Islom Karimov ilk bor BMT Bosh assambleyasining 1993-yil 28-sentabrda bo‘lib o‘tgan 48-sessiyasida jahon hamjamiyati e’tiborini Orol dengizi muammosiga qaratgan edi. Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi tomonidan mintaqada ekologik vaziyatni yaxshilash, aholi yashashi uchun qulay shart-sharoit yaratish, yangi ish o‘rinlari tashkil etish borasida qator ishlar amalga oshirildi. Bu haqda O‘zbekiston Milliy axborot agentligi xabar bermoqda.

“Suv resurslaridan oqilona foydalanish va Orolbo‘yi ekologiyasini yaxshilash maqsadida ko‘plab loyihalar amaliyotga joriy etildi, — dedi jamg‘arma agentligi rahbari Normuhammad Sheraliyev. — Xususan, Orolning suvi qurigan tubida qariyb 400 ming gektarga yaqin o‘rmonzorlar barpo etildi. Hozir garmselni qaytarayotgan, zararli tuzlar havoga ko‘tarilishining oldini olayotgan saksovullar bo‘yi to‘rt-besh metrgacha yetgan. Sho‘rxok qumliklar ekotizimi tiklanib, o‘t-o‘lanlar ko‘paymoqda, hayot kechirishning tabiiy sharoiti yuzaga kelayotgani tufayli yana parranda va darrandalar hududga qaytmoqda”.

Ushbu loyihalarni moliyalashtirishda Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Yevropa iqtisodiyot komissiyasi, Yaponiya, Germaniya, Xitoy va boshqa davlatlar yaqindan yordam bermoqda.

O‘zbekiston keyingi o‘n yil davomida Orolbo‘yi aholisining hayot tarzini yuksaltirish, yangi ish o‘rinlari ochish, hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish hamda Orol dengizi havzasida suv resurslari va atrof-muhitni himoyalash yo‘nalishlariga bir milliard 200 million AQSh dollaridan ko‘proq mablag‘ ajratdi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 14-maydagi farmoyishi bilan 2013-2015-yillarga mo‘ljallangan qator loyihalar belgilab berildi. Ulardan biri “Amudaryo deltasida kichik ko‘llarni tashkil etish” loyihasidir. Bu loyiha asosida Amudaryo deltasi bo‘ylab, Orol dengizi qirg‘oqlari atrofida kichik hajmli suv havzalari barpo etiladi. Ta’kidlash joizki, mazkur loyihaning birinchi fazasi 2002—2012-yillarda amalga oshirilgan bo‘lib, natijada to‘rtta damba, oltita suv taqsimlovchi gidroinshoot ishga tushirildi. Umumiy maydoni 64 ming gektardan iborat ko‘llarda suvni saqlash holati yaxshilandi. Bu to‘qayzorlar maydoni kengayib, chorva mollari uchun ozuqabop o‘simliklar ko‘payishiga xizmat qilmoqda. Chorvachilik sohasida mollarning bosh sonini va ulardan olinadigan sut va go‘sht mahsulotlarini oshirishga hamda suv havzalarida qushlar va mo‘ynali hayvonlarning ko‘payishiga sharoit yaratildi.

Mazkur loyihaning asosiy maqsadi Amudaryo deltasining markaziy zonasida kichik suv havzalari barpo etish va ulardagi suv rejimini boshqarishni takomillashtirish, ekologik muvozanatni tiklash, ish o‘rinlari yaratish va qumlarning ko‘chishini to‘xtatib, o‘simliklar va hayvonot dunyosini saqlab qolishdir. Olimlarning hisob-kitobiga ko‘ra, har bir tup saksovul va cherkez uch tonna tuzli qum ko‘chishining oldini olar ekan.

Yuqorida qayd etilgan farmoyish asosida Mo‘ynoq tumanidagi Axantay va Aqqum massivlarida himoyalovchi o‘rmon o‘simliklari hamda qurg‘oqchilikka va sho‘rga chidamli butazorlar ekish asosida dov-daraxtlar va o‘simliklarni ko‘paytirish ishlari bo‘yicha loyihalar amalga oshirilmoqda. Bu loyihalar ko‘magida 20 ming gektarli saksovulzor bunyod etilib, hozirda qariyb 1000 gektar maydonga 900 ming tup saksovul ko‘chatlari o‘tqazildi.

Orol fojiasining salbiy oqibatlarini yumshatishga qaratilgan loyihalardan yana biri qishloqlardagi aholi suv ta’minotini yaxshilash loyihasidir. Hozir Taxtako‘pir tumanidagi ikkita aholi punktiga artezian quduqlari qurilib, yerosti suvini tozalagan holda aholiga yetkazib berish loyihasi amalga oshirilmoqda. Loyihadan ko‘zlangan maqsad mintaqadagi aholi sog‘lig‘ini muhofazalashda muhim o‘rin tutadigan ichimlik suvi ta’minotini yaxshilash orqali Orolbo‘yi aholisining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini yuksaltirishga qaratilgan.

Eslatib o‘tamiz, Islom Karimovning 2014-yil 5-avgustda qabul qilingan farmoyishiga binoan Urganch shahrida shu yilning oktabr oyi oxirida “Orol dengizi mintaqasidagi ekologik ofat oqibatlarini yumshatish bo‘yicha hamkorlikni rivojlantirish” mavzusida o‘tkaziladigan xalqaro konferensiyada bu boradagi dolzarb masalalar atroflicha muhokama etiladi.

Bundan avvalroq, AQShning Milliy aerokosmik tadqiqotlar boshqarmasi (NASA)ning Earth Observatory sayti tomonidan Orol dengizining sun’iy yo‘ldosh orqali olingan yangi fotosuratlari e’lon qilinib, ularda Janubiy Orol dengizining sharqiy qismi to‘liq qurib qolganini ko‘rish mumkinligi haqida xabar berilgandi.