Саволларни кўпайтирган суд: “Дўстов иши”да ҳуқуқий баҳо берилмаган ҳолатлар

2025 йилнинг 3 январь куни ЖИБ Тошкент шаҳар суди апелляция инстанциясида Ғайрат Дўстов ишини кўриб чиқди. Гарчи биринчи инстанция суди томонидан 15 суткага қамалган киракашнинг ҳибс муддати 8 суткага қисқартирилган ва у суд залидан озод қилинган бўлса-да, апелляция судида аниқланган қатор қонун бузилиши ҳолатларига ҳуқуқий баҳо берилмади.

Нега маҳбус пойтахт ИИББ ертўласида сақланган?

Амалдаги тартибга кўра, маъмурий қамоқ жазоси тайинланганлар Тошкент шаҳар ИИББ маъмурий қамоққа олинган шахсларни қабул қилиш ва сақлаш учун мўлжалланган махсус қабулхонасида сақланади. Бу “Маъмурий қамоқни ўташ тартиби тўғрисида”ги қонунда белгилаб қўйилган.

Қонунда жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) суди судьясининг қарори маъмурий қамоқни ўташ учун асос бўлиши белгиланган. ЖИБ Бектемир туман судининг 2024 йил 26 декабрдаги қарорида ҳам Ғайрат Дўстов 15 суткалик маъмурий қамоқ жазосини махсус қабулхонада ўташи ва бунинг учун кетадиган харажатлар фуқаронинг ҳисобидан қопланиши қайд этилган.

Бироқ Ғайрат Дўстов апелляция суди берган кўрсатмасида фақатгина бир кун, яъни 26 декабрда тунни халқ орасида “Панелний” номи билан машҳур муассасада, қолган 7 кун давомида эса Тошкент шаҳар ИИББ ертўласида сақланганини маълум қилди.

Қонуннинг 19-моддасида маъмурий қамоққа олинган шахсларнинг махсус қабулхона ҳудудидан четга чиқиши тартиби келтирилган бўлиб, унга кўра маъмурий қамоққа олинган шахсларга алоҳида ҳолларда, масалан, яқин қариндошнинг вафоти ёки яқин қариндошнинг ҳаётига таҳдид солувчи оғир касаллик, маъмурий қамоққа олинган шахсга ёки унинг оиласига анча миқдорда моддий зарар етказган ҳодиса муносабати билан бир суткадан кўп бўлмаган муддатга махсус қабулхона ҳудудидан четга чиқишга рухсат берилиши кўзда тутилган.

Бироқ на қонунда ва на ички ишлар вазирининг 2018 йил 14 августдаги 220-сонли буйруғи билан тасдиқланган Маъмурий қамоққа олинган шахсларни қабул қилиш ва сақлаш учун мўлжалланган махсус қабулхоналарнинг ички тартиб-қоидаларида суд томонидан маъмурий жавобгарликка тортилган шахс бир неча кун давомида бошқа муассасада сақлаш мумкинлигига доир норма белгиланган.

Адвокатларнинг саволига жавобан фуқаро пойтахт ИИББда сақланган вақтида сўроқ қилинганини, бироқ уни сўроқ қилганларнинг исм-фамилияларини билмаслигини таъкидлади. Шунингдек, у биринчи инстанция судида ИИББ ертўласида ушлаб турилган вақтида адвокат билан таъминлашни сўраганига қарамай унинг илтимослари қаноатлантирилмаганини айтади. Ҳайратланарлиси, суд ушбу ҳолатларнинг ҳеч бирига эътибор қаратгани йўқ.

Бошга кийдирилган қоп

Суд мажлисида Ғайрат Дўстов яқинлари ва адвокатларининг саволларига жавоб берар экан, Тошкент шаҳар ИИББ ертўласида сақланган вақтда бошига қоп кийдирилганини айтганди.

Суд мажлиси давомида тоби қочган вақтда Ғ.Дўстов худди ўзи билан ўзи гаплашаётгандек дабдурустдан “Нима бўлганда ҳам ватанга хиёнат қилмадим, хиёнатчи эмасман” дея бир неча марта такрорлади. Бу эса Тошкент шаҳар ИИББ ертўласида бўлган вақтда ёки судда олиб келинаётганда унга нисбатан руҳий ёки бошқа турдаги босим ва тазйиқ ўтказилган бўлиши мумкинлиги борасидаги саволларни ўртага чиқаради.

Натижада қоп кийдириш кимнинг ташаббуси бўлгани, бундан қандай мақсад кўзлангани номаълумлигича қолди, табиийки, айбдорлар жазога тортилмади. Бу эса жамоатчиликда келгусида маъмурий жавобгарликка тортиладиган ҳар қандай шахс мана шу тахлит босим, ғайриинсоний муомала ёки қийноққа солиниши мумкинлиги хусусида хавотирларни туғдирди.

Аслида амалдаги тартиб-қоидалар қўпол равишда бузилгани сабабли судья Ф.Эргашев ИИВ ҳамда Тошкент шаҳар ИИББ масъулларини судга гувоҳ сифатида чақириши ёхуд масаланинг ушбу қисмини алоҳида иш юритувига олиши лозим эди.

“Ёпишмаган гажаклар”

Апелляция инстанциясида Дўстов устидан жабрланувчи сифатида ИИБга арз қилган Ниёз Ҳасановнинг ҳам важлари тингланди. У Дўстов ўзини ва метан заправка ишчиларини ҳақорат қилганини айтди. Бироқ биринчи инстанция судининг қарорида ҳуқуқбузар уларни нима деб ҳақорат қилгани, айнан қайси сўзларни ишлатгани келтирилмаган. Ғайрат Дўстов бу иддаолар туҳмат эканини таъкидлаб, ҳеч кимни ҳақорат қилмаганини, буни ижтимоий тармоқларда тарқалган видео ҳам тасдиқлашини айтди.

Бироқ жабрланувчи интернетда тарқалган видео монтаж қилингани, ҳуқуқбузар ҳақорат қилган жойлари кесиб ташланганини айтди. Дўстов унинг сўзларини инкор қилиб, видео кесилмагани, ҳолат қандай рўй берган бўлса, шундайлигича тасвирга олинганини билдирди.

Ўша куни соат тўққиздан учгача ишлашимиз керак эди, асосий магистрал қувурда газ босими тушиб кетгани сабабли мактаб, боғча ва шифохоналарга газ етказиб бериш мақсадида бизга ишлашга рухсат берилмади. Бунгача навбатда турганларнинг 70 фоизига газ қуйиб бергандик, улар чиқиб кетганди. Ишни тўхтатишимизни айтганимиздан кейин биттаси операторни урмоқчи бўляпти деб айтишди. У ерга борсам биттаси оператор деразасини уриб: “Сени чавақлаб ташлайман, менга газ қуйиб берасан, “п*з”, “г*н”, ҳаромхўрлар деб ҳақорат қилиб ўтирибди.

Олдига бориб ёшим ундан катта бўлса ҳам қўлимни кўксимга қўйиб: “Ака, ундай қилманг, заправка ишга тушиши билан биринчи навбатда сизга газ қуйиб бераман” дедим унга. У: “Менга газинг керак эмас, ҳаммага газни навбатсиз қилиб қўйгин” деб таклифимни рад этди. Кейин орқамга қарасам булар видеога олиб ўтирибди. Қарасам уларнинг газ олиш нияти йўқ, ижтимоий-сиёсий ўйин қилаётганини билиб, орқамга қайтиб чиқиб кетдим. Узоқдан қараб турсам ҳар хил видеоларни олиб, юқорида турган мансабдор шахсларниям сўкканини ижтимоий тармоқдаги видеодан кўргансизлар, дея кўрсатма берди жабрланувчи.

Судья Н.Ҳасановга мурожаат қилиб, Ғ.Дўстов уни ҳақорат қилганда атрофда бошқа фуқаролар ҳам бўлган-бўлмаганини сўради. Бунга жавобан заправка муҳандиси Дўстовнинг 10-20 нафарча тарафдорлари қўлида телефон билан барча жараённи тасвирга олиб туришгани билдирди. Ғайрат Дўстов эса рўй берган вазиятни тасвирга олган йигитларни танимаслиги, видеони ижтимоий тармоқда тарқалиб кетганидан кейин кўрганини айтди.

Жабрланувчи ўз кўрсатмасида ҳуқуқбузар ҳодисанинг эртаси куни ҳам келиб заправка ҳудудида тўполон кўтарганини иддао қилди. Адвокатнинг аниқлаштирувчи саволига жавобан Ғайрат Дўстов қўлида телефон билан блогерлик қилиб юрганини назарда тутганини тан олди (афтидан у мана бу видеони айтяпти) ва “Нима бу тўполон ҳисобланмайдими?” дея писанда қилди.

ИИБ ходимлари олиб кетган камера ёзувлари

Судда адвокатларнинг саволига жавобан Ниёз Ҳасанов метан заправкада камералар мавжудлиги ва ҳодиса рўй берган куни улар ишлаб турганини маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, ички ишлар ходимлари заправкага келиб видеоёзувларни кўришгач, уларни ўзлари билан олиб кетишган.

Аммо ЖИБ Бектемир судининг 2024 йил 26 декабрдаги қарорида ушбу видеоёзувлар мавжудлиги ҳақида лом-мим дейилмайди.

Ҳуқуқбузар Ғ.Дўстовнинг мазкур ҳуқуқбузарликни содир этганликдаги айби иш ҳужжатларидаги Н.Ҳасановнинг Ғ.Дўстовга нисбатан қонуний чора кўришни сўраб ёзган аризаси, тушунтириш хатлари, Ғ.Дўстовнинг жамоат тартибини бузганлиги ҳолати бўйича интернетнинг Instagram тармоғини кўздан кечириш ва видеотасвирни олиш баённомаси ҳамда маъмурий ишда тўпланган бошқа ҳужжатлар билан тўлиқ ўз исботини топган, дейилади суд қарорида.

Нима учундир апелляция суди судьяси жабрланувчининг кўрсатмасида келтирилган видеоёзувларнинг тақдири билан қизиқиб ҳам кўрмади.

Яна бир муҳим жиҳат: Ўзбекистон Республикасининг янгиланган конституцияси 28-моддасида “агар шахснинг ўз айбини тан олганлиги унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмас”лиги белгилаб қўйилган эса-да, “Дўстов иши”да Н.Ҳасановнинг аризаси ва Ғ.Дўстовнинг қилмишидан пушаймонлигини тан олиб ёзган тушунтириш хати ҳуқуқбузарликни дастакловчи асосий далил вазифасини ўтаган.

Апелляция инстанциясида Дўстовга ҳуқуқий ёрдам кўрсатган 12 нафар адвокатдан бири – Абдумалик Абдуллаевнинг саволига жавоб берар экан, жабрланувчи Н.Ҳасанов Ғ.Дўстов билан муносабатга киришганлик факти видеотасвирга олинганлигини инкор этмади, буни Дўстов ҳам тасдиқлади, бундай ҳолда ижтимоий тармоқларда тарқалган видеотасвирлар далил бўлиб хизмат қилса, видеоёзув юридик таҳлил қилиниб, тегишли баҳо берилиши керак эди. Шундай экан, жабрланувчи кўрсатуви билан Дўстов тушунтиришидаги қарама-қаршилик бирга бир бўлгани учун ҳам бу ҳолат ҳуқуқбузарликда айбланаётган шахс фойдасига ишлаши керак эди.

Судьянинг хатосига ҳуқуқий баҳо берилмади

Биринчи суд инстанциянинг қароридаги ноаниқликлар фақат шулардангина иборат эмас. Бу ҳақда адвокат Абдумалик Абдуллаев Telegram каналига қуйидагиларни ёзди.

Мазкур кейсда 15 сутка маъмурий қамоқ жазоси тайинлаган Тошкент шаҳар жиноят ишлари бўйича Бектемир туман суди раиси Дурдона Дадаханованинг одил судловни амалга оширишдаги қўпол хатоси — судга иши тушган Дўстовнинг адолатли эшитувга бўлган ҳуқуқини таъминламагани.

Адолатли эшитувга бўлган ҳуқуқни таъминлаш судловнинг одиллигига ҳисса қўшадиган муҳим элементлардан бири бўлиб, у эшитилишдан ташқари эшитилган ҳар бир важларга тегишли ҳуқуқий муносабат билдирилишини ҳам қамраб олади. 

Лекин иш ҳужжатларидаги қайдларда буни кўрмайсиз. 

Судга иши тушган ҳар қандай шахс жинси, ирқи, миллати, тили, дини, эътиқоди, ижтимоий келиб чиқиши, ижтимоий мавқейидан қатъи назар, суд олдида тенг. Шундай экан, одил судловни амалга оширишда шахснинг адолатли, ишончли эшитувга бўлган ҳуқуқи таъминланиши шарт.

Бундай ҳолда “Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 11-моддаси (қонун ва суд олдидаги тенглик) талаби бузилган.

Шунинг учун ҳам Дурдона Дадаханованинг бундай ҳаракатсизлигига тегишли ҳуқуқий баҳо берилиши керак, деб ёзган адвокат.

Апелляция судида адвокатлар биринчи инстанция суди томонидан йўл қўйилган яна қатор камчиликлар юзасидан ҳам эътироз билдиришди. Жумладан, адвокатлар Аллаев ҳамда Шарипов процессуал тартиб-қоидалар ва амалдаги қонунчилик нормаларини бузган Тошкент шаҳар ИИББ ва ЖИБ Бектемир туман судининг мансабдор шахсларига нисбатан тақдимнома киритишни сўради.

Адвокат Руслан Маҳамадиевга кўра, суд ҳужжатларида Ғайрат Дўстовнинг айбини тасдиқловчи бирор бир далил йўқ, интернетда тарқалган видеода унинг жамоат тартибини бузганлиги кўринмайди. Қолаверса, биринчи инстанция суди томонидан Олий суд пленум қарорларига амал қилинмаган.

Судда Ғайрат Дўстов манфаатларини ҳимоя қилган Маҳарамқул Эрматов ЖИБ Бектемир туман суди раиси Дурдона Дадахонова томонидан фуқаронинг конституциявий ҳуқуқларидан фойдаланиб билдирган танқидий фикрларини майда безорилик деб малакаланиши хато эканини таъкидлаган.

Биринчи инстанция суди Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 2 ва 3-моддалари талабларини қўпол равишда бузган. Ҳимоям остидаги Ғайрат Дўстов томонидан майда безорилик содир этилмаган. У заправкада 6–8 соатлаб туриб, айни навбати келганда газ бериш тўхтатилгани сабаб кучли эҳтирос билан ҳаяжонланиб гапирган. Президентнинг аҳолини газ билан таъминлаш бўйича топшириқларини бажармаётган масъулларнигина танқид қилган. Шунинг учун биз танқидни майда безорилик деб айтишимиз мумкин эмас. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ишни тугатишни сўрайман.

Яна бир гап. Жабрланувчининг кўрсатмаларидан аён бўлдики, ИИБ ходимлари заправкадаги кузатув камералари ёзувларини олиб кетишган экан. У ҳолда нега ушбу видеоёзувлар иш ҳужжатларига қўшилмаган?Бундан битта хулоса келиб чиқадики, Ғ.Дўстовнинг бировларни ҳақорат қилгани бу видеоёзувларда аксини топмаган. Шунинг учун бу видеоёзувларни иш ҳужжатларига қўшмаган, деган М.Эрматов.

Адвокат Ибрагимов Дўстовнинг ижтимоий тармоқларда тарқалган чиқишида ҳақорат ёки туҳмат аломатлари йўқлиги, шу сабабли унга нисбатан биринчи инстанция суди томонидан Маъмурий жавобгарлик кодекси 183-моддасига асосланиб тайинланган жазо қонун нормасидан оғишиш ҳисобланиши, чунки бу МЖтК 183-моддаси диспозицияда кўрсатилмаганини таъкидлайди.

Адвокатлар томонидан келтирилган шунча важларга қарамай, судья Ф.Эргашев апелляция шикоятини қисман қаноатлантирди холос. Гарчи қонун бузилиши ҳолатларига йўл қўйилгани рўй-рост кўриниб турган ҳамда иш ҳужжатлари, томонларнинг кўрсатмаларига мувофиқ исботини топган бўлса-да, у биринчи инстанция суди ва суриштирув органи жазо тайинлашда тўғри хулосага келган деб топди. Жабрланувчининг туҳмат қилгани ҳолати, унинг иддаосини тасдиқловчи далиллар мавжуд эмаслиги юзасидан эса ҳуқуқий баҳо берилмади.

Апелляция инстанцияси қароридан норози томонлар 6 ой ичида Олий судга тафтиш тартибида шикоят бериш ёки протест киритиш ҳуқуқига эга. Ғайрат Дўстов бузилган ҳақ-ҳуқуқлари тикланиши учун охиригача курашадими ёки йўқ, бу энди вақт масаласи.