Nima uchun so‘nggi vaqtlarda tez-tez yer qimirlayapti? Uy-joyning zilzilabardoshliligi haqida nimalarni bilish zarur? Qanday bino kuchli zilzilalarga bardosh bera oladi? Shu kabi savollarning javoblari — “Savol-javob”imizda.
01
So‘nggi vaqtlarda Toshkentda ketma-ket yer silkinishlari sezilib turibdi, shu sababli ko‘pchilik bu mavzuga katta qiziqish bildirmoqda. Qo‘shma loyiha doirasida “Daryo” va
Murad Buildings zilzila vaqtida nima bo‘lishi, zilzilabardosh uylar qanday qurilishi va uyning xavfsizligi nimalarga bog‘liq ekanligi haqida hikoya qiladi.
02
Yer qobig‘i tektonik plitalar deb ataluvchi, bir-biriga nisbatan doimiy harakatda bo‘ladigan bir necha ulkan qismlarga bo‘linadi. Plitalarning to‘qnashuvi va deformatsiyasi natijasida chiqqan energiya tog‘ jinslarining keskin yorilishiga va seysmik to‘lqinlarning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Buning oqibatida yuz beradigan yerosti zarblari va yer sathidagi tebranishlar zilzila deb ataladi.Zilzilalarning aksariyati shu qadar kuchsizki, ularni faqatgina maxsus moslamalar yordamida sezish mumkin. Biroq, masalan, 5 ballik zilzilani sezmaslikning iloji yo‘q.
03
Bu zilzilani qaysi shkala bo‘yicha baholashga bog‘liq. Rixterning
magnitudalar shkalasi zilzila o‘chog‘ida (ya’ni, yer ostida) vujudga kelgan seysmik to‘lqinlar energiyasini o‘lchaydi. Rixter shkalasi bo‘yicha magnituda 1 dan 9 gacha bo‘ladi.Biroq silkinishlarning yer ustidagi vayronkor kuchi 12 ballik MSK-64 intensivlik shkalasi (Medvedev-Shponxoyer-Karnik shkalasi) bo‘yicha aniqlanadi.
Unga ko‘ra, yer sathidagi 3 ballgacha bo‘lgan silkinishlar sezilmas deb ataladi, agar uch balldan oshsa — sezilarli, 7 ballgacha — kuchli, 8—9 ball bo‘lsa — vayronkor hisoblanadi. Intensivligi 9 ball va undan yuqori zilzila, bu — haqiqiy fojea.
1966-yilgi Toshkent zilzilasi magnitudasi Rixter shkalasi bo‘yicha 5,2 ga teng bo‘lgan, biroq o‘chog‘i yer yuzasiga yaqin bo‘lgani uchun — sathda (12 balli MSK-64 shkalasi bo‘yicha) 8—9 balli silkinishlarga sabab bo‘lgan.
04
“Gulsaroy” turar-joy majmuasiO‘zbekistondagi zamonaviy qurilish norma va qoidalari qurilish olib boriladigan hududdagi seysmik xavfni hisobga olishni talab etadi. Bino va inshootlarni loyihalashtirish va qurishda, qurilish hududidan kelib chiqqan holda, MSK-64 shkalasi bo‘yicha 7 balldan 9 ballgacha bo‘lgan ko‘rsatkichlar hisobga olinadi.
Inshoot zilzilabardoshligi quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi:
- Tuproq yostig‘i (poydevor osti grunti). Bino cho‘kmasligi va mustahkamligiga futur yetmasligi uchun, tuproq poydevor va konstruksiya og‘irligini ko‘tara olishi zarur. Loyihalash ishlari vaqtida tuproqning optimal zichligi, uning cho‘kuvchanligi yoki cho‘kuvchan emasligi hisobga olinadi. Tuproq zichligini oshirish maqsadida u qatlam-qatlam qilib trambovka qilinadi.
- Poydevor. Mustahkam poydevor bino konstruksiyasi uzoq yillar davomida xizmat qilishini kafolatlaydi. Bino qancha baland bo‘lsa, uning poydevori ham shuncha mustahkam bo‘lishi darkor. Poydevorning mustahkamligi ikki asosiy omilga bog‘liq: armaturalash talablariga rioya etish va beton quyishning to‘g‘ri texnologiyasidan foydalanish.
- Temir-beton konstruksiyalar. Temir-beton zilzila vaqtida og‘irlik va tuproq siljishlariga munosib bardosh bera oladi: armatura kengayishga, beton esa zichlashishga javob beradi. Temir-beton konstruksiyalar poydevor qo‘yishda, binoning asosiy ustunlarini ko‘tarishda, rigel va oraliq plitalarda ishlatiladi.
- G‘isht terish. G‘ishtning zilzilabardoshliligi uchta asosiy ko‘rsatkichga — mustahkamlik, biriktiruvchi qorishma va po‘lat bog‘lovchilarga bog‘liq. Po‘lat bog‘lovchilar g‘ishtni bino karkasiga qotiradi va konstruksiyaning yaxlitligini ta’minlaydi. Zilzila vaqtida bino va biriktiruvchi qorishma birgalikda harakatlanganda, bunday usulda mustahkamlangan devorlarga zarar yetmaydi.
- Zilzilabardoshlikni ta’minlovchi choklar. Bu — ikki qator tutib turuvchi devor, degani. Ular binoni bir-biridan mustaqil, alohida barqaror qismlarga bo‘ladi va zilzila vaqtida bino shaklining o‘zgarishi ehtimolini kamaytiradi. Agar inshoot balandligi 40 metrdan yuqori bo‘lsa, aynan shu texnologiyadan foydalaniladi.
05
Zilzila vaqtida bino to‘lqinlar harakatini takrorlashga urinadi — binoning ba’zi qismlari kengayadi, boshqalari esa zichlashadi, tuproq harakatlanishi natijasida bino harakatga keladi. Silkinish qancha keskin bo‘lsa, quyi qavatlarning yuqori qavatlarga nisbatan siljish tezligida shuncha katta farq bo‘ladi. Zilzilabardosh qurilishning asosiy vazifasi — 9 ballik zilzilalar vaqtida binoning konstruksiyasi butunligini saqlab qolish.Xulosa qilib aytganda, bino mustahkam bino ishonchli bo‘lishi uchun uni to‘g‘ri loyihalashtirish, qurilish joyini to‘g‘ri tanlash va shundan so‘ng sifatli qilib qurish kerak.
06
Savollar bering. Kompaniya necha yildan beri qurilish bilan shug‘ullanmoqda? Quruvchining ma’lum bir brendga ega emasligi xavotirga solishi kerak, chunki brend — kompaniya kelajakka nazar tashlayotgani, shu sababli ham o‘z obro‘si, nufuzi uchun qayg‘urayotgani belgisidir. Agar siz faoliyatini endi boshlagan kompaniyaga murojaat qilgan bo‘lsangiz, qurilishning barcha bosqichlarini mustaqil ravishda kuzatib borgan ma’qul. Agar siz xonadon sotib olmoqchi bo‘layotgan bino qurib bo‘lingan bo‘lsa, quruvchi kompaniyaning boshqa obyektlariga borib, qurilish jarayoni va unga bo‘lgan munosabat qanday ekanligi bilan tanishing. Ikkinchi yo‘li — tayyor uyning qurilish tarixi aks etgan fotoxronikani so‘rash. O‘z ishini sevadigan professional qilingan ish tarixi tasvirlangan fotosuratlarni sizga ko‘rsatishdan faqat xursand bo‘ladi.Shuningdek, quruvchi kompaniya qaysi ta’minotchilar bilan ishlashi, g‘ishtlarni qayerdan sotib olishi, qanday armaturadan foydalanishiga ham qiziqing. Murad Buildings faqat sinovdan o‘tgan, ko‘p yillardan beri bozorda faoliyat olib borayotgan kompaniyalar bilan ishlaydi, obro‘si haqida qayg‘uradi va o‘z ishini sevadi.
07
Seysmologlarning
qayd etishicha, “davriylik degan tushuncha bor: davomiy sokinlikdan so‘ng zilzilalar faollashadi, bunday faollashuv bizning mintaqamizda taxminan ellik yil avval kuzatilgan. Hozir sezilarli silkinishlar ko‘paydi... Insoniyat hozirga qadar zilzilalarni oldindan aniq bashorat qilish yo‘lini topolmagan bo‘lsa-da, O‘zbekiston hududidagi plitalarning siljishiga hali yigirma yildan ko‘proq vaqt bor. Agar qurilish normalariga rioya etiladigan bo‘lsa, zilzila vaqtida uylar buzilmaydi”.
Murad Buildings kompaniyasi uylarni mustahkam va baquvvatliligini ta’minlovchi zamonaviy texnologiyalarni qo‘llagan holda turar joy majmualarini barpo etadi.
Po‘lat bog‘lovchi
Ustunlarni armaturalash
Poydevorni armaturalash
Plitalarni sinash
G‘isht terish va ustunlarni armaturalash
Kotlovanni tuproq trambovkasiga tayyorlash
Rigellarni armaturalash jarayoniga tayyorgarlik
G‘ishtning to‘liq terilishi
Po‘lat bog‘lovchi
Ustunlarni armaturalash
Izoh (0)