Франклин Делано Рузвельт америкаликлар учун энг севимли президентлардан бири бўлган ва шундайлигича қолган. У ўзи каби юқори даражадаги сиёсатчилар орасида биринчи бўлиб сайловчилари билан “тўғридан тўғри алоқа” ўрнатди — ҳар ҳафта радио орқали “Камин қаршисидаги суҳбат”ни йўлга қўйди. Даҳшатли иқтисодий депрессия ва Иккинчи жаҳон уруши даврида мамлакатни айнан у бошқарди. Рузвельт ёшлигидан ҳашамат ичида яшашга ўрганган ва сайловчилар билан учрашувга яхталарда келарди — халқ эса буларнинг барчасига кўз юмарди. Америкаликлар етакчисининг қулайликка бўлган муҳаббатини билган Иосиф Сталин олдинлари фақат рус императорлари яшаган Ялтадаги ҳашаматли саройни унинг ихтиёрига бериб қўйди. АҚШнинг 32-президентини ғаройиботларга бой ҳаёт тарзи ҳақида “100 буюк инсон” лойиҳаси доирасида ҳикоя қиламиз.

 

Мукаммал муносабатлар

Бир сафар тўшакда ёлғиз уйғонган президент Франклин Делано Рузвел рафиқаси Элеонорани қидириб Оқ уйнинг бир нечта хонасини айланиб чиқади, лекин барибир уни топа олмайди. Шунда котибасидан биринчи хоним қаерга кетгани ҳақида сўрайди. У эса қисқа қилиб “қамоққа” дея жавоб қайтаради. “Негадир бу мени ҳайратга солмаяпти. Унинг қамалишига айнан нима сабаб бўлди?”, — дейди ҳазил қилади давлат раҳбари.

Шу куни Элеонора Рузвельт хайрия мақсадларида маҳкумлар билан учрашиш учун йўл олган ва турмуш ўртоғини бу ҳақда огоҳлантириш ёдидан чиққан эди. Аёл АҚШ жамияти ва сиёсати ҳаётида фаол иштирок этар, эрига ёрдам берар ва мамлакат биринчи раҳбарлиги учун курашда қўллаб-қувватларди.

Ташқаридан қараганда жуфтликнинг муносабатлари идеал эди: узоқ йиллик никоҳ давомида беш нафар фарзанд дунёга келган, набиралар сони 13 нафарга етганди. Рузвельтнинг маъшуқалари бўлгани ҳақида фақат унинг ўлимидан кейин маълум бўлди.

Бунга қадар махсус хизматлар давлат раҳбарининг сирини ўзгалар кўзидан яхшилаб яширди. Айтишларича, у кўплаб чиройли аёллар билан яхши муносабатда бўлган, аммо энг асосий жазмани сифатида Люси Мерсер эсланади.

Ёш денгизчи

Юқорида айтганимиздек, Франклин Рузвельт болалигидан ҳашаматга ўрганиб улғайди. Отаси Жеймс Рузвельт Гудзон қирғоғидаги Гайд-Паркка эгалик қилувчи таниқлик тадбиркор эди. Онаси — улкан меросга эга чиққан маҳаллий аристократия вакили. Ёш Франклинда бошқа болалар ҳатто орзу ҳам қила олмайдиган барча нарса бўлган.

Саккиз ёшида у марка тўплашни бошлайди — ота-онаси унга маркаларни дунёнинг турли нуқталаридан олиб келиб берарди. Натижада тўпланган маркалар у президент бўлганидан кейин хонасидаги махсус жиҳозланган ёғоч қутида сақланадиган бўлди. Рузвельт соатлаб вақтини сарфлаб бўлса-да, ухлашдан олдин уларни томоша қилишни яхши кўрарди.

Рузвельт ҳар ёзда ота-онаси билан Европа бўйлаб саёҳатга отланар эди: улар қиммат меҳмонхоналарда яшар, Янги Англия ёки Канаданинг Кампобелло ороли қирғоқларида ҳордиқ чиқарарди. Франклин ёшлигида ҳатто денгизчилик касбини ўрганмоқчи ҳам бўлади. Оиласидагиларнинг ҳисоблашича, ушбу истакка бобосининг совғаси — ноёб нарсаларни ўз ичига олган денгиз сандиғи уйғотган. У ерда қадимий хариталар, боцманлар қамиш сурнайи, 1812-1815 йилларда содир бўлган Британия—Америка уруши давридаги денгиз офицери мундирининг тугмаси бўлган. Франклин мазкур коллекцияни нафақат асраб-авайлаган, балки мунтазам тўлдириб борган.

Рузвельт елканли кемалар моделини ясаш билан ҳам шуғулланиб кўради: кемачаларни ўзи ясайди ва Гудзонга қўйиб юборади. Ўғли тўққиз ёшга тўлганида отаси унга 15 метрли Half Moon (“Ярим ой”) кемасини совға қилади — биргаликда улар яқин атрофдаги оролларга саёҳат қилар ёки Мен штати қирқолари бўйлаб уч кунлик саёҳатларга чиқиб кетарди. Орадан етти йил ўтгач, Франклин ўзининг New Moon номли етти метрли яхтасига эга бўлади.

Франклиннинг амакиси штатнинг энг бадавлат ва таниқли оилалари аъзо бўлган Hudson River Ice Yacht Club нуфузли клубининг асосчиларидан бири эди. Рузвельт 19 ёшга кирганида Рождество байрами муносабати билан онаси 28 футли Hawk елканли кемасини совға қилади.

Рузвельтнинг атрофидагилар унинг бойлиги, шунингдек, яхталарга бўлган муҳаббати ҳашаматли ҳаёт рамзи сифатида сайловчиларни чўчитиб юборади дея ҳисоблашган. Аммо Франклин елканли спортга бўлган қизиқишини яшириш ўрнига, президентлик сайлови олдидан, 1932 йилда ўғиллари билан 37 метрли Myth II кемасида Янги Англияга йўл олади.

Бир йилдан кейин эса улар Аmberjack II президент яхтасида ҳордиқ чиқаради. Кейинги кампанияда эса у сайловчилар олдига Sewanna яхтасида келади. 1939 йил августида эса у яна президентликка номзодини қўйишга қарор қилади ва муваффақиятини такрорлайди.

Рафиқаси учун котиба

Президентлик лавозими учун курашда унга АҚШнинг собиқ президенти Теодор Рузвельтнинг жияни бўлган рафиқаси Элеонора катта ёрдам кўрсатади. Баланд бўйли, келишган, Гарвард ва Колумбия университетининг ҳуқуқ мактабини тамомлаган бўйдоқ йигитни ёқтирганлар кўп эди. Кўплаб қизлар у билан оила қуриш орзусида бўлса-да, Франклин ўзининг узоқ қариндоши бўлган Элеонорани севиб қолади ва уни танлайди.

Касби юристлик бўлса-да у ҳуқуққа қизиқмас, бунинг устига пул топишга эҳтиёжи ҳам йўқ эди. Сиёсат Рузвельтнинг эътиборини кўпроқ тортарди. Демократлар сафига қўшилгач, у Вудро Вилсоннинг сайловолди кампанияси фаол иштирок этади. Вилсон президентликка сайланганидан кейин эса Франклинни мукофотлашга қарор қилади. Унинг кемалар ва денгизга бўлган муҳаббатини билган янги давлат раҳбари Рузвельтни ҳарбий-денгиз флоти вазири ёрдамчиси лавозимига тайинлайди.

Турмуш ўртоғи янги лавозимга тайинланганини ҳисобга олиб Элеонора ўзига котиба ёллашга қарор қилади — бу лавозим Люси Мерсерга насиб этади. Ёш аёлни кўрган вазир ёрдамчиси бир зумда унга ошиқ бўлиб қолади. Севги олови Рузвельтнинг бошини шу қадар айлантириб қўядики, у ҳатто рафиқасини ташлаб кетмоқчи ҳам бўлади. Эрининг хиёнатидан хабар топган Элеонора беш нафар фарзандини олиб Кампобеллодаги уйига кетиб қолади. Вазиятнинг бундай тус олганидан Франклин хурсанд бўлади. Аммо вазиятга сиёсатчининг онаси — жуда бадавлат ва қўли кўп жойга етадиган аёл аралашади.

Аёл ўғлини барча бойликдан маҳрум қилиш билан қўрқитади, Мерсери эса ўзидан 30 ёш катта Резерфордга турмушга бериб юборишга қарор қилади. Севишганлар ажрашишга маҳкум бўлади. Афтидан, ҳаёт ўз маромига қайтгандек эди. Рузвельт бутун вужуди билан сиёсатга шўнғийди: уни демократ Жеймс Кокс билан бирга вице-президентлик лавозимига номзодини илгари суришади. Франклин сайловолди нутқлари билан штатларни кезиб чиқади. Аммо барча саъй-ҳаракатларга қарамай, уларнинг партияси сайловда муваффақият қозонмайди. Франклин ўзи ёқтирмаган адвокатлик амалиётига қайтишга мажбур бўлади.

Орадан бир йил ўтгач, 1921 йилда полиомиэлитга чалинган эркак танасининг пастки қисми бутунлай фалажланади. Рузвельт касалликка қарши қаттиқ курашади ва бирмунча вақтдан кейин ҳассага таяниб юра бошлайди. Шу муносабат билан унинг карьера борасидаги амбициялари ошиб кетади. У ўзининг бундай аҳволидан сиёсий курашга фойдаланишга қарор қилади.

1928 йилда Рузвельт Нью-Йорк штати губернаторига айланади. Бу лавозимда у Буюк депрессияга қарши курашди. Америкаликлар унинг барча ҳаракатларини муносиб баҳолади. Орадан вақт ўтгач эса унинг номзоди президентлик лавозими учун кўрсатилди ва 1932 йилда Рузвельт сайловда ғалаба қозонди.

 

Оила уясида

Рузвельтлар оиласи Оқ уйга кўчиб ўтганига қарамай улар Гайд-паркдаги кошонасида вақт ўтказишни яхши кўрарди. Мазкур уйга ўз вақтида қирол Георг VI, қиролича Елизавета, Буюк Британия бош вазири Уинстон Черчилл, Норвегия валиаҳд шаҳзодаси Олаф ва Нидерландия қиролича Вилгелмина ташриф буюрган.

Табиат қўйнида жойлашган қароргоҳдан улкан боғ ва отхона ўрин олган — Рузвельт болалигидан отларни яхши кўрарди. Бўш вақтида давлат раҳбари бой кутубхонасига кириб олиб, маркаларини томоша қилиш билан шуғулланар, оила аъзолари бундай вақтда уни безовта қилмаслик кераклигини яхши биларди. Шу билан бирга, у ўз хонасида “Бейкер-стрин фолио: Франклин Делано Рузвельтдан Шерлок Холмс ҳақида беш мактуб” ҳикояларини ёзиб, Артур Конан Дойлнинг машҳур изқувари образини “қайта тирилтиришга” уринади.

Икки қаватли қароргоҳ президент ногиронлар аравачасида ҳаракатлана олиши учун лифт билан жиҳозланади. Натижада кошона ўлчами икки баробарга ошади — унинг дизайнини Франклиннинг ўзи ишлаб чиқади. Рузвельт киритган янгиликлардан бири иш кабинетига кутубхонани бирлаштириб юбориш бўлган. Натижада айнан у сабабли президентлик кутубхонаси анъанаси бошланиб кетган.

Президент учун императорлик саройи

Совет етакчиси Иосиф Сталин 1945 йилда ўтказилган Ялта конференцияси вақтида Александр II дан бошлаб барча рус императорлари яшаган ҳашаматли саройни АҚШ президенти ихтиёрига топширади. Етакчилар асосий музокараларни шу ерда ўтказади.

Қароргоҳ атрофига икки ҳалқали қўриқчилар ўрнатилади ва улар кун-у тун ўргатилган итлар билан патруллик қилади. Ливандийский саройини ўртаб турган боғ атрофига бир сутка ичида тўрт метрли панжаралар ўрнатилади.

Рузвельтнинг ҳашаматга муҳаббатини билган Сталин қароргоҳни сарой кўринишига келтиришга уринади. Айниқса, ювиниш хонасини тўғрилаш қийин кечади. Вашингтондан Оқ уйнинг махсус хизмат ходимлари келиб, кўк рангнинг қайси жилоси давлат раҳбарига ёқишини танлаб юборишади. Совет усталари томонидан таклиф этиладиган ранглар уларни умуман қониқтирмас эди: натижада деворлар етти маротаба қайта бўялади.

Америкаликлар Рузвельт учун Қримга бир нечта машинани ҳам олиб келади. Улар орасида зирҳланган “Линкольн”, иккита “Кадиллак” лимузини ва “Виллис” очиқ йўлтанламаси бор эди.

Музокаралар вақтидаги танаффусларда Рузвельт ва Черчилл турли деликатеслар билан меҳмон қилинади. Ялта конференцияси якунланишидан бир кун олдин уларнинг столидан икра, пироглар, мариновка қилинган сёмга балиғи, селд, бакра, буғу гўшти, товуқли крем-шўрва, қўй гўштидан ош, қовурилган курка ва каклик, музқаймоқ, қовурилган бодом ҳамда қаҳва ўрин олганди.

Дўстлар даврасида

АҚШга қайтга Рузвельт яна бирмунча вақт ишлайди ва кутилмаганда ёрдамчиларига Уорм-Спрингсдаги қароргоҳига дам олиш учун жўнаб кетишини билдиради. 9 апрель куни виллага Люси Мерсер-Резерфорд дугонаси — россиялик эмигрант рассом Элизавета Шуматова ва сураткаш Роббинсон билан ташриф буюради.

Давлат раҳбарининг сўзларига кўра, Шуматова унинг портретини чизиши ва Рузвельт картинани Люсининг ёлғиз қизига совға қилиши керак эди. Рузвельтнинг биографлари эса бу борада кўплаб баҳслар олиб боради: қизчанинг отаси Рузвельт эдими ёки қария миллионер Резерфорд.

Роббинс ишга киришиб, президентни суратга ола бошлаганида у Люсини ҳам суратга олишини сўрайди. “Оригиналини мунтазам кўриш имконияти йўқ экан, уни хотира учун сақлайман”, — дейди Рузвельт.

1945 йил 12 апрель тонгида президент ўз одатига кўра ишлайди, кейин эса Шуматова сурат чизишига кўмаклашади, маркалари билан шуғулланади, яна қоғозларига қайтади. Хизматчилар тушлик учун стол безатаётганида у бир чеккада ўтганича сигарет чекарди. Кутилмаганда унинг юзи ўзгаради. Президент бошини чангаллаганча ҳушини йўқотади.

Орадан бир соат ўтгач 63 ёшли сиёсатчи ҳушига келмай вафот этади. Ярим тунда қароргоҳда президентнинг беваси Элеонора келади. Бу вақтга келиб меҳмонлар виллани тарк этиб бўлганди. Рузвельтнинг рафиқаси турмуш ўртоғи ким билан вақтичоғлик қилганини тезда аниқлайди. Маълум бўлишича, кейинги 25 йил давомида Франклин ва Люси бир-бири билан учрашиб келган. Миш-мишларга кўра, оғир касаллигига қарамай Мерсер яширин равишда Оқ уйга келиб-кетиб турган.

Умуман олганда Люсига бўлган муҳаббати ҳам унинг бошқалар билан ишқий муносабатларига таъсир кўрсатмаган. Хусусан, Рузвельт котибаси Мисси Леханд билан ҳам донг олишгани айтилади.

Франклиннинг рафиқаси эрининг хиёнатини барибир кечира олмаган. Рузвельт ёпиқ тобутда дафн этилгани ҳам шу билан изоҳланади — гўёки Элеонора шундай топшириқ берган. Бу эса президентнинг ўлими ҳақида кўплаб гап-сўзларнинг тарқалишига олиб келган.