Lola Karimova-Tillayeva otasining qabri ustiga qurilgan maqbaraning bunyod etilishi haqida so‘zlab berdi

O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti – otamdan ayrilganimizga bir yil bo‘ldi...Otam, vasiyatlariga binoan, ona shaharlari Samarqandda, ular uchun aziz va qadrli bo‘lgan joylardan birida, Samarqandning eng qadimiy yodgorliklaridan sanalmish Hazrat Xizr masjidi yonida dafn etildilar. Kecha Samarqandga borib, otam qabrini ziyorat qildik. Otam qabrlari ustiga bunyod etilgan maqbaraning barpo etilishi haqida so‘zlab bermoqchiman.

Qadimiy Hazrat Xizr masjidi YuNЕSKO himoyasida bo‘lganligi uchun, mening oldimda, O‘zbekistonning YuNЕSKOdagi doimiy vakili sifatida, maqbara barcha me’yorlarga javob bergan holda qurilishi zarurligi vazifasi turdi. YuNЕSKOning Parijdagi bosh qarargohiga taqdim etish uchun maqbaraning loyihasi ustida bir-necha oy davomida Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish bosh boshqarmasi bilan birgalikda ish olib bordik. Loyiha tasdiqlangandan so‘ng, Samarqandda xotira obidasining qurilishi ishlari boshlab yuborildi.

Maqbarani loyihalash va qurish jarayonida yangi obida me’moriy yechimi Hazrati Xizr masjidiga uyg‘un bo‘lishiga, shu bilan birga, YuNЕSKO butunjahon meros obyekti tarixiy ko‘rinishini saqlab qolishga alohida e’tibor qaratildi.Sharq me’morchilik an’analari asosida loyihalanib, bunyod etilgan maqbarada ham o‘rta asrlar, ham zamonaviy arxitektura usullari mujassam. Obida tuzilishiga ko‘ra XIV—XVIII asrlarning bir bo‘lmali daxmalarini yodga soladi. Bunday maqbaralarni O‘rta Osiyoning ko‘plab shaharlarida uchratish mumkin.

Balandligi 7,55 metr bo‘lgan inshootning gumbazi Hazrati Xizr masjidi kabi qirrador sirli koshinlar bilan qoplangan.Maqbara peshtoqini bezashda esa rango-rang bo‘rtma koshindan foydalanilgan.Inshootning quyi qismi to‘q yashil marmar, yuqorisi esa o‘yma sopoldan ishlangan iroqi uslubidagi belbog‘ bilan ziynatlangan.

Maqbaraga janubi-sharqiy tomondan kiriladi. Obida eshigi ustiga Qur’oni karim oyati arab tilida, suls xatida nafis naqshu nigor uyg‘unligida bitilgan. Oyatning tarjimasi bunday: “(Ularga) rahmli Parvardigorlari tomonidan salom (aytilur) (“Yosin” surasi, 58-oyat).Peshtoqqa esa “Niso” surasining 113—114-oyatlari ko‘rk bag‘ishlab turibdi:“Agar sizga Allohning fazli va rahmati bo‘lmaganida edi, ularning bir toifasi Sizni adashtirishga azmu qaror qilgan edilar. Ular o‘zlarinigina adashtiradilar. Sizga esa biror zarar yetkazmaydilar. Alloh Sizga Kitob va Hikmatni nozil qildi va bilmaganingizni bildirdi. Allohning Sizga (nisbatan) fazli buyukdir”.

“Ularning ko‘p shivirlashib gaplashishlarida yaxshilik yo‘qdir. Magar sadaqa berishga, ezgulikka yoki odamlar o‘rtasini isloh qilishga buyurilgan bo‘lsalar, bu — yaxshidir. Kimda kim Alloh rizosi uchun shu ishlarni qilsa, unga ulkan mukofot berajakmiz”.

Ikki tabaqali eshikka Samarqand yog‘och o‘ymakor ustalari usulida Qusam ibn Abbos maqbarasidagi kabi uch sathli naqsh solingan.

Peshtoqlar markazidagi arkalarni handasaviy naqshli marmar panjaralar bezab turibdi. Ichki tomondan esa uch qavatli shaffof oyna o‘rnatilgan. Bu esa maqbara ichiga yorug‘likning bir maromda tushishini ta’minlaydi.

Maqbaraning orqa devori arkasiga “Shuaro” surasining 109-oyati bitilgan.

Maqbaraning ichki qismi an’anaviy usulda bezatilgan. Inshootning to‘rt tomonidagi yarim metrli o‘yiq me’moriy shakllar unga ayricha ko‘rkamlik baxsh etgan. Peshtoq arkalari orasidagi mo‘jaz qubbalarga kundal uslubidagi naqsh-u nigor va zar bilan jilo berilgan.

Gumbaz osti aylanasiga ko‘rk bag‘ishlagan iroqi uslubidagi belbog‘ XIV—XVIII asr Samarqand va Buxoro me’morchiligida keng qo‘llanganini aytish joiz.

Inshoot ichki qismini bezashda Hindiston, Xitoy va boshqa mamlakatlardan keltirilgan turfa rangdagi toshlar qadalgan oq marmar istifoda etilgan.

Yorug‘lik tuynuklari tegrasi “guldasta” deb atalgan ustunchalar bilan o‘ralgan.Devorning pastki qismiga och yashil rangli aqiq va girih uslubidagi murakkab qirqma handasaviy naqshlar ziynat berib turibdi.Markaziy arkaga suls va kufiy xatida Qur’oni karimning “Najm”, “An’om”, “Sho‘ro”, “Fotir” suralaridan oyatlar bitilgan bo‘lib, ular zar bilan qoplangan.

Arka tuynuklarini bezashda esa islimiy uslubidagi qirqma naqshlar va turfa rangdagi qimmatli tabiiy toshlardan foydalanilgan.

Gumbazning ichki qismi kundal uslubidagi naqsh-u nigor va zar bilan ziynatlangan.Obidaning ichki va tashqi bezagiga oid har bir badiiy element O‘rta Osiyo va Samarqand an’anaviy maktab va uslublariga tayanilgan holda maxsus ishlangan.Maqbara o‘rtasidagi qabr toshi aqiqdan bo‘lib, uning tegrasida Qur’on oyatlari va Amir Temur hamda Temuriylar davriga oid yozuvlar bitilgan.

Me’moriy majmuani bunyod etishda ko‘rsatilgan yordam uchun Birinchi Prezident bevasi — oyim Tatyana Akbarovna Karimovaga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevga, Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish bosh boshqarmasiga, YuNЕSKOning Butunjahon merosi markaziga hamda Yodgorliklar va tarixiy maskanlarni muhofaza qilish bo‘yicha xalqaro kengashga (IKOMOS) o‘z minnatdorligimni izhor etaman.

Otamning maqbaralarini barpo etishda ishtirok etgan barcha insonlarga, me’mor va quruvchilarga samimiy tashakkurimni bildiraman.

Lola Karimova-Tillayeva, O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimovning qizi