O‘zA tarix fanlari doktori, professor Azamat Ziyoning davlat tili bilan bog‘liq mulohazalarni e’lon qilishini bildirdi.
Quyida ulardan olingan ayrim iqtiboslar bilan tanishishingiz mumkin:
Serial, “Bravo”, majburiy mehnat, uylar buzilishi va yana allaqancha mavzuda kuyunib-chiranib yotamiz, biroq nega millat uchun tengsiz zeb-ziynat — o‘z tilimiz haqida zarracha qayg‘urmaymiz?
Ba’zan “qo‘rqinchli” o‘yga ham boramiz: “Davlat tili haqida”gi qonun bilan bog‘liq hamma mashmashalar va uning “kuchga kirishi” shunchaki bir siyosat bo‘lmaganmikan? Hokimiyat uchun kurashayotgan tomonlar qo‘lida bir ol bayroq vazifasini o‘tamaganmikan?
O‘zbek tili rasmiy til bo‘ldi, lekin jonli jarayon sifatida qaddini tiklay ololgani, rivojlanayotgani yo‘q.
Til qaddini tiklashi, joni uzilmasligi uchun nimalar qilishimiz kerak?
Har qanday boylik qo‘riqlashga muhtoj bo‘lganidek, til boyligining ham qo‘riqchilari bo‘lishi lozim. Ayniqsa, elektron ommaviy axborot vositalaridan qo‘riqlash kerak uni.
Hozircha rus tilidagi manbalardan foydalanish, so‘zlashuv, yozishmalarni mazkur til qoidalari bo‘yicha tuzish bilan bog‘liq “qovun tushirishlar”ni tanqid qilmoqdamiz. Agar bugun etagimizni yig‘ishtirib olmasak, oradan ko‘p ham o‘tmay, mazkur jarayon inglizcha manbalar va qoidalar negizida gap tuzish kasalligi bilan bog‘lanib ketishi muqarrardir.
Bir o‘yin sharhi ichida u sharhlovchi davlat tili qonunchiligini necha marta buzadi? Qoida buzgani uchun futbolchi jazo oladi, ammo sharhlovchi-chi?
Toshkentcha davralarda adabiy tilda so‘zlashsang, masalan, minut, sekund emas, daqiqa, soniya desang, eshitganlar og‘zining suvi qochgani, istehzo aralash ensasi qotganini ko‘rasan, til qoidalariga mos gapirsang, atrofingdagilarga erish tuyulayotganini sezib turasan...
Xo‘sh, biz ziyolilar o‘tgan o‘ttiz yilda til masalasida biron xayrli yumushni bajardikmi? Yo‘q! Hali ham marsoxod, lunaxod deb yozib yuribmiz (“yurtkezar”ni eslagan holda marskezar, oykezar desak bo‘ladi-ku!).
1989-yili qaysi tilni davlat tili qilmoqchi bo‘lgandik, o‘shanda tilimizning ahvoli qanday edi? Bugun qaysi tilni uzil-kesil lotin alifbosiga o‘tkazmoqchimiz yoki ayrimlar xato istayotganidek, kirilda qoldirmoqchimiz? Qoidalari yemirilib, buzilib borayotgan, tovush-harf uyg‘unligiga rioya etilmayotgan, lug‘ati “bosqinchi” so‘zlarga dosh berolmayotgan, qo‘riqchiyu ustalari bilimsiz va kuchsiz bo‘lgan tilnimi? Ana shunday ayanchli ahvol — “kasal” tilimizga mukammal lotin alifboimizdan to‘n bichib, bu yog‘iga yana karnay-surnaylar tovushi ostida ketaveramizmi?
Bugun adabiyotning ta’siri ko‘kka sovurilmoqda. Shu ketishda, adabiy til tushunarsiz va o‘ng‘aysiz bo‘lib qolishi hech gapmas (buni ijtimoiy tarmoqlardagi o‘ziga xos o‘zbek tili misolida yaqqol ko‘rish mumkin)! Keyin esa navbat mafkura va ma’naviyatga keladi.
Mustamlaka bosqichi o‘z yo‘liga va tushunarli, ammo mustaqillik davrida ham o‘z tili va adabiyotini zarur darajada egallamagan butun bir avlod va qatlamlarni yetishtirib qo‘ydik.
Izoh (0)