“Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab”: Qozog‘istonlik jurnalist Toshkent va Samarqand haqida

Jurnalist Alibek Begalinov  “Olmaota—O‘zbekiston” yo‘nalishidagi media-avtopoygada ishtirok etmoqda. Qozog‘istonning  “Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab” teleloyihasi ishtirokchisi The Steppe nashriga Toshkent va Samarqandda qayerlarga borish va tomosha qilish haqida hikoya qildi.

Jurnalistlar va blogerlardan iborat jamoa ikki mashinada 14 kun ichida Toshkent, Turkiston, Samarqand, Buxoro, Xiva va Urganchga tashrif buyuradi.

Biz O‘zbekistonga ancha oldin — iyulda borishni rejalashtirgan edik. Biroq bu hozirga to‘g‘ri keldi — syomkalar o‘tkazish uchun O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligidan rasmiy ruxsat berilishini kutdik.

Toshkent

Harakatlarimiz besamar ketmadi — chegaradan muvaffaqiyatli o‘tdik, erta tongdan syomkalar boshlandi. Bizni Turizm bo‘yicha davlat qo‘mitasi vakillari kutib oldi, shuning uchun hech qayerda (yo‘lda ham, obyektlarda ham) hech qanday muammoga duch kelmadik. Shunga qaramasdan, mutlaqo hamma joyda qo‘riqchilar ruxsat va hujjatlarni so‘radi.

Toshkentda, birinchi navbatda, Amir Temur muzeyiga yo‘l oldik. Chuqur taassurot qoldiruvchi eksponatlar buyuk sarkarda ilm-fan, san’at va madaniyatga homiylik qilganligi haqida hikoya qiladi. Uning davrida Buyuk Ipak yo‘li gullab-yashnagan.

Shundan so‘ng biz Qaldirg‘och-biya maqbarasiga yo‘l oldik. Toshkentda Tole Bini ismi bilan emas, balki “Muqaddas qaldirg‘och” deb atashlarini bilib oldik. Uning maqbarasi nafaqat qozoqlar, balki O‘zbekiston aholi o‘rtasida ham juda mashhur. Uni qaldirg‘och deb atashlarining sababi, o‘z vaqtida, Tole bi Toshkentda yashagan paytda, jung‘orlar hujumi davrida ko‘chib ketishdan bosh tortgan.

Uning uyiga qaldirg‘och uy qurgan va Tole bi uni buzishdan bosh tortgan. “Axir, u muqaddas!”, — deydi jung‘orlar harbiy boshlig‘i hamda Tole Bi va uning yon-atrofidagilarni tirik qoldiradi. Ajoyib afsona! Yana uning maqbarasi Islom universiteti ichida joylashganligini bilib oldik. Shuning uchun u yer doim gavjum, talabalar ko‘p.

Keyin bozorga bordik. Afsuski, mashhur Chorsu rekonstruksiya qilinayotgan ekan, shuning uchun Oloy bozoriga yo‘l oldik va quruq mevalarni tatib ko‘rdik.

Buyuk Ipak yo‘li davrida Toshkent firuza, lojuvard, nefrit va serdolik konlari bilan nom qozongan. Bu shaharning tez taraqqiy etishiga sabab bo‘lgan.

Toshkentdagi sayohatimizning oxirgi nuqtasi buyuk donishmand, Xoja Ahmad Yassaviy izdoshi Zangiota maqbarasi bo‘ldi. U haqda ham qiziqarli afsonani eshitdik. Amir Temur farmoni bilan Turkistonda Yassaviy maqbarasi qurilishi boshlanganda, uzoq vaqt hech narsa chiqmagan, toshlar to‘kilib ketgan. Shunda buyuk sarkardaning tushiga Yassaviy kirib, birinchi Zangiota maqbarasini qurish, keyin unga maqbara qurishni so‘ragan ekan.

Shunday bo‘ldi ham — bugun Toshkent yaqinida Zangiota ulkan majmuasi joylashgan bo‘lib,  u yerda u va uning rafiqasi dafn etilgan, Turkistonda esa buyuk so‘fining maqbarasi joylashgan.

Samarqand

Samarqand — Buyuk Ipak yo‘lidagi chorraha. Karvonlar uzoq safarlardan so‘ng shu yerga yetib kelganda, toliqqan sayyohlar ular yo‘lning o‘rtasida ekanligini anglagan. Samarqand — qadimiy shahar, Rimning tengdoshi, Amir Temur imperiyasining poytaxti. Shuning uchun shaharda tarixiy va madaniyat yodgorliklari ko‘pligidan hayratlanmaslik mumkin. Bizda ularga tashrif buyurish uchun atigi ikki kun bor edi.

Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi vakillari ularning barchasini qamrab oladigan yo‘nalishni tashkil etishga harakat qildi. Natijada har kuni to‘rt-beshta diqqatga sazovor joyga bordik va suratga oldik (odatda uchtadan ko‘p joyni suratga olmas edik).

Samarqandda, birinchi navbatda, uchta madrasa joylashgan mashhur Registon maydoniga yo‘l oldik. U yerda ayni vaqtda yirik an’anaviy musiqa festivalining repetitsiya jarayoni kechmoqda. Festival kelgusi hafta boshlanadi. Maydon repetitsiya jarayoni uchun o‘rab olinganligi sababli, u yerda hozircha sayyohlar unchalik ko‘p emas.

Shundan so‘ng Go‘r Amirga bordik, Amir Temur maqbarasini tomosha qildik. Avtomobilimizni maqbaraga kirish joyiga qo‘yishga ruxsat berishdi va bir soatga yaqin vaqt davomida mashinamiz yangi diqqatga sazovor joyga aylandi. Sayyohlar uning oldida suratga tushdi, biz esa maqbara ichkari qismini suratga oldik.

Amir Temur sag‘anasining ochilishi bilan bog‘liq afsona hammaga tanish bo‘lsa kerak. Go‘yoki, qabr ochilganligi sababli Buyuk Vatan urushi boshlangan, jasad qoldiqlari joyiga qaytarilgandan keyin esa Sovet armiyasi g‘alaba qozongan. Bu afsona qanchalik haqiqatga yaqin ekanligini bilmayman, biroq u xalq orasida barhayot.

Biz Samarqand fabrikasiga ham borib, gilam tayyorlash jarayoni bilan tanishdik.

Shuningdek, mashhur astronom va hukmdor Ulug‘bek observatoriyasi, Samarqandning qadimiy bozori — Siyob bozor va Amir Temurning suyukli rafiqasi maqbarasi va masjidi — Bibi xonim majmuasiga tashrif buyurdik.

Sayohatda davom etamiz. Navbat Buxoroga.