Qonunchilik hujjatlarining ta’sirini baholash tizimi portalida energetik ichimliklarni reklama qilish va sotish tartibini muvofiqlashtirishga qaratilgan qonun loyihasi muhokama qilinmoqda. Bu haqda “Soliq va bojxona xabarlari”da e’lon qilingan maqolada aytiladi. Ushbu maqolani to‘liq holda keltirib o‘tamiz.
Energetik ichimlik?! Nima u, deysizmi? To‘g‘ri, bizning yoshdagilar (odatda, qirqdan oshganlar) balki bu ichimlik nimaligini yaxshi bilmas. Lekin yoshlarimizning aksariyati energetik ichimlik nima ekanligini biladi, ba’zilar esa uni hatto iste’mol qiluvchi odam sifatida ham yaxshi taniydi. Qizig‘i shundaki, portalda joylashtirilgan qonun loyihasi bu ichimlikni aynan 18 yoshga to‘lmagan shaxslarga sotishni taqiqlashni taklif etmoqda.
Qonun loyihasining ahamiyati, qanchalik dolzarbligi haqida bilish uchun biz uning ishlab chiquvchilari — Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari bilan uchrashdik. “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi a’zolari Shuhrat To‘xtaboyev va Akmal Umirzoqov loyihani ishlab chiqish bo‘yicha bevosita tashabbus ko‘rsatganlardan.
— Salqin ichimliklarning shinavandasi bo‘lmaganligim sababli O‘zbekiston bozorida energetik ichimliklarning borligi, ularning foyda-zarari haqida bilmas ekanman. Bu qonun loyihasini ishlab chiqishga nima turtki berdi?
Sh.To‘xtaboyev:
— Bizning “Milliy tiklanish” demokratik partiyamizning Saylovoldi platformasida ma’naviy-ma’rifiy sohalardagi vazifalardan biri sifatida jismonan sog‘lom va barkamol avlodni tarbiyalash uchun yanada qulay shart-sharoitlar yaratish belgilangan bo‘lib, bu borada mana ikki yildan ortiq vaqt mobaynida “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi ustida ish olib borilmoqda. Shundan kelib chiqib, joriy yilning sentabr oyi boshlarida partiyamizning Yoshlar qanoti faollari bilan poytaxtimizning 10 ga yaqin yirik savdo markazlarida hamda ta’lim muassasalarida quvvat beruvchi ichimliklarni iste’mol qilish bo‘yicha o‘rganishlar o‘tkazildi. O‘rganishlar natijasiga ko‘ra, quvvat beruvchi ichimliklarni tatib ko‘rgan o‘quvchilar soni 60%ni, uni “shunchaki qiziqish uchu”" ichganlar 35%ni tashkil etishi ma’lum bo‘ldi.
Bu boradagi tadqiqotlar ko‘plab xorijiy davlatlarda ham o‘tkazilganini alohida ta’kidlash kerak. Jumladan, 2014-yilda Avstraliyaning Deakin universitetida tashkil etilgan va tarkibida ko‘p miqdorda kofein moddasi bo‘lgan energetik ichimliklarni iste’mol qilish, uning bolalar va o‘smirlar salomatligiga salbiy ta’siri masalalarini dunyo miqyosida o‘rganishga bag‘ishlangan birinchi xalqaro konferensiya ishtirokchilari bo‘lmish olimlar, sog‘liqni saqlash sohasi vakillari va voyaga yetmaganlar bilan ishlash bo‘yicha mas’ul xodimlar xulosasiga ko‘ra, energetik ichimliklarni doimiy ravishda iste’mol qilish voyaga yetmaganlarda yurak hurujlari, vahima, ko‘rish qobiliyatining susayishi va aqliy nuqsonlar yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi.
Oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha Yevropa agentligi (EFSA) bergan ma’lumotlarga ko‘ra, 18-29 yoshdagilarning 70%i energetik ichimliklarni alkogol mahsulotiga qo‘shib ichishi ma’lum bo‘lgan. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bu usul alkogolning o‘zidan zaharlanishdan ko‘ra xavfliroqdir.
Avstraliyalik olimlar o‘tkazgan “O‘smirlarning energetik ichimliklarga nisbatan qarashlari, hissiyotlari” nomli tadqiqot natijalaridan bilinadiki, o‘smirlar energetik ichimliklar tarkibida inson salomatligiga xavf soluvchi kofein, guarana va taurin kabi moddalar mavjudligi haqida hech qanday tasavvurga ega emas, shunga qaramasdan, ular tarkibida ko‘p miqdorda kofein bo‘lgan energetik ichimliklarni boshqa turdagi ichimliklardan oson farqlay oladi.
— Energetik ichimlikning zararlilik darajasi bo‘yicha O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligining xulosalari olinganmi?
— Albatta, Sog‘liqni saqlash vazirligi xulosasiga ko‘ra, energetik ichimliklarni iste’mol qilish 18 yoshga to‘lmagan va aholining ayrim qatlamlari sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan. Eng yomoni bu ichimlikni alkogolli ichimlik bilan birgalikda iste’mol qilish achinarli oqibatlarga olib kelishi mumkinligi aniqlangan. Aynan shu tufayli alkogol va/yoki tamaki marketingi singari bu turdagi ichimliklarning reklamasi ham ijtimoiy zarar keltirishi mumkin bo‘lgan reklamadir.
— Darvoqe, muhokamaga qo‘yilgan hujjat loyihasida “Reklama to‘g‘risida”gi Qonunga ham muayyan o‘zgartirishlar kiritish nazarda tutilgan...
A.Umirzoqov:
— Ha, ushbu Qonunni 22-1-modda bilan to‘ldirish taklif qilinmoqda. Maqsad — yoshlar sog‘lig‘iga zararli bo‘lgan ichimliklarning targ‘ibotini cheklash va quvvat beruvchi ichimliklarni me’yoridan ortiq iste’mol qilishning salbiy oqibatlaridan ogohlantirishdir. Buning uchun energetik ichimliklar reklamasi va savdosini davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari binolari, jamoat joylari, sog‘liqni saqlash va ta’lim muassasalari, sport, ijtimoiy va madaniy tadbirlarda audio, vizual va multimedia vositalari, matn, ko‘rgazmali qo‘llanmalar, bannerlardan foydalangan holda amalga oshirish man etiladi. Bundan tashqari, energetik ichimliklarning reklamasida ularni belgilangan me’yordan ortiq iste’mol qilishning zarari, shuningdek iste’mol qilish man etilgan shaxslarning ro‘yxati to‘g‘risidagi ogohlantirish bo‘lishi kerak. Qolaversa, bu ichimlik reklamasida uni iste’mol qilish jarayoni, iste’molchilarning ijtimoiy va sportdagi muvaffaqiyatlarga erishish yoki jismoniy va psixologik holatni yaxshilashda bu jarayonlar muhim ahamiyat kasb etadigandek taassurot uyg‘otishi namoyish etilmasligi kerak.
Shuningdek, loyihaga ko‘ra energetik ichimlikning nomlanishi, tovar belgisi yoki suratidan foydalangan holda asosan voyaga yetmaganlarga mo‘ljallangan tadbirlarga homiylik qilish hamda shunday shaxslar o‘rtasida energetik ichimlikning nomi, tovar belgisidan foydalanilgan tovarlarni (masalan, futbolkalar, bosh kiyimlar, o‘yinlar va boshqalar) tarqatish taqiqlanadi.
— Bunday ichimliklar yurtimizga kirib kelishining tartib-qoidalari belgilanganmi o‘zi?
— Hamma gap shundaki, biz loyiha ustida ishlash jarayonida Davlat soliq qo‘mitasiga soliq masalalari qanday tartibga solinganiga doir, Davlat bojxona qo‘mitasiga energetik ichimliklar qaysi TIF TN kodi bo‘yicha olib kirilayotganiga doir so‘rovlar bilan murojaat qildik. Ma’lum bo‘lishicha, bu ichimliklar alohida tovar sifatida olib kirilishi uchun TIF TN hozirda yo‘q. Bu mahsulotlarning ishlab chiqarilishiga oid texnik reglamenti ham mavjud emas. Uni bizda ko‘proq aholining qaysi qatlami, qancha miqdorda iste’mol qiladi - bu masalalar ham mamlakat darajasida tadqiq qilinmagan.
Jahonda o‘rganilgan ma’lumotlarning ko‘rsatishicha, “energetik”larni iste’mol qilish bozori yiliga 13-15%ga kengayib bormoqda. Asosiy iste’molchilar 18-35 yoshdagilardir. Rossiyada esa hatto 12 yoshdan boshlab energetik ichimliklarni iste’mol qila boshlashadi.
Agar bu ichimlikni asosan yoshlar iste’mol qilayotgani hisobga olinsa, bizda uning ehtimoliy iste’molchilari aholining 64%ini (30 yoshgacha bo‘lganlar) tashkil etishi mumkin!
Dunyoning birorta davlati uning iste’mol qilinishini butkul taqiqlagan emas. Faqatgina yosh toifasiga qarab yoki aholining ayrim qatlamlari uchun energetik ichimliklarni iste’mol qilish yoki ularga sotish taqiqlangan. Sababi Yevropa Ittifoqining bu boradagi nuqtai nazari o‘zgacha. Masalan, Fransiya va Daniya davlatlari energetik ichimliklar iste’mol qilinishini tamomila taqiqlagan bo‘lishiga qaramay, keyinchalik YeI komissiyasi tomonidan bu xatti-harakatlar raqobatni yoki tovarlarning erkin harakatlanishini cheklash sifatida baholangan bo‘lib, ushbu davlatlardan joriy etilgan taqiqlarni bekor qilish so‘ralgan bo‘lsa-da, aholining, ayniqsa yoshlarning salomatligini muhofaza qilish maqsadida YeI komissiyasining bu takliflari hali qabul qilinganicha yo‘q.
Rossiyada ham bunday ichimliklar federal darajada emas, balki alohida hududlar doirasida cheklangan: Checheniston, Dog‘iston Respublikalarida va Moskva viloyatida muayyan cheklovlar bor. Yoki Germaniya, Fransiya, Daniya, Kolumbiya, Quvayt, Latviya, Litva, Meksika, Norvegiya, Saudiya Arabistoni singari davlatlarda bir tomonlama cheklovlar qo‘yilgan.
Masalan, Birlashgan Arab Amirliklarida bu ichimlikni iste’mol qilishning minimal yoshi 18 yosh bo‘lgan bo‘lsa, qonunchilikka kiritilgan o‘zgartirishlarga binoan endilikda 20 yosh deb belgilash ustida bahs-munozaralar olib borilmoqda.
2013-yildagi ma’lumotga ko‘ra, Fransiyada yiliga 60 mln litr energetik ichimlik iste’mol qilinar ekan. Ana shuning uchun hozirda fransuzlar bunday ichimlikning har 1 litri uchun 1 yevrodan soliq belgilashgan.
— Mazkur ichimlikning zarari dunyo bo‘yicha e’tirof etilgan ekan, nima uchun biz qonunchiligimizda uni qat’iy taqiqlay olmaymiz?
— Hozirgi bosqichda qonunchilikka kiritilayotgan o‘zgartirish va qo‘shimchalarga binoan avvalo O‘zbekiston Respublikasining “Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonunida (30.08.1997-yildagi 483-I-son) energetik ichimlikning ta’rifi belgilab beriladi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 164-moddasiga kiritilayotgan qo‘shimchaga asosan energetik ichimliklarni 18 yoshga to‘lmagan shaxslarga realizatsiya qilish fuqarolarga EKIHning 5 baravaridan 10 baravarigacha miqdorda, mansabdor shaxslarga esa 7 baravaridan 15 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘lishi taklif qilinmoqda.
O‘ylaymanki, dastlabki bosqichda qabul qilinajak mana shu qonunchilik talablariga rioya qilinsa ham — ya’ni reklama va savdo qoidalari buzilmasa, qolaversa tadbirkorlarimiz chetdan mahsulot keltirayotganda ijtimoiy mas’uliyatni his qilishsa olam guliston.
“SBX” muxbiriNodir ALIMOV suhbatlashdi.
Izoh (0)