Do‘konlar peshtaxtalaridagi brilliantlarni bir-biridan farqlash imkonsizdek. Bir xil ko‘rinishdagi toshlarning narxlari bir necha karra farq qilishi mumkin. Ular bir-biridan qanday farqlanadi va narxlar qayerdan olinadi? Meduza Brilliant24 zargarlik supermarketi bilan boshlovchilar uchun brilliantlar bo‘yicha qisqa gid tuzdi.
Brilliantlar — nima?
Brilliant — bu qirralangan olmos, uglerodning bir shakli, chuqur yer qatlamidan lava oqimlari bilan chiqarilgan qattiq va noyob mineral. Uning kimyoviy eng yaqin qarindoshlari — grafit va ko‘mir. Olmos yuqori bosim va harorat hisobiga o‘ziga xos go‘zallik, shaffoflik va yog‘duga ega bo‘ladi. Mineral keng tarqalganligiga qaramasdan, brilliantlar uchun qirralashga yaroqli olmoslar tabiatda kam uchraydi.
Mazkur toshni sanoat maqsadida qazib olish kimberlit quvurlar ishlanmasi bilan boshlandi. Dastlab bunday quvur Afrika janubidan Kimberli provinsiyasida topilgan — termin ham shu nomdan olingan.
Olingan olmoslarning aksariyati texnik sifatga ega. Ular turli qurilmalar — burgi, parma va arralarda qo‘llaniladi. Zargarlik sifatiga ega toshlar bir nechta yirik korporatsiya nazorati ostida dunyoga tarqaladi. Bu yopiq bozor, toshlar qiymati barqaror, shuning uchun olmos birjalari aksariyat savdogarlari ularni valyutaning eng ishonchli ekvivalenti deb hisoblaydi — ayniqsa ularning ixchamligi qadrlanadi.
Brilliantlar qanday qilib bunday talabgir bo‘ldi?
Olmos o‘zining chidamliligi bilan emas, aynan qattiqligi bilan mashhur: olmosni faqat olmos bilan tirnash mumkin, shunga qaramasdan, uni yoqish yoki parchalash mumkin. Shuning uchun toshga uzoq vaqt mobaynida ishlov berisha olmagan. Olmoslarni qirralash texnologiyasi faqat XV asrga kelib, hind zargarlari tomonidan ixtiro qilingan.
Besh asr mobaynida brilliantlar taqinchoq uchun eng qimmatbaho va ardoqli toshga aylandi. XIX asrdan esa unashtirish va nikoh uzuklari uchun eng ommabop tosh hisoblanadi.
Olmos zargar qo‘liga yetib kelgunga qadar bir necha marta sohibini o‘zgartiradi. Birinchi shartnomalar birjada brokerlar o‘rtasida bo‘lib o‘tadi, keyin esa toshlar dilerlar va zargarlar qo‘liga tushadi.
Brilliantlar bir-biridan qanday farqlanadi?
Brilliantlar chiroyi va sifati to‘rtta omil: rang, sofligi, qirralanishi va karatiga qarab tasniflanadi.
Rang
Rangsizligi uchun qadrlanadigan brilliantlar bor, ular bozorda ko‘p uchraydi. Biroq olmoslar kamalakning hamma rangida bo‘ladi. Kimyoviy tarkibidagi mikro xilma-xillik, radiatsiya va plastik o‘zgarishlarning ta’siri tufayli toshlar turli ranglarga kiradi. Sariq va moviy rang kimyoviy tabiat (azot va bor), yashil rang radiatsiyaviy tabiatga ega. Pushti va qizil ranglar mineralning kimberlit quvur bo‘ylab yuqoriga sayohati davomidagi plastik o‘zgarish tufayli paydo bo‘ladi.
Rangli brilliantlardan eng ko‘p uchraydigani — sariq. Undan keyin pushti, yashil va moviy toshlar keladi. Qizil — juda noyob, gugurt boshchasiga teng o‘lchamdagi tosh karati million dollar atrofida. Qora brilliantlar esa — marketing hiylasi. Bunday rangdagi yuqori sifatli tosh mavjud emas.
Sofligi
Brilliantlarda turli aralashma va nuqsonlar bo‘lishi mumkin. Odatda ularni o‘n karra kattalashtiradigan lupa bilan ko‘rish mumkin. Gemmologlar turli nuqsoblar: nuqtalar (pinpoint), mayda nuqtali bulut (cloud), patlar (feather) va bo‘sh yuzalar (cavity). Och rangdagi va hajmga ega bo‘lmagan aralashmalar eng kam ko‘zga tashlanadi, eng sezilarli nuqsonlar — bo‘shliqlar.
Brilliantlar aralashma qayerda joylashganligiga qarab, turlicha baholanishi mumkin. Nuqtalar orqa tomon yoki chekka qizmlarida joylashgan bo‘lsa, u nuqsoni markazda joylashganga qaraganda qimmatroq bo‘ladi.
Qirralanishi
Olmoslar qirralashga tushishidan avval toshlar tahlil qilinadi va kompyuter tizimi yordamida belgilar qo‘yiladi. Mutaxassislar chiqitlarni minimallashtirish va xomashyo sofligini hisobga olib, qirralash shaklini tanlaydi. Eng ommabopi — aylana shakl, toshlarning 90 foizi shu shaklga keltiriladi. Biroq “markiz”, “oval”, “nok”, “malika” (kvadrat), “zumrad”, “yurak” va boshws shakllar ham bo‘ladi. Qirralash shakli brilliant chiroyiga ta’sir ko‘rsatmaydi, biroq narxida aks etadi. Masalan, aylana qirrali tosh boshqa shakldagi shu kabi toshlardan 15—20 foiz qimmat turadi.
Qirralash sifatini ham hisobga olish muhim — proporsiyalar to‘g‘riligi (Cut), simmetriyasi (Symmetry) va sayqal berish (Polish); bularning barchasi toshdagi yorug‘lik o‘yiniga ta’sir ko‘rsatadi.
Karati
Eng taniqli tasnif — karat, ya’ni toshning vazni. Karatiga qarab toshning o‘lchamini oldindan aytish mumkin. Brilliant qanchalik katta bo‘lsa, u shuncha qimmat bo‘ladi. Karat — 0,2 gramm. Vazni 1 karat bo‘lgan klassik aylana brilliant 6,4 millimetr diametrga ega bo‘ladi.
Dunyodagi eng kichkina brilliant 0,0003 karat, eng kattasi esa 530,2 karatga teng.
Narx qanday shakllanadi?
Olmoslar va brilliantlar bozori — sun’iy. Toshning taxminiy qiymatini Rappoport preyskuranti belgilaydi, u o‘rtacha bozor qiymatini aks ettiradi.
Brilliantni narx va sifat nisbati bo‘yicha qanday tanlash kerak?
Bir qatorda turgan turli rangdagi bir nechta tosh o‘rtasidagi farqni faqat mutaxassis payqay oladi. Nozik farqlarning aksariyatini faqat lupa yordamida ko‘rish mumkin. Shuning uchun dastlab o‘lcham va rangni aniqlab olish, shundan so‘ng sofligi bilan tajriba qilish muhim. Masalan, o‘lchami va sofligiga ishonib, ranglar shkalasi oxiridan yorqin sariq toshni tanlab, tejamkorlik qilishingiz mumkin — shunda u yarqirab turgan shampan vinosi tomchisiga o‘xshash bo‘ladi.
Qaysi brilliantlar urfda?
Brilliantlar bilan bog‘liq vaziyatda birinchi navbatda nima urfda ekanligiga emas, shaxsiy didga tayanish kerak. Original taqinchoqni afzal ko‘ruvchilar esa yorqin sariq rangdagi “yurak” qirrali kichikroq brilliantni tanlash mumkin. Bunday tosh qiziqarli va qimmat ko‘rinadi. Yirik rangsiz toshni istasangiz — tortinmang: brilliant qanchalik katta bo‘lsa, uning ko‘rki shuncha ko‘proq ko‘zga tashlanadi.
Izoh (0)