Жорий йилнинг 17—19 апрель кунлари Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев давлат ташрифи билан қўшни Тожикистонга борди. Икки кун давом этган ташриф давомида 20 дан ортиқ ҳужжатга имзо чекилди.
“Дарё” ушбу мавзуда Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Абдулла Абдуқодиров ва сиёсатшунос Ойбек Сирожовлар билан суҳбатлашди.
— Президент ташриф давомида икки давлат ўртасида иттифоқчилик шартномаси имзоланди. Дастлаб шу шартнома ҳақида гаплашсак. Иттифоқчилик шартномаси томонларга қандай масъулият юклайди?
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
— Давлатлар ўртасидаги муносабатларни белгилайдиган бир қанча шартномалар мавжуд. Булардан 3 таси муҳим ҳисобланади. Биринчиси — Абадий дўстлик ҳақидаги шартнома. Бу шартнома 2000 йилларда Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасида имзолаган. Иккинчиси — Стратегик шериклик тўғрисидаги шартнома. Бу шартнома икки мамлакат ўртасида 2018 йилда имзоланган. Учинчиси — Иттифоқчилик тўғрисидаги шартнома. Бу шартнома имзоланганидан кейин икки давлат ташқи сиёсатда доим маслаҳатлашиб, бир-бирига қарши қаратилган ҳаракатларни амалга оширмайди. Бугунги кунда Ўзбекистон Қозоғистон билан иттифоқчилик тўғрисида шартнома имзолаган ва бу тенденция минтақа давлатлари ўртасида давом этмоқда. Бундай шартномалар Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида имзоланиши минтақада интеграцияси учун асос бўлади.
Ўзбекистон президенти давлат ташрифи билан Душанбега борган бир вақтда Қирғизистон раҳбари Қозоғистонга борди. Ундан олдинроқ Қозоғистон президенти Ўзбекистонга келган эди. Бу учрашувлар минтақадаги муаммоларни бартараф этишда муҳим ҳисобланади.
— Ўзбекистон раҳбарининг Тожикистонга ташрифидан олдин Душанбе шаҳрида иқтисодий форум бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистондан борган бизнес вакиллари қатнашди. Бугунги кунда икки давлат ўртасида савдо-иқтисодий алоқалар қандай даражада?
Абдулла Абдуқодиров, Ўзбекистон Президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари:
— Бу саволга жавоб беришдан олдин Тожикистон харитасига бир назар солиш керак. Чунки Тожикистон жанубда жойлашган. Совет даврида келаётган юклар бир нечта давлатдан ўтиб, кейин Тожикистонга кириб келган. Бундан ташқари, Тожикистондан жануб томон ўтувчи юклар ҳажми жуда кам бўлган. Бугунги кунда ҳам Тожикистонда экспортдан кўра импорт юқори. Ҳозирда Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасидаги умумий савдо айланмаси ҳажми 750 миллион доллар атрофида. 2023 йил ҳисоб-китобларига кўра, 605 миллион доллар миқдорида Ўзбекистон Тожикистонга маҳсулот экспорт қилган. 152 миллион доллар миқдорида маҳсулотни Ўзбекистон Тожикистондан импорт қилган. Ўзбекистон Тожикистонга асосан автомобиль жиҳозлари, текстиль ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорт қилган. Лекин бу икки давлат потенциалига қараганда кичик кўрсаткич ҳисобланади. Ўзбекистоннинг умумий ташқи савдосида Тожикистон 2-3 фоиз улушни ташкил этади. Шу боисдан ушбу ташрифда Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасидаги савдо ҳажмини яқин 3 йилда 2 миллиард долларга олиб чиқиш масаласи кўриб чиқилди.
-paFIhWzF.jpg)
– Бунга имкониятлар борми?
– Тошкент Совет даврида Марказий Осиёнинг илмий-техникавий маркази бўлган. Шу нуқтаи назардан, икки давлат таълим ва маориф борасида яқин ҳамкорликни йўлга қўйишга ҳаракат қилади. Энергетика соҳасида ҳам ҳамкорлик мавжуд. Масалан, савдо форумида ҳарбий техникалар ҳам намойиш этилди. Бундан ташқари, савдо-иқтисодий алоқаларни яхшилаш учун бир қанча амалий ишлар мавжуд. Масалан, икки давлат бир-биридан нима олиб, нима беради? Ёки, ўзаро савдога нималар тўсқинлик қилмоқда? Мана шу масалалар жуда муҳим. Кейинги муҳим масала - бу сув.
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
– Ўзбекистон президентининг Тожикистонга ташрифидан олдинроқ Тошкентда икки давлат ўртасида ректорлар форуми бўлиб ўтди. Бу анъанага айланиб бормоқда. Яъни таълимни ривожлантиришда, илмий тадқиқотлар ўтказишда ва талабалар алмашишда ўзаро ҳамкор икки томон учун ҳам фойдали. Бундан ташқари, туризм соҳаси жуда муҳим ҳисобланади.
Тожикистонда ўзбек дияспораси тожиклардан кейин иккинчи ўринда туради. Ҳудди шундай кўрсаткич Ўзбекистонда ҳам мавжуд. Ҳали икки давлат бор имкониятлардан фойдаланаётганича йўқ. Лекин бундай учрашувларда замирида мана шу имкониятлардан тўлиқ фойдаланиш ривожланиб боради.
Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Абдулла Абдуқодиров:
— Менда яқин 3-5 йил ичида Марказий Осиё мамлакатларида давлат тили мақоми даражасида “умумий Марказий Осиё халқларининг тили” қабул қилинади деган умид бор. Яъни умумий макон ҳосил бўлади ва бу умумий маконда мен айткандек тилга эътибор қаратилса, сиёсий-ижтимоий жиҳатдан жуда катта ютуқ бўлади.
— Трансчегаравий сув масалаларида, жумладан, захира сувларни бошқариш ва фойдаланиш бўйича икки давлат ўртасидаги келишувларга оид сўнгги янгиликлар қандай?
Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Абдулла Абдуқодиров:
— Шу вақтга қадар Марказий Осиёда сув масаласи энергетика билан узвий боғлиқ бўлган. Яқин 3 йилдан буён сув масаласи алоҳода бир масалага айланди. Совет Иттифоқи даври(1922-1991)да минтақада “Марказий Осиё энергия халқаси” мавжуд бўлган. Мана шу давр мобайнида минтақаҳ давлатлари сув ва энергетика масаласини ўзаро келишган ҳолда ҳал қилиб келган. 60-70 –йилларда минтақада 1150 мегаwатт электр энергия генерация салоҳияти мавжуд бўлган. Ҳозир бу кўрсаткич бир дона мамлакатга ҳам етмайди. Чунки минтақада аҳоли сони 3 баробар ошган. Аммо генерация қобилияти Марказий Осиё давлатларида шунга яраша ошгани йўқ.
Яқин 3 йил ичида Марказий Осиёда сув алоҳида муаммо сифатида қаралмоқда. Лекин ҳали сув муаммоси бўйича давлатлар аро келишувлар йўлга қўйилмаган. Яъни сув ҳали савдодаги придметга айланганича йўқ. Бироқ барибир шу масалага бир кунмас, бир кун борамиз.
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
— Аслида Марказий Осиёда сув муаммоси кўпчилик ваҳима қилган даражада эмас. Бизда сувдан рационал фойдаланиш мауммоси мавжуд. Маълумотларга кўра, Марказий Осиёдаги сув заҳиралари 200 миллион аҳолини боқишга етади. Ҳозир минтақанинг умумий аҳолиси 70 миллион.
Сув ва энергетика масаласи минтақанинг интеграцияси учун асос бўлиши мумкин. Чунки бу муаммоларни биргина мамлакатнинг ўзи ҳал қила олмайди. Яқин тарихда сув масаласида минтақа мамлакатлари орасида кўп келишмовчиликлар юз берган.
— Икки давлат раҳбари жаҳон сиёсатида ўта бир кескин паллага кирган вақтда учрашди. Бундан ташқари, Москвада бўлган теракт Россиядаги миграция масаласини кескинлаштириб юборди. Икки давлат раҳбари ёпиқ эшиклар ортида нималарни муҳокама қилган бўлиши мумкин?
Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Абдулла Абдуқодиров:
— Менимча, миграция масаласи икки давлат раҳбари ўртасида муҳокама қилинган энг муҳим масалалардан бири бўлган. Сир эмаски, бугунги кунда кўплаб Ўзбекистон ва Тожикистон фуқаролари ўз ватанларига қайтиб келмоқда. Ўз навбатида уларга иш ўринлари яратиш зарур. Агар биз минтақа давлатлари билан бирлашиб, чегараларни очиб, умумий савдо ва логистика масаласини ҳал қилсак, қайтаётган фуқароларга иш топиб бериш имкониятлари мавжуд.
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
— Маълумотларга кўра, ҳозирда Россия Марказий Осиёдан борган 5 миллион мигранд мавжуд. Россия бирданига бунча ишчи кучини чиқариб юбора оламйди. Масалан, мигрантлар фаолият кўрсатаётган соҳада россияликларни ўзи ишлашни хоҳламайди. Тўғри, ҳозир вазият жиддийлашмоқда. Россиянинг 7 губерниясида мигрантлар қайси соҳаларда фаолият олиб бориши белгилаб қўйилди.
— 17—18 апрель кунлари Ўзбекистон президенти Тожикистонга давлат ташрифи билан борган бўлса, бунга параллел равишда Қирғизистон раҳбари Қозоғистонга борди. Бундан олдинроқ Қозоғистон президенти Ўзбекистон ташриф буюрган эди. Яъни кўришимиз мумкинки, минтақа давлатлари сўнги вақтларда ўзаро муносабатларда фаоллашиб қолди. Марказий Осиё давлатларининг бугунги кундаги интеграцион жараёнини қандай баҳолайсиз?
Ойбек Сирожов, сиёсатшунос:
— Бугун дунё тартиботи ўзгариш жараёнига кирди. Буни Марказий Осиё давлат раҳбарлари англаб етмоқда. Ҳозир бизни олдимизда 2 муҳим масала мавжуд. Биринчидан, интеграцион жараённи шакллантириш ва умумий кучларни бирлаштириб, келажакдаги ташқи хавфлар учун қарши туруш. Иккинчидан, ҳозир геосиёсий турбулентлик даврида мамлакатлар ўртасидаги савдо алоқаларга жиддий путур етган. Шунинг учун бизга янги имкониятлар зарур. Бунда биз учун энг ишончли ҳамкорлар қўшни мамлакатлар ҳисобланади. Мана шундай учрашувлар минтақанинг интеграцияси учун замин ҳозирлайди.
Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ислоҳотлар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Абдулла Абдуқодиров:
— Минтақа мамлакатларининг ичида ва ташқарисида муаммолар етарли. Улардан бири – аҳолининг кескин ўсиши. Бунда уларни озиқ-овқат ва энергия билан таъминлаш масаласи мавжуд. Минтақа давлатларининг бир-бирига ўхшаш томонлари кўп. Масалан, Тожикистонда мигрантлардан келадиган трансчегаравий ўтказмалар умумий мамлакат даромади(ЯИМ)нинг 50 фоизини ташкил қилади. Бу жуда катта сумма ва Тожикистоннинг нозик томонларидан бири. Чунки бундан фойдаланадиган кучлар мавжуд. Масалан, Россия бундан сиёсий қурол сифатида фойдаланиб, тазйиқ ишлатиш ҳаракатида.
Суҳбатни журналист Сардор Али олиб борди.
Изоҳ (0)