Маълум бўлишича, битирувчиларнинг атиги 3 фоизи мактабни тўлиқ соғлом битиради, ўрта мактаб ўқувчиларининг 70 фоизигача сурункали касалликлардан азият чекади. Бунинг олдини олиш учун ота-оналар боланинг соғлиғини мактабнинг биринчи кунлариданоқ диққат билан кузатиб боришлари керак.
Болани нима билан ва қандай овқатлантириш керак?
Ҳар бир ўқувчи интенсив ўсади, метаболизмда мураккаб ўзгаришлар рўй беради, марказий асаб тизимига юк ортади. Бошқа томондан, болаликда ўрнатилган овқатланиш одатлари болага бутун ҳаёти давомида ҳамроҳ бўлади. Бу шуни англатадики, ота-оналар болаларини тўғри овқатланишга ўргатиш учун ҳамма нарсани қилишлари керак.
Бунинг учун мунтазам овқатланиш лозим. Бола учун энг яхши вариант кунига тўрт маҳал овқатланишдир. Ошқозон секрецияси билан миянинг озиқ-овқат марказлари ўртасида ўзаро таъсир мавжуд. Ва энг муҳими, бу ёндашув охирги пайтларда мактаб ўқувчилари орасида тез-тез учрайдиган гастрит ва ошқозон ярасининг олдини олади.
Нонушта. Болага сут ва дон маҳсулотлари, сариёғ, пишлоқ, тухум ва мевалар тавсия этилади.
Тушлик. 3-4 соатлик ўқишдан сўнг ўқувчининг кўрсаткичлари пасая бошлайди, шунинг учун у сарфланган энергияни қоплаши керак. Бу вақтда бола ёғсиз гўшт ёки пишлоқ бўлаги, қатиқ, янги мева истеъмол қилиши мумкин.
Кечки овқат. Ошқозон-ичак трактини зўриқтирмаслик учун осон ҳазм бўладиган таом тановул қилиш керак. Бунинг учун балиқ, сут маҳсулотлари, омлет, сабзавотли макарон яхши вариант. Шунингдек, ётишдан 2 соат олдин овқатланмаслик тавсия этилади.
Калория истеъмолини кузатиб боринг. 7-11 ёшли болаларга кунига 2 300 ккал, 11-14 ёшда 2 500 ккал керак. 14-18 ёшли ўсмирларга бўлган эҳтиёж 3 000 ккалгача ошади. Ихтисослашган мактабларда ўқийдиган болаларга 10 фоиз кўпроқ калория керак.
Оқсил, ёғ ва углеводлар. Боланинг энг яхши ассимиляцияси сут ва балиқ оқсилидир. Ёғсиз курка, қуён, мол гўшти тавсия этилади. Шунингдек, мураккаб углеводлар ҳақида унутмаслик керак. Улар донли нон, дон, қуритилган мева ва асалда учрайди.
Боланинг рационидан чиқариб ташлаш керак бўлган маҳсулотлар: қаймоқ, чипс, бодроқ, карамель, консерва ва хом дудланган гўшт, сақич, соусли пиширилган маҳсулотлар.
Болаларга стрессни енгишни ўргатмаслик лозим. Статистикага кўра, катталарнинг кўпчилиги стрессли вазиятларда овқат ейишини тан олади. Болаларга: “Овқатланинг, ҳаммаси ўтиб кетади!” — деб айтиш керак эмас. Агар бола хафа бўлса ёки хавотирланса, ширинлик таклиф қилмасдан, стресс сабабини бартараф этишга ёрдам бериш керак.
Диета. Агар ўқувчи стрессни кучайтирса, диетани диққат билан кузатиб бориш керак. Унга янги сиқилган мева ва сабзавот шарбатларини, меваларни таклиф қилиш лозим. Уларнинг таркибидаги фруктоза мия фаолиятини рағбатлантиради. Агар ўқувчи хавотирланиб, яхши ухламаса, ўсимлик чойини ичиши мумкин.
А витамини балиқ, денгиз маҳсулотлари, ўрик ва жигарда учрайди. Бу тери ва шиллиқ пардаларнинг нормал ҳолатини таъминлайди, кўриш ва умуман тананинг ҳолатини яхшилайди.
B1 витамини гуруч, сабзавот, паррандада топилади. Бу асаб тизими, хотирани мустаҳкамлайди ва овқат ҳазм қилишни яхшилайди.
B2 витамини сут, тухум, брокколида учрайди. У сочларни, тирноқларни мустаҳкамлайди, асаб ҳолатини яхшилайди.
Витамин PP кепакли нон, балиқ, ёнғоқ, сабзавот, гўшт, қуритилган қўзиқоринларда қон айланиши ва холестерин миқдорини тартибга солади.
Витамин B6 тухум сариғи ва ловияда мавжуд. Асаб тизими, жигар ва гемопоэз функцияларига фойдали таъсир кўрсатади.
B12 витамини гўшт, пишлоқ, денгиз маҳсулотларида учрайди.
Фолик кислота карам, исмалоқ ва яшил нўхат таркибида учрайди. Ўсиш ва саломатлик учун зарурдир.
Биотин тухум сариғи, помидор, жигарранг гуруч, соя ва ловияларда мавжуд. Бу тери, соч ва тирноқларнинг ҳолатига таъсир қилади ва қондаги қанд миқдорини тартибга солади.
C витамини ширин гармдори, қора смородина ва цитрусларда бўлиб, иммун тизими, бириктирувчи тўқима, суяклар учун фойдалидир ва яраларни даволашга ёрдам беради.
D витамини балиқ жигари, икра, тухумда учрайди. Суяк ва тишларни мустаҳкамлайди.
E витамини ёнғоқ ва ўсимлик ёғларида учрайди. Ҳужайраларни эркин радикаллардан ҳимоя қилади, жинсий ва эндокрин безларнинг ишига таъсир қилади.
Мактабдаги стрессни қандай камайтириш мумкин?
Невроз мактаб ўқувчиларининг энг кенг тарқалган касалликлари орасида биринчи ўринлардан бирини эгаллайди. Ота-оналар учун энг муҳим қоида — ўқиш ва дам олиш учун вақт ажратиш.
Бундан ташқари, юришга бир оз вақт ажратиш лозим. Идеал ҳолда, бола ҳар куни камида 2 соат очиқ ҳавода бўлиши керак. Агар мактаб ўқувчиси жуда банд бўлса, уни ётишдан ярим соат олдин кўчага олиб чиқишга ҳаракат қилиш керак.
Жисмоний фаолликни рағбатлантириш. Ўқувчининг ҳаракатланиши жуда муҳим, чунки дарс вақтида ва уй вазифасини бажараётганда ўтиришига тўғри келади. Агар бола ҳафтасига 2-3 марта спорт бўлимига ташриф буюрса ва дам олиш кунлари велосипед ҳайдаса ёки ота-онаси билан саёҳатга чиқса, яхши натижага эришади.
Сув муолажалари олиб бориш. Масалан, салқин ванналар стрессдан халос бўлишга ёрдам беради: қўлларни 30-40 сония давомида сув ҳавзасида тирсаккача чўмиш керак. Кечаси эса илиқ ҳаммом чарчоқни кетказади ва уйқуни яхшилайди.
Ўқувчи неча соат ухлаши керак?
- 7-9 ёш 10,5–11 соат;
- 10-11 ёш 10 соат;
- 12-15 ёш 9 соат;
- 15-17 ёшда 7 дан 8,5 соатгача.
Болада ухлаш зарурати нафақат ёшга, балки асаб тизимининг хусусиятларига ҳам боғлиқ. Ўқувчининг 22:00 дан 22:30 гача ухлаб қолиши жуда муҳим. Кўпинча касал ва заифлашган болалар кун давомида 40–60 дақиқа қўшимча ухлашлари мумкин. Агар бола белгиланган соатларда ухласа, уни 15 дақиқага кечроқ уйғотиш керак. Швейцариялик олимлар томонидан ўтказилган тадқиқот шуни кўрсатдики, уйқу давомийлиги атиги чорак соатга ошгани сайин мактаб ўқувчилари фаоллашади.
Кўзларни қандай ҳимоя қилиш керак?
Ота-оналар боласини мактабга эрта тайёрлай бошлайди, унга ўқишни ва компьютерда ишлашни ўргатади ва бу кўзлар учун ортиқча юк бўлади.
Гаджетларни чеклаш. Камдан кам ота-оналар фарзандининг кунига тавсия этилган 20 дақиқагина гаджетлар билан ўтказишини мақтаниши мумкин. Агар фарзандлар чегарадан ошиб кетган бўлса, компьютерда ишлаш учун махсус кўзойнак сотиб олиш керак.
Кўзларни дам олдириш учун дарслар орасида танаффус қилинади. Рационга витамин ва антиоксидантларга бой таомлар киритилади: ёнғоқ, кўк, ўсимлик мойлари, мевалар. Офталмологга мунтазам ташриф буюришни унутмаслик лозим. Йилига камида бир марта кўриш қобилиятини текшириш керак.
Боланинг умумий соғлиғини кузатиб бориш лозим. Касалланган тишлар, аденоидлар ва бодомсимон безлар, шунингдек, тез-тез учрайдиган ўткир респиратор вирусли инфекциялар барчаси иммунитетни заифлаштиради.
Соғлом ҳолатни қандай сақлаш керак?
Кўпинча, умуртқа поғонаси билан боғлиқ муаммолар болаларда ўсиш даврида бошланади. Биринчиси, 6-7 ёшда, иккинчиси ўтиш даврида содир бўлади. Сколиознинг сабаби мушакларнинг заиф ривожланиши ва нотўғри ҳолатда ўтириш одати бўлиши мумкин.
Вақти-вақти билан калсий миқдорини текшириб туриш лозим. Агар калсий етишмаса, шифокор суяк ва витаминларни мустаҳкамловчи дориларни буюради. Шунингдек, калсийга бой овқатлар истеъмол қилиш тавсия этилади.
Боланинг хонасини тўғри жиҳозланг. Стол ва стул баландликка мос бўлиши керак: ўқувчи стулда ўтирганда, сон ва пастки оёқ орасидаги бурчак тўғри бўлиши лозим.
Хона ёруғлигига эътибор беринг. Ёруғликнинг камлиги ўқувчини дафтар томон иложи борича энгашишга мажбур қилади.
Диван сотиб олманг. Бола учун қаттиқ ортопедик матрас ва текис ёстиқда ухлаш жуда фойдали.
Умуртқа поғонасини зўриқтирманг. Жуда оғир сумка ёки оғир спорт машғулотлари бунга сабаб бўлиши мумкин.
Касалликдан қандай ҳимоя қилиш керак?
Одатда совуқ ҳавода болалар касал бўла бошлайди. Сабаблар орасида ҳароратнинг кескин ўзгариши, мактабда юқори юкланиш, иммунитетнинг пасайиши кузатилади. Кўриниб турибдики, инфекциялардан ҳимоя қилишнинг деярли имкони йўқ. Ушбу мавсумда барча болаларнинг касалланиши табиий ҳолат.
Мактабда вирусларнинг тарқалишига қарши курашиш керак. Шуни унутмаслик керакки, ўқувчилар саломатлиги учун нафақат ота-оналар, балки мактаб маъмурияти ҳам масъулдир. Агар бола шамолласа, синфда болалар кўп бўлса, ўқитувчи билан жиддий суҳбатлашиш лозим.
Гигиенага риоя қилиш лозим. Болага тоза қўллар қанчалик муҳимлигини тушунтириш лозим. Оз сонли мактаб ўқувчилари овқатдан олдин қўлларини ювиш учун югуради, ушбу оддий қоида инфекция эҳтимолини камайтиради. Одамларда бурун оқиши вирусни тахминан қўлни бурун ёки кўзга теккизиш орқали танага олиб киргани сабабли юқтиради. Бунда ҳаттоки касал одамга яқинлашишнинг ҳожати бўлмайди. Вируслар силлиқ юзада 3 соат давомида яшовчан бўлиб қолади ва улар нам мато устида икки кунгача яшай олади.
Бурун оқишининг олдини олиш учун оддий воситадан фойдаланиш мумкин. Саримсоқ ёки пиёзнинг тозаланганини хонада қолдириш тавсия этилади: ундаги фитонсидлар, антибиотик таъсирига эга бўлган учувчи моддалар ҳавога чиқарилади. Шунингдек, хоналарни тез-тез вентиляция қилиш ва нам тозалашни амалга ошириш лозим.
Изоҳ (0)