Kamtarlikning to‘lovi: o‘z ixtirosi uchun bor-yo‘g‘i 15 dollar olgan bankomat yaratuvchisining tarixi
The Guardian nashri Jeyms Gudfellou ismli ixtirochi haqida hikoya qildi, u 50 yil avval bank mijozlariga naqd mablag‘ni avtomatik tarzda chiqarib beradigan qurilma uchun patent olgan edi, deb yozadi “Vc.ru”. Hozirgi paytda dunyoda 3 milliondan ortiq bankomatdan foydalanilsa-da, Gudfellou o‘z g‘oyasi evaziga atigi 15 dollar ishlab topdi, xolos.
U o‘zining hayoti ixtirochilar va muhandislar uchun namuna bo‘lmasligi kerak, deb hisoblaydi: Forbes milliarderlar reytingiga kiritilgan Facebook asoschisi Mark Sukerberg Nyu-York, Kaliforniya va Gavayida ko‘chmas mulklar sotib olayotgan bir paytda, bankomat yaratuvchisi Shotlandiyaning Peysli shahrida to‘rt xonali uyida yashaydi.
Biroq Gudfellou puldan ko‘ra, ko‘proq e’tirof uchun kurashdi — ko‘p yillar davomida u bankomatlar yaratuvchisi sifatida ko‘rilmadi. 2005-yilda Jon Sheperd-Berrou ismli kishi “pul chiqarib beradigan avtomatik qurilmani ixtiro qilgani” uchun Britaniya imperiyasi ordenini qo‘lga kiritdi. 2006-yilda Gudfellouning o‘zi ham orden oldi, ammo pin-kod uchun patent muallifi sifatida.
Biroq endi Britaniya hukumati bankomat yaratuvchisi maqomi aynan unga tegishli bo‘lishi kerakligiga ishonchi komil.
60-yillar o‘rtalarida Gudfellou Smith Industries’ning bo‘linmasi — Kelvin Hughes kompaniyasida ishlagan. Unga banklarda ish kuni tugaganidan so‘ng odamlarga pul tarqatish usulini o‘ylab topish vazifasi berilgan.
“Men yo‘l-yo‘lakay avtorizatsiya uchun pin-kodlar va shifrlangan tokenlar tizimini o‘ylab topgan holda, pul chiqarib beruvchi avtomatni yaratdim”, — dedi Gudfellou. Token teshiklarga ega plastik kartochka ko‘rinishida edi. Mijoz mablag‘ olmoqchi bo‘lganida kartani kardriderga solib, avtorizatsiya uchun o‘n belgili pin-kod terishi kerak edi. Teshikli karta borligini hisobga olmaganda, ushbu tizim hozirda mavjud bankomatlarga o‘xshaydi.
Gudfellouning prototipi bo‘yicha yaratilgan birinchi avtomat 1967-yilda Westminster Bank bo‘linmasiga o‘rnatildi. Biroq taxminan xuddi shu vaqtda banknotlar ishlab chiqaruvchi De La Rue kompaniyasida ishlaydigan Sheperd-Berrou unikiga o‘xshash bo‘lgan qurilmani yaratdi, unda identifikatsiya uchun radioaktiv moddali cheklardan foydalanilgan. Gudfellou bankomat prototipi uchun patentni 1966-yilda ro‘yxatdan o‘tkazgan, Sheperd-Berrou esa o‘z qurilmasini patentlamay qo‘ya qolgan.
“Men afsuslanadigan yagona narsa — o‘zim haqimda hech qachon gapirmaganim. Sheperd-Berrou 2005-yilda, go‘yoki, hozirgi bankomatlar uchun asosni u yaratgani uchun mukofot olguniga qadar churq etmadim”, — deya afsus bildirdi Gudfellou.
Ixtirochi bankomat konseptini u o‘ylab topmaganligini tan oladi, ammo o‘zini ishlaydigan prototip muallifi deb biladi.
Ayni paytda Buyuk Britaniya hukumati Gudfellouni naqd pul tarqatadigan avtomat yaratuvchisi sifatida rasman e’tirof etgan.
Gudfellou o‘z ixitirosi uchun olgan 15 dollar patentni ro‘yxatdan o‘tkazgani uchun kompaniya tomonidan berilgan mukofot puli edi. Ixtirochi uni 15 ta mamlakat uchun patentladi, mukofot puli har bitta hujjat uchun 1 dollarni tashkil qildi.
