“Kommersant.uz” Toshkentdagi e’tiborga loyiq bo‘lgan, lekin buzib yuborilgan o‘nta inshootdan iborat tarixiy fotojamlanmani taqdim etdi. Poytaxtning tarixiy qiyofasi haqida “Qadimiy Toshkent” arxiv fotosuratlari loyihasi bilan hamkorlikda hikoya qilindi.
1. Fabrika-oshxona
Semyon Fridlyand surati, 1934-yil
Fabrika-oshxona 1934-yilda qurilgan. Keyinroq u Lenin nomidagi radiolampa zavodi (“Foton”) korpuslaridan biriga aylandi. 2013-yilda buzib tashlangan. Uning o‘rnida hozir “O‘zavtosanoat” bosh ofisi joylashgan.
Fabrika-oshxona – inqilob davri konstruktiv me’morchiligining yorqin namunasi bo‘lib, yosh sovet davlati uslubiyati va mafkurasini o‘zida yaqqol namoyish etardi. Panoramali derazalar, keng, aniq shakl va amaliy, optimal hisoblangan rejalashtirish minimum vaqt ichida maksimal darajada ko‘p ishchilarga xizmat ko‘rsatish imkonini bergan. Fabrika-oshxonalar 1920-yillarda butun mamlakat bo‘ylab qurilgan – kommunizm quruvchilari nazarida, insonlar qimmatli vaqtlari va kuchlarini uyda taom tayyorlashga ishlatmasliklari kerak edi (bu g‘oya yashash joyiga ham ta’sir ko‘rsatgan – aynan shu sababli sovet davri uylarida oshxonalarga shunchalik kam joy ajratilgan). Hayot bu g‘oya safsata ekanligini ko‘rsatdi, lekin binoning o‘zi tariximizdan o‘rin egalladi.
Foto: Domian Barma, 2009-yil
2. “Vatan” kinoteatri
“Vatan” kinoteatri kiraverishidagi qizlar. Maks Penson surati. 1959 yilda “Vatan” kinoteatri, “Zodchestvo Uzbekistana” kitobidan olingan surat.
1937–1940-yillarda qurilgan “Vatan” kinoteatri (o‘sha paytlarda u “Rodina” deb ham yuritilardi) – Stalin davri me’morchiligining ajoyib namunasi. Oynavand fasadli keng ko‘lamli monumental bino o‘zbek yog‘och o‘ymakorligi naqshlarini esga soluvchi ustunlar bilan bezatilgan. Afsuski, 1966-yilgi zilzilada kinoteatr binosi kuchli zarar yetdi. Uni buzib tashlab, o‘rnida Hamza nomidagi teatr (hozirgi O‘zbek milliy akademik drama teatri) qurishga qaror qilindi.
3. O‘qituvchilar seminariyasi
Foto: Stanislav Magay, 2009-yil
Eng so‘nggi va shu sababli, eng achinarli yo‘qotish – Toshkent o‘qituvchilar seminariyasi qoshidagi chasovnya – kichik cherkov binosi bo‘ldi. Seminariya 1887-yilda Konstantin xiyoboni (hozirgi Amir Temur xiyoboni) yonida barpo etilgan. 1917-yil inqilobidan keyin seminariya O‘lka o‘zbek erkaklar maorif institutiga o‘zgartirildi. Keyinroq bino buzib tashlandi.
1930-yillarda cherkov yopildi, gumbazlari buzildi, biroq binoning o‘zidan turli maqsadlarda ishlatishda davom etildi. 1990-yillarda u yerda bank ofisi joylashdi. 2009-yil 18–21-noyabrda cherkov binosi butkul buzildi.
4. Jome masjidi
Bosh jome masjidi 1451-yilda Shayx Ubaydulloh Xo‘ja Ahror valiy mablag‘lari evaziga bunyod etilgan. Masjid 1868-yildagi zilzilada vayron bo‘lgan, 1882-yilda qayta tiklangan binosi 1966-yilgi zilzilada kuchli zarar ko‘radi va 1997-yilda butunlay buzib tashlanadi. 2003-yilda barpo etilgan yangi jome masjid avvalgisidan mutlaqo o‘zgacha ko‘rinishga ega.
Maj’am madrasasi
Eski shahar va masjid
5. Hammom
Toshkentdagi milliy hammom 1974-yilda qurilgan Chorsu hammomi – bu sovet me’morlarining zamonaviy me’morchilik va muhandislik yechimlarini o‘zbek tasviriy an’analari va mahalliy hayot turzi bilan uyg‘unlashtirishga urinishlaridan biridir. Mohiyatan an’anaviy sharqona hammom tashqi ko‘rinishidan Bobil zikkuratlarini yodga solardi, lekin ko‘plab noyob zamonaviy yechimlar asosida qurilgandi. 2000-yillarda hammom o‘z o‘rnini yangicha hayotga bo‘shatib berdi – uning o‘rniga ko‘p qavatli avtoqo‘nalg‘a qurildi.
Tashqi ko‘rinish
Hammom. Tarx
6. Spaso-Preobrajensk sobori
Toshkentdagi Spaso-Preobrajensk sobori, shimoli-g‘arbdan ko‘rinishi, 1908-yil.
Toshkentda inqilobdan oldingi davrda qurilgan pravoslav cherkovlaridan bizning kunlarimizgacha faqat bittasi – Botkin qabristonidagi Aleksandr Nevskiy cherkovi saqlanib qolgan. 1920–30-yillardagi qatag‘on darvida Sergiyev cherkovi, Blagoveshensk ibodatxonasi buzib tashlandi. Toshkentdagi birinchi Iosif-Georgiyev cherkovi qoldiqlari 1990-yilda olib tashlandi.
Toshkentdagi Rus sobori. Foto: Uilyam Zaxtleben. 1891-yil 22-noyabr
7. Suv minorasi
Suv minorasi. Foto: Stanislav Magay. 2015-yil
XX asr boshlarida temir yo‘l ehtiyojlari uchun me’mor G.M.Svarichevskiy tomonidan qurilgan minora ko‘p yillardan buyon ishlatilmay kelinardi va, aftidan, aynan shu sababli shahar rahbariyati 2017-yil sentabrida uni buzib tashlashga qaror qildi. Holbuki, minoraning jozibali metall konstruksiyasi shahar landshaftining bezagi sifatida saqlab qolishga arzirdi.
Salor daryosi manzarasi. Orqada – suv minorasi. Otkritka.
8. Xotin masjidi
1911-yil. Xotin masjidi. Eski shahar, Toshkent
Xotin masjidi. Shayxontohur majmuasi ichidagi, Langar hovuzi bo‘yidagi qizil choyxona.
Xotin masjidi ichki ko‘rinishi
Ixcham, serbezak Xotin masjidi 1754-yilda qurilgan bo‘lib, 1932-yilda Eski shahardan Shayxontohur majmuasi hududiga ko‘chirib o‘tkazilgan. 1967-yilda kutubxona sifatida ishlatilayotgan masjid buzib tashlandi.
9. Sovnarkom
1931-yil, O‘zSSR Sovnarkom binosi. Foto: Semyon Fridlyand
Sovnarkomning jiddiy, sodda, zohidona ulug‘vor binosi 1931-yilda barpo etilgan. Bino fasadi, postamentlari va tribunasi bilan mavzoleyni yodga soluvchi Lenin haykali va uning qarshisidagi keng maydon – bular bari Moskvadagi Qizil maydonning Toshkentdagi analogi bo‘ldi. Qolaversa, u ham shunday nomlanar va shaharda o‘tadigan barcha namoyishlarni qabul qilardi. 1948-yilda bu yerda Hukumat uyi qurildi. 2003-yilda Senat qad rostladi.
Kinooperator – ish ustida. Qizil maydon, Toshkent, 1950-55-yillar. Foto: Maks Penson
10. Oloy bozori
2015-yil. Oloy bozori. Foto: Stanislav MagayOloy bozori bir necha asrlardan buyon mavjud, lekin mashhur qiya ustunli ochiq, keng pavilyonlar faqat 1970-yillarda paydo bo‘ldi. 2016-yilda pavilyonlarni butunlay buzib tashlashdi. Afsus – zamonaviy temir-beton konstruksiya ostida joylashgan sharqona bozor shaharning eng fotojozibali va yodda qolarli maskanlaridan edi.
1970-yillar. Oloy bozori. Noma’lum muallif
Izoh (0)