“Islom.uz” portali tahririyati Makkani G‘arbga tanitgan yevropalik haqida maqola e’lon qildi. Uni to‘lig‘icha keltirib o‘tamiz.
Alibey al-Abbosiy Arabiston yarim orolligi va sehrli Makkani sevib qolgan ilk yevropalik yoinki ushbu muqaddas shaharga kelgan g‘arb dunyosining ilk vakili ham emas. Ammo u bir jihati bilan boshqa odamlarni ortda qoldirib keta oldi. U tarixda birinchi bo‘lib, Makkani G‘arb dunyosiga to‘liq ta’riflab beroldi. Hammasiga sababchi bilimga bo‘lgan chanqoqlik edi, deb xabar bermoqda Arab News nashri.
Domingo Fransisko Xorxe Badya-i-Leblix 1767-yilda Barselonada tug‘ildi. U matematika, astronomiya, tibbiyot, tarix va mineralogiyadan ma’lum bir narsalarni o‘zlashtirib, haqiqiy qomusiy ta’limni oldi. Arab tili uning uchun mutlaqo yangi dunyo edi. Shunisi qiziqki, u 1801-yilda Parij va Londonga otlandi, ikki yildan so‘ng Ispaniyaga musulmon kiyimida qaytib keldi. Bu vaqtda u ispan qirolining xizmatida edi. Uning buyrug‘iga ko‘ra, Marokashda to‘ntarish uyushtirilib, sultonni hokimiyatdan ag‘darib tashlashi kerak edi. Ammo sulton va marokashliklar uni shunchalik izzat-ikrom va mehmondo‘stlik bilan kutib olishdiki, natijada Badya-i-Leblix islomni qabul qildi. Marokash sultoni uning do‘stiga aylandi. U, hattoki unga uylanishni maslahat berdi. Bunga javoban al-Abbosiy muqaddas Makkaga bormagunicha uylanmasligini bildirdi.
1806-yilda hajni ado etmoqchi bo‘lgan ziyoratchilar guruhiga qo‘shilib oldi. Uzoq yo‘lga u 14 ta tuya va ikki otni o‘zi bilan birga oladi. Yo‘lda ko‘plab qiyinchiliklarni boshdan o‘tkazishiga to‘g‘ri keldi. Ularning Suetsdan yo‘l olgan kemalari cho‘kib ketdi. Al-Abbosiy va uning hamrohlari kemada qutqaruv shlyupkasi borligi uchun omon qolishdi. Ular Qizil dengizdagi orollardan birigacha suzib borishdi, u yerdan esa Jiddaga yetib olishdi. Zulqa’da oyining 12-kuni uning isitmasi ko‘tarildi, bu uning sog‘lig‘iga jiddiy ta’sir o‘tkazdi. Ertasi kuni uning hamrohlari ehromga kirib, Makka tomon yo‘l olishdi.
Al-Abbosiy Makka darvozalariga yetganida, yo‘lboshlovchidan to‘xtashni so‘radi va dedi: “Qaranglar. Qaranglar. Egamizning uyi!”. Ka’baning ko‘rinishi uni shunchalik hayratga soldiki, bu haqda keyinchalik u shunday deb yozgan: “Xudoning Uyi bezakli qora choyshab bilan qoplangan va chiroqlarning halqasi bilan o‘ralgan. Kechki payt. Tun g‘oyatda sokin. Bizning yo‘lboshchimiz ilhomlanib gapirar, bu tasvirlar shu qadar ajoyib ediki, men ularni hech qachon yodimdan chiqarmayman”.
Al-Abbosiy Makkada qoldi va mahalliy a’yonlarning birinikida joylashdi. Kunlardan bir kuni Makka hokimi undan Ka’bani tozalashda yordam berishni iltimos qildi.
Ispaniyalik musulmon o‘z kundaligida yil davomida Makkaga 830 000 ziyoratchi kelganini qayd etgan.
“Faqatgina Arofat tog‘ida ziyoratning ahamiyati qanchalik katta ekanligini anglab yetasiz. Bu yerda dunyoning turli burchaklaridan odamlar yig‘iladi, ular turli xalqlarga tegishli va tanalarining rangi ham turlicha. Bu yerga yetib kelgungacha bo‘lgan turli xil xavf-xatarlar, qiyinchiliklarga qaramay, ular Yagona Allohga sig‘inishda davom etishadi. Barcha musulmonlar o‘zlarini bir oilaning vakillari deb bilishadi. Inson va Allohning o‘rtasida hech qanday to‘siq yo‘q. Hamma o‘z Yaratguvchisining oldida tengdir”, – yozadi Al-Abbosiy.
U Makkani batafsil ta’riflab bergan birinchi yevropalik bo‘ldi. Yevropalik sayohatchilar Makkada avvallari ham bo‘lishgan. Garchi Lodoviko di Vartema yoki Jozef Beyts, Makkani Badya-i-Leblixgacha ko‘rishgan bo‘lishsa-da, ammo u haqda uzuq-yuluq xabarlar qoldirishgan, xolos. Al-Abbosiy esa nafaqat u haqda batafsil ma’lumotlarni taqdim etdi, balki astronomik kuzatuvlar tufayli, hatto uning aniq joylashuvini belgilab ham berdi va Masjidul Haromni barcha tafsilotlari bilan xaritaga tushirdi.
Al-Abbosiy o‘z sayyohatini davom ettirib, ko‘p mamlakatlarda bo‘ldi. U 1818-yilda Suriyaning Aleppo shahrida xastalikdan vafot etdi.