘lishiga o‘rganib qolganmiz va bu har doim shunday bo‘ladigandek ko‘rinadi. 2014-yilda Jahon yovvoyi tabiat fondi 1970-yildan buyon yer yuzidagi yovvoyi hayvonlar soni ikki barobar kamayib ketganligini ma’lum qildi.
“Zakon.kz” Markaziy Osiyoda yaqin kelajakda yo‘qolishi mumkin bo‘lgan hayvonlarning 15 turini chop etdi. Quyida ana shu hayvonlar keltirildi.
Buxoro bug‘usi
1999-yildayoq ularning soni 400 tadan kam qolgani qayd etilgan. Tojikistondagi fuqarolar urushi sababli bu mamlakatdagi bug‘ular soni yanada kamaygan. Buxoro bug‘usi Jahon yovvoyi tabiat fondi himoyasi ostiga olingan. Ularning yordami bilan 2017-yilga kelib bug‘ular soni 2700 taga ko‘paygan.
Jayron
Bu hayvonni ko‘pincha go‘shti va shoxi uchun ovlashadi. Turkmaniston va Qozog‘iston davlatlarida jayron yo‘qolib ketish xavfi ayniqsa yuqori. 1980-yilda Turkmanistonda jayronlarni ko‘paytirish markazini yaratishga urinishgan. Biroq jayronlar to‘dasini Bodxiz qirlaridan Kaspiy dengiz hududiga ko‘chirib o‘tkazilganidan keyin muvaffaqiyatli natijaga erishilgan. Hozirda qo‘riqxona hududida 200 boshdan ortiq jayronlar bor.
Yo‘rg‘a tuvaloq
Qush o‘z nomini yurganida ikki yoniga og‘ib, yo‘rg‘alab yurishi natijasida olgan.
Yo‘rg‘a tuvaloq Qozog‘iston Qizil kitobida II toifaga kiritilganiga qaramasdan, hukumat BAA va Qatar shayxlariga o‘z lochinlari bilan tuvaloqlarni ovlashga ruxsat beradi.
Burgut
Burgut Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlarida bor. Tog‘larda, tekisliklarda yashaydi. Aholi yashaydigan joylarga iloji boricha yaqinlashmaydi.
Oxirgi yuz yil ichida burgut avval yashagan joylaridan yo‘qolib ketgan. Buning sababi ularning ommaviy qirg‘in qilinishi, urbanizatsiya va yerdan iqtisodiy maqsadlarda foydalanish hisoblanadi.
Manul
Cho‘l mushugining ko‘zlari noodatiy tarzda dumaloq, yunglari esa o‘ta qalin bo‘ladi. Manul Markaziy Osiyoda, Janubiy Kavkazortida, g‘arbiy Eronda, Mo‘g‘ulistonda va shimoliy-g‘arbiy Xitoyda uchraydi. Markaziy Osiyoda esa Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Turkmaniston, O‘zbekiston va Tojikistonda yashaydi.
Manul asosan insonlar yetkazadigan zarar ta’siridan aziyat chekadi. Uning qalin yungi uchun brakonyerlik yo‘li bilan ovlanadi. Ko‘pincha tulki va quyonlarga qo‘yilgan qopqonlarga tushib qoladi.
Qoraquloq
Uzoq vaqt davomida ushbu hayvon cho‘l silovsini deb hisoblangan. Keyinchalik uning alohida tur ekani aniqlangan. Olimlar qozoq qoraqulog‘ini puma va servalga o‘xshashligini ta’kidlagan.
Ushbu hayvonning dumi 35 santimetrgacha bo‘ladi, o‘zining umumiy uzunligi 85 santimetrgacha. Uning oyoqlari juda kuchli, yungi qalin. Quloqlarida esa qora popuklari bor.
Qulon
Yevrosiyoda saqlanib qolgan toqtuyoqlilarning yagona vakili. Tarpan, yovvoyi eshak va otlarning tirik qolgan qarindoshi.
Hozirda mintaqada 900 bosh qulon qolgan.
Ilvirs
Mushuksimonlar oilasiga mansub bo‘lgan yirik yirtqich sutemizuvchi hayvon. Uni tog‘ qoploni deb ham atashadi. Uzoq yillar qoplonning qaridoshi deb hisoblangan. Lekin olimlar genetik tadqiqotlar olib borgach, ilvirs yo‘lbarlarga yaqin ekanini aniqlagan.
Menzibir sug‘uri
Olmaxonlar oilasiga mansub sutemizuvchi kemiruvchi G‘arbiy Tyan-Shanning ajratilgan uch qismida yashaydi: Chotqol (O‘zbekiston), Quramin (Qozog‘iston), Talas (Qirg‘iziston).
Sug‘urlar katta hayvon emas. Tanasining uzunligi 49 santimetrni tashkil qiladi. Dumining uzunli 13,5 santimetrgacha bo‘ladi. Tana tuzilishi juda murakkab.
Marxur shoxli echki
Tog‘ echkisi turiga mansub qo‘shtuyoqli sutemizuvchi. G‘arbiy Himolay, Kashmir, Kichik Tibet va Afg‘onistonda, shuningdek, Panj daryosi tog‘larida, Bobotog‘da uchraydi.
Marxurlar kamayib ketishining asosiy sababi brakonyerlik hisoblanadi.
Oqquyruq
Hozirda oqquyruqlar Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘izistonda ba’zan esa Turkmaniston, Rossiya (Astraxan viloyatida) va Mo‘g‘ulistonda uchraydi.
Oxirgi yuz yillikda oqquyruqlar milliontadan 40 mingtaga kamaygan.
Old Osiyo qoploni
Mushuksimonlar oilasining eng yirik vakili. Tanasining o‘rtacha uzunligi 1,7 metrni tashkil etadi. Dumi esa 95 santimetrdan 115 santimetrgacha bo‘ladi. Voyaga yetgan qoplon 60—70 kilogramm og‘irlikka ega bo‘ladi.
Arxar
Arxar davlat himoyasida bo‘lgan, ammo kam o‘rganilgan tur hisoblanadi. Qozog‘istonda ushbu turning eng yirik vakillari yashaydi. Og‘irligi 70 kilogrammga yetadi. Boshqa hayvonlardan uzun oyoqlari va spiralsimon shoxlari bilan ajralib turadi. Qish payti erkak arxarlarning yonog‘i va ko‘ksida qalin yung paydo bo‘ladi.