Shahar muhiti haqida o‘ylar

“Daryo” kolumnisti, taniqli jurnalist va bloger Yevgeniy Sklyarevskiy Toshkent shahrini obodonlashtirish bo‘yicha o‘z fikr-mulohazalari bilan o‘rtoqlashadi.

Hokimiyat huzuridagi Jamoatchilik kengashi tomonidan e’lon qilingan ishchi rejaga negadir shahar hududi yuz tutadigan o‘zgarishlar haqida lom-mim deyilmagan. Va albatta, tanlangan mazkur joyga ko‘chada ijod qiluvchi san’at namoyondalarini birlashtiruvchi madaniy makon maqomini berish loyihasi biz kutgan narsaning aynan o‘zginasi ekan deyish ham mushkul. Yodingizga solay, o‘tgan yil, ta’bir joiz bo‘lsa, “Ko‘rsatkich belgisi ostida” o‘tib ketdi. Moskvaning “KB Strelka” kompaniyasi vakillari Amir Temur maydonining bir qismini rekonstruksiya qildi hamda shahar qiyofasini o‘zgartirish mavzusida bir necha ma’ruza va mahorat darslari o‘tkazib, o‘z faoliyatlariga nisbatan ko‘p sonli olqish va haqorat munosabatlariga ega bo‘ldi.

Lekin eng asosiysi shuki, “Strelka” bizning mudragan va zerikarli shahrimizni “turtkilab” uyg‘otdi va jamoat joylarining qiyofasi borasida fantaziya qilib ko‘rishga ishtiyoq uyg‘otdi. Odamlar avvaliga bunday taklifdan xangu-mang bo‘lib qoldi (chunki, odatdagidek, hech kimdan so‘rab o‘tirilmagan edi), keyinroq esa, dohiyona g‘oyalar sharsharasi o‘laroq, hammasi yopirilib keldi. Va garchi mazkur g‘oyalarning aksariyati qog‘ozda (yoki, hozirda urf bo‘lganidek, “elektron shaklda”) qolib ketgan bo‘lsa-da, baribir xorijning ilg‘or namunalari va o‘z yaqinlarining g‘oyalari bilan tanishish, ularni tanqid qilish, rivojlantirish, to‘ldirish hamda mukammallikka olib borish ajoyib imkoniyat edi. Turli ijtimoiy makonlarda anchayin yaxshi mazmunga ega takliflar yangradi va muhokamaga tashlanib, mantiqiy izchillikka keltirildi. Va ularni shunchaki arxivlarda qoldirib ketish hayf bo‘lgan bo‘lur edi. Yodingizga solib o‘tay, gap bulvarlar, maydonlar, keng yo‘laklar, xiyobon va bog‘lar haqida bormoqda. Asosiy g‘oyalar quyidagilardir:

1. Katta va ko‘p ochiq maydonlar bo‘lishi kerak, chunki odamlar (atrofni tomosha qilish asnosida) sayr qilishni, yugurishni hamda o‘zi yuradigan narsalarda uchishni istaydi. Muqimiy ko‘chasi asfalt qilingach, hali harakat uchun ochmay turishgan vaqtlarda, yaqin oradagi mahalla va kvartallar aholisi bir necha kun shu joyda kech oqshomgacha sayr qilgan edi. Odamlar shunchaki bolalar va kolyaskalar bilan u yoqdan bu yoqqa yurdi, bolajonlar esa velosipedlarda va skeytlarda uchdi. Bu eng kamida bayramona shovqinli manzara edi. Agar shuning singari maydonchalar barpo qilinsa, ular doimo gavjum bo‘ladi va bunda hatto soya-salqin bo‘lishi sharti ham talab qilinmaydi, chunki odamlar odatda oqshom tushgach sayrga chiqadi;
2. Har qanday bulvar yoki piyodalar yo‘lkasi shunchaki yo‘lak bo‘lmasligi lozim. U o‘ziga xos “tarmoqlarga” ega bo‘lishi, maydonchalar, skverchalar hamda kichik-kichik o‘rindiqlar bilan jihozlangan joylarga ega bo‘lishi, bu joyga kelishni yoqimli qilib turadigan qandaydir jozibador narsalarga ega bo‘lishi kerak. Tafsilotlar keyingi mulohazalarda;
3. Mumtoz yoki abstrakt uslubdagi turli xil bezaklar, haykallar va installyatsiyalar ko‘p bo‘lishi kerak. Xuddi boshqa shaharlardagidek, muayyan o‘rindiqda o‘tirgan qandaydir odam haykalchasi bo‘lib, uning yoniga o‘tirib rasmga tushish imkoniyati mavjud bo‘lsa, juda yaxshi bo‘lardi. Bu — Xo‘ja Nasriddin, Aldar Ko‘sa yoki, Krasnodardagi kabi, “I operatsiyasi” filmidagi Shurik singari qahramon yoxud biror o‘ylab topilgan shaxs qiyofasi bo‘lsa yaxshi bo‘lardi;
4. Har bir xohlovchi tomonidan toshkentliklarga murojaat yozib qoldirilishi mumkin bo‘lgan yozuv doskasi o‘rnatilishi kerak (Ilhom teatri devorlaridagi kabi);
5. Uylarning yon devorlari va boshqa qismlarini fantastikaga oid rasmlar, graffiti bilan bezash. Maxsus barpo etilgan devor yoki to‘siqlarda graffiti festivallari va tanlovlari o‘tkazish;
6. Haykallar va installyatsiyalar borasida Arxitektura-qurilish instituti talabalariga murojaat qilish mumkin, ular har doim nimalarnidir ijod qilib yuradi. Shuningdek, K. Behzod nomidagi Milliy rassomchilik va dizayni instituti talabalariga ham. Talabalarning ijodiy ishlari ko‘rgazmasini tashkil qilish mumkin va bu katta voqea bo‘lgan bo‘lardi. Yaqindagina NBU galereyasida bo‘lib o‘tgan ko‘rgazma, shahar uchun yaxshi haykaltaroshlar keragicha borligini ko‘rsatib berdi;
7. Ko‘p va xo‘b “axborot shovqini” bo‘lishi lozim. Masalan, karikaturalar ko‘rgazmasi, yosh rassomlar va haykaltaroshlar vernisaji singari. Aynan shu yerning o‘zida ko‘cha mashshoqlari, ko‘zboylog‘ichlar, pantomimachilar, polvonlar, qo‘g‘irchoqbozlar, kinodagidek kiyingan qahramonlar ham bo‘lsin. Butun atrofda galereyalar, qahvaxonalar, baqqollik do‘konlari, muzqaymoq, kichik zalli teatrlar tashkillansa;
8. “Strelka” “o‘z” hududini o‘simliklar bilan juda chiroyli bezadi. Chunki cheksiz gazonlar manzarasi jonga tekkan edi va qandaydir qiziqroq narsani tusardi ko‘ngil. Chog‘roq botanika bog‘i tashkillash ham mumkin. Masalan, bir yo‘lakdagi joyni akatsiyaning turli xillari bilan qamrab olib, maxsus yorliqlar bilan jihozlash mumkin, akatsiyalar ham turli xil bo‘lishini hamma ham bilmasa kerak. Yana bir boshqa shunga o‘xshash joyda gulxayrining, gibiskus va g‘o‘zaning har xil rangdagi turlari bilan bezak berish – bu o‘simliklar o‘zaro turdosh ekanini hamma ham bilmasa kerak. Yong‘oq, jiyda, do‘lana, tog‘olcha, yeryong‘oq, bodom va pista eksa bo‘ladi — shaharliklar bu daraxtlarning qanday o‘sishini bilmaydi. Soya-salqin bo‘lishi uchun esa o‘zida nomi yozib qo‘yilgan turli xil chirmashuvchi o‘simliklardan foydalansa bo‘ladi;
9. Avvalgi paytlardagidek, ichsa bo‘ladigan fontanchalar. Sharqiroq suv oqib turadigan ariqlar, siropli va siropsiz gazli suv sotadigan qutilar albatta bo‘lishi kerak;
10. It yetaklab yuruvchilarga qulaylik tug‘dirish maqsadida maxsus joylardan birini o‘zaro muloqot qilishlari uchun, trenajyorlar bilan jihozlagan holda, o‘sha it boquvchilarga ajratish;
11. Sportchilar uchun turniklar, brus, boks xaltasi, shtanga, hamda, polvontoshlar bilan jihozlangan maxsus joylar qilish. Shu yerning o‘zida, ayollar uchun sakrasha va obruch aylantirish joylari tashkillash;
12. Yerga chizib o‘ynaladigan klassik o‘yinlar uchun alohida joy. Bo‘yoq bilan o‘chmaydigan qilib, mukammal chizib, toshlarni ham tayyorlab qo‘yish. Bolalar bilan albatta ota-onalar ham o‘ynashi kerak;
13. Alohida maxsus joylar shaxmat va narda o‘yinchilari uchun — stollari bilan. Albatta, yirik shaxmat va nardalar o‘rnatish kerak;
14. Qayerdadir, avvalgi paytlardagidek, samovar o‘rnatilgan va parvarda va novvot bilan, shoshilmasdan, xotirjam o‘tirib choy ichsa bo‘ladigan choyxona bo‘lishi lozim;
15. Plitka va devorlarni bezashda turli naqshlardan foydalanish;
16. Bolalarni unutmaylik — qum maydonchalari, tog‘chalar, sakrash va tirmashish uchun har xil moslamalar bo‘lsin.

Bunday joylarni Toshkentning turli tumanlarida tashkillash mumkin va ular orasida musobaqa uyushtirsa bo‘ladi.

Bir paytlar “Shaharga o‘rindiq sovg‘a qil” loyihasi bo‘lgandi — ushbu sovg‘ani in’om qilgan odamning ismi yozib qo‘yilardi. O‘rindiqlar bilan chegaralanib qolmasdan, xiyobonlar, bulvarlar hamda sayr maydonlari ham sovg‘a qilish mumkin-ku?! Albatta, bunday sovg‘ani in’om qilgan shaxs nomi bilan.

So‘ngi vaqtlarda davlat-xususiy sherikchilik to‘g‘risida yana ko‘p takrorlanyapti. Lekin buning mohiyatini oddiy odamlar orasida hech kim tushunmadi va sezmadi. Agar hech bo‘lmaganda bitta shunday maydonni barpo qilish borasida investitsiya kiritganimizda edi (bunga unchalik ko‘p pul ham ketmaydi), balki o‘shanda odamlar davlat-xususiy sherikchilik haqidagi ertaklarga ishongan bo‘lardi. Va bu loyihaga hokimiyat ham bosh qo‘shsa, unda ijobiy qahramon qiyofasida namoyon bo‘lgan bo‘lur edi.

Va shundan keyin, hozir shahar qurilish ko‘lamini tasavvur qilgan bo‘lardi. Barcha qurilish tashkilotlarini o‘zlari qurayotgan obyektlar yaqin atrofidagi jamoat joylarini odamlarning istaklariga ko‘ra obodonlashtirish va jihozlashga mas’ul qilib qo‘yish ham mumkin. Ushbu odamlar asosan nimalarni istashlarini esa biz yuqorida sanab o‘tdik.

Agar sanab o‘tilganlardan aqalli birortasi amalga oshirilsa ham ajoyib ish bo‘lgan bo‘lardi. Ehtimol, biror nima e’tibordan chetda qolgandir va mutolaachida mulohaza uyg‘ongan bo‘lsa ajabmas. Mulohazalaringizni izohlarda qoldiring.

Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin.