“TIVning investitsiya jalb qilishdan tashqari asosiy vazifalari ham bor”. Abdulaziz Komilov valyuta bozorini liberallashtirishni taklif qildi

O‘zbekistonda mamlakat tashqi ishlar vazirining o‘z faoliyati haqidagi hisobotini Senatda yiliga ikki marta eshitish amaliyoti yo‘lga qo‘yildi. Oliy Majlis yuqori palatasining 27-may kuni bo‘lib o‘tgan navbatdagi yalpi majlisida vazir Abdulaziz Komilov ilk bor Senat oldida hisobot berdi. Tashqi ishlar vazirligi (TIV) saytida vazirning Senatdagi nutqi matni e’lon qilingan va unda e’tiborga molik jihatlar bor.

O‘zbekistonning yetakchi mamlakatlar bilan munosabatlari kun tartibidan “bolalar mehnati” masalasi olib tashlandi. Abdulaziz Komilov Senatda 2016-yilning sentabridan 2017-yilning may oyigacha bo‘lgan davrda amalga oshirilgan ishlar yuzasidan hisobot berdi. Uning ta’kidlashicha, aynan shu hisobot davrida “O‘zbekiston bilan Xalqaro mehnat tashkiloti, shuningdek, AQSh va boshqa qator Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan munosabatlar kun tartibidan ‘bolalar mehnati’ deb ataladigan masala olib tashlandi”. TIV rahbari Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan hamkorlik qayta tiklanganini eslatib o‘tib, Yevropa investitsiya banki bilan bitim tuzish ustida faol ish olib borilayotganini e’lon qildi.

Valyuta konvertatsiyasi va investorlar huquqlarining zaif himoyasi chet ellik biznesmenlarni O‘zbekistondan qochirmoqda. Iqtisodiyotga xorijiy mablag‘larni jalb etishda davom etib kelayotgan past ko‘rsatkichning sabablarini aniqlash maqsadida TIV O‘zbekistonda ishlash tajribasiga ega xorijiy sarmoyadorlar, biznesmenlar va moliya tashkilotlarining ekspertlari o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazgan. Ular O‘zbekistonga sarmoya oqimini to‘xtatib qo‘yayotgan qator omil va sharoitlarning ba’zilari sifatida quyidagilarni sanab o‘tgan:

• valyuta konvertatsiyasi va foydani repatriatsiya qilish;
• bank-kredit tizimining takomillashmaganligi;
• sarmoyadorlar huquqlarining zaif himoyasi va yetarli darajada samarali bo‘lmagan sud tizimi;
• ma’muriy-byurokratik to‘siqlar (ko‘plab xorijiy kompaniyalar o‘z faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya va ruxsat olish tartib-qoidalaridan norozi);
• past investitsiya reytingi.

Abdulaziz Komilovning ma’lum qilishicha, vazirlik mazkur muammolarini o‘rganib, “Investitsiya muhitini yanada takomillashtirish, iqtisodiyot tarmoqlari va mamlakat hududlariga xorijiy sarmoya hamda zamonaviy texnologiyalar jalb etilishini rag‘batlantirish bo‘yicha kechiktirib bo‘lmaydigan chora-tadbirlar davlat dasturi” loyihasini ishlab chiqqan va ko‘rib chiqish uchun O‘zbekiston rahbariyatiga kiritgan.

TIV rahbari investitsiyalarni jalb qilish bo‘yicha ishlarni muvofiqlashtirishda boshqa vazirlik va idoralar bilan “tizimli muammolar” borligidan norozilik bildirdi. Birinchidan, Abdulaziz Komilovning ta’kidlashicha, sarmoyalar jalb etish masalalari yuzasidan vazirlik va idoralar o‘rtasidagi vazifalarda aniq va qat’iy taqsimot mavjud emas (darhaqiqat, hozirgi vaqtda TIVdan tashqari Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi va Tashqi savdo vazirligi ham shu yo‘nalishda ish olib bormoqda).

Ikkinchidan, chet ellik investorlarning O‘zbekiston elchixonalari orqali kelib tushgan takliflarini ko‘rib chiqish vazirlik va idoralar tomonidan “asossiz ravishda cho‘zilmoqda”. “Ko‘pgina tashabbuslar O‘zbekiston uchun yaqqol foydali ekanligi ko‘rinib turgan bo‘lsa-da, ular lozim darajada qo‘llab-quvvatlanmaydi yoki inkor etiladi. Odob-ahloq nuqtai nazaridan, xorijlik sheriklarning murojaatlariga munosabat bildirmaslik mumkin emas — hatto ularning takliflari bizda qiziqish uyg‘otmasa ham”, — dedi Abdulaziz Komilov.

Uchinchidan, O‘zbekistondagi tarmoq idoralari va kompaniyalarining xorijiy investorlar uchun sarmoyaviy takliflari puxta tayyorlanmaydi — bu takliflar xorijiy ekspertlar tomonidan “bo‘sh” yoki “xalqaro andozalarga javob bermaydi”, deb baholanadi. “Ularda marketing tadqiqotlari natijalari, taklif etilayotgan loyihalar istiqbolligi asoslanishi, afzalligi va iqtisodiy samaradorligiga doir ma’lumotlar bo‘lmaydi. Umum qabul qilingan oddiy talablar — pochta manzili, telefon va faks raqami, elektron pochta manzilini yozishni-ku aytmay qo‘ya qolaylik: mutlaqo ko‘rsatilmaydi”, — deya muammolarni ko‘rsatib o‘tdi Abdulaziz Komilov.

Abdulaziz Komilov davlat budjeti va uning bajarilishi ko‘rsatkichlarini muntazam e’lon qilish hamda valyuta bozorini liberallashtirishni taklif qildi. TIV rahbari vazirlik va elchixonalarning investitsiya va zamonaviy texnologiyalar jalb etish sohasidagi faoliyatini yaxshilash bo‘yicha boshqa idora va tashkilotlarga ta’sir qiluvchi takliflarni ilgari surdi. Xususan, O‘zbekistonning chet eldagi diplomatik vakolatxonalarida qo‘shimcha savdo-iqtisodiy masalalar bo‘yicha maslahatchi shtatini kiritish, vazirlik apparatida esa xalqaro iqtisodiy hamkorlik masalalari bilan shug‘ullanuvchi mustaqil bo‘linma tashkil etish zarur.

Shuningdek, loyihalashga oid takliflarni tayyorlashning dunyo tajribasi asosida yagona standartlarini ishlab chiqish, investitsiya loyihalarini ishlab chiqishga G‘arbning yetakchi konsalting kompaniyalarini jalb etish, xalqaro reyting agentliklari va tadqiqot tashkilotlari bilan hamkorlikni kengaytirish zarur. TIV rahbarining fikricha, “ochiq manbalarda sarmoyador uchun investitsiyaviy faoliyatini amalga oshirishda zarur bo‘lgan iqtisodiy ma’lumotlarni, jumladan, davlat budjeti va uning bajarilishi, pul-kredit siyosati, tashqi savdo ko‘rsatkichlari va boshqa axborotlarni muntazam e’lon qilinishini ta’minlash” kerak.

Va, albatta, “valyuta bozori va bank-moliya tizimini liberallashtirish, sarmoyadorlar huquq va manfaatlarining ishonchli himoyasini ta’minlash bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish borasidagi ishlarni davom ettirish” kerak.

Abdulaziz Komilov Senatdagi nutqi yakunida Tashqi ishlar vazirligining “investitsiya jalb qilishdan tashqari” asosiy vazifalarini sanab o‘tdi. TIV rahbari o‘z nutqi davomida o‘tgan to‘qqiz oy davomida aynan investitsiyalar va ilg‘or texnologiyalarni jalb qilish vazifalaridagi sustkashliklar uchun 7 elchi vazifasidan ozod etilgani, yil boshidan beri vazirning uch o‘rinbosari va ikki nafar boshqarma boshlig‘i qat’iy hayfsan olganini ma’lum qildi. Ayni vaqtda, janob Komilovning ta’kidlashicha, TIV majburiyatlari doirasiga “O‘zbekistonga investitsiya va ilg‘or texnologiyalarni jalb qilishdan tashqari”:

• xalqaro maydonda milliy manfaatlarni himoya qilish va ilgari surish,
• yirik mamlakatlar va mintaqalardagi ta’sir doirasi kuchli davlatlar bilan har tomonlama tenglik tamoyiliga mos, barqaror va istiqbolga ega bo‘lgan aloqalarni o‘rnatish,
• mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash,
• O‘zbekiston atrofida farovonlik va barqarorlik hududini shakllantirish,
• xalqaro hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy bazasini kengaytirish,
• xorijiy davlatlarda O‘zbekiston fuqarolarining huquq va manfaatlarini himoya qilish,
• transchegaraviy daryolar manbalaridan oqilona va adolatli foydalanishning ta’minlanishini tartibga solish,
• davlat chegaralarining delimitatsiya va demarkatsiyasi masalalarini hal qilish,
• qo‘shni davlatlar bilan konstruktiv va do‘stona aloqalarni yo‘lga qo‘yish kabi vazifalar ham kiradi.

“Ifodali qilib aytganda, Tashqi ishlar vazirligining asosiy vazifasi – bu mamlakatning xavfsizligi va barqarorligini uning yaqin atrofida ham, uzoqda ham ta’minlashdan iboratdir”, — dedi Abdulaziz Komilov. Shunga qaramay, TIV rahbari vazirlik va O‘zbekistonning xorijdagi vakolatxonalari “o‘z oldiga qo‘yilgan siyosiy-diplomatik faoliyat bilan birga, savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy ustuvor vazifalarni ham o‘z vaqtida va samarali bajarish uchun bor kuch-g‘ayratini ishga solishi”ga va’da berdi.