Uznetda o‘zbek tilidagi saytlar juda kam. Hattoki ko‘pchilik davlat organlari saytlari ham rus tilida yuritiladi, rus tilidagi bor yangiliklar (press-relizlar) o‘zbek tilida bo‘lmaydi yoki saytga kechroq joylanadi. Buning sababi nima?
Birinchi sabab — o‘zbek mutaxassislarning sustligi
Uznet oyoqqa turish paytlari internetda rusiyzabon vatandoshlarimiz juda faol bo‘lgan. Eng birinchi saytlar rus tilida bo‘lgan. Masalan, internet.uz, const.uz forumi va h.k.
Uznetda rus tilida minglab saytlar yaratilgan va shulardan bir qismi ommalashib, hozirgi kunda u saytlarsiz Uznetni tasavvur qilib bo‘lmaydi. Masalan, Afisha Media saytlari, Torg.uz va boshqalar bir necha yillar avval rus tilida ish boshlagan.
Shuncha yillar o‘tib ham inersiya bo‘yicha rusiyzabon saytlar soni o‘zbek tilidagi saytlar sonidan ko‘p. www.uz’ning eng mashhur saytlar o‘nligini qaraylik — shulardan faqat uchtasi o‘zbek tilidagi talqinini faol yuritadi. Qolganlarida esa o‘zbek tili umuman yo‘q, yoki qo‘l uchida qilingan.
Ammo hozir teskari jarayon amalga oshyapti: boshida rus tilida ishga tushgan saytlarning o‘zbekcha ko‘rinishlari ochilmoqda, faqatgina o‘zbek tilida bo‘lgan resurslar yaratilmoqda.
O‘zbek tilida suhbatlashuvchi IT mutaxassislar hamjamiyati faollashmoqda. Bunda hamjamiyat juda katta o‘rin tutadi, deb hisoblayman. Chunki eng birinchi ochilgan saytlar do‘stlar, bir-biroviga tanish bo‘lgan mutaxassislar tomonidan ochiladi.
Ikkinchi sabab — sayt yaratuvchilarning shubhasi
O‘zbek startapchilarida shijoat past. Nega kuniga o‘nlab yangi saytlar ochilmayapti? Nega sayt rus tilida ekanligini tanqid qilamiz-u, o‘zimiz o‘zbek tilidagi, o‘zimiz xohlagan, orzu qilgan saytlarni ochmaymiz?
Shu o‘rinda xatolarga boy, veb-dizayn, kontent yaratish, SEO’ning hech qanday prinsiplarini qo‘llamaydigan, qo‘pol qilib aytganda, sifatsiz saytlar yaratuvchilari ancha faol. Xosting bo‘lmasa UcoZ’da ham sayt yaratib, keyin ommalashgan saytlar yo‘q emas.
Nega unda iOS Human Interface Guidelines’ni suvdek ichib yuborgan dizaynerlar faol emas? Zor ideyalar, fikrlar yo‘qmi? Barchasi bor. Ammo riskni bo‘yniga oladigan mardu maydon kam.
Uchinchi sabab — reklama beruvchilar
Bizdagi eng katta reklama beruvchilar — mobil aloqa operatorlari va oziq-ovqat, ichimlik ishlab chiqaruvchilar. Ular joylashtirgan reklamaning katta qismi — rus tilida. Buni ko‘rgan startapchi sayti ishga tushganidan keyin pul ishlash qiyin bo‘lishidan qo‘rqadi.
To‘rtinchi sabab — kadrlar yetishmovchiligi
O‘zbek tilida sifatli kontent yarata oladigan kadrlar juda kam, ular sanoqli. Ular boshqa, muvaffaqiyatli saytlarda faoliyat yuritishmoqda.
Muammoning yechimi — bunday kadrlarni yetishtirish kerak. Startap ustida ishni boshlash bilanoq mas’uliyatli, intiluvchan yoshlarni topib, mahsulot bozorga chiqqunicha ularni tarbiyalash kerak. Albatta, bu oson emas. Bunga kuch, vaqt, mablag‘ sarflash kerak. Tayyor kadr yo‘q. Bo‘lsa ham — juda qimmat.
Ammo bu sabablar — bahona emas. UFF, “Sayyod”, “Kun”, “Daryo”, “Stadion” bunga yaqqol namuna. Bu saytlar, shuncha muammo bo‘lishiga qaramay, o‘z auditoriyasini topdi. Ular rivojlanyapti. Ammo ular kam, juda-juda kam.
Masalan, “Sayyod”ni ko‘pchilik tanqid qiladi: savodsiz, sayti aji-buji, o‘zi ahmoq, deb. Ammo uning sayti mashhur. Mayli, sayt responsive, pixel-perfect, HTML6, CSS4 bo‘lmasin. Mayli, sayt matnlari ustida filologiya fanlari doktori ishlamasin. Mayli, xatolarga boy bo‘lsin. Ammo bo‘lsin. Yuzta shunday saytdan bittasi rivojlanib, gullab ketsa, yaxshi muharrir yollar, saytini redizayn qilar va sifatni yangi bosqichga ko‘tarar.
Birovni muhokama qilish, tanqid ostiga olish yaxshi. Ammo so‘zdan ishga o‘taylik. Yangi kontent-loyihalar yarataylik, yangi servislar ochaylik. O‘zbek tilidagi saytlar sonini, sifatini oshiraylik.
Mening taklifim shu.
Muallif: Farhod Fayzullayev, “Muloqot” saytlar tarmog‘i rahbari. Ushbu maqola ilk bora ICTNews jurnalida (№1/2014) chop etilgan.