Ўзбекистонда 2022 йилда аҳоли жон бошига ҳисобланган ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) ҳажми жорий нархларда 24,9 млн сўмни ёки 2,25 минг долларни ташкил этди. Бу ҳақда Статистика агентлиги хабар бермоқда.
Таққослаш учун 2021 йилда Ўзбекистонда ЯИМ киши бошига 21 млн сўм бўлган эди.
Ўтган йилда Ўзбекистон ЯИМ ҳажми жорий нархларда 888,3 трлн сўмни ташкил этди ва 2021 йил билан таққослаганда 5,7 фоизга ўсди.
ЯИМнинг ўсиши мамлакатда кўпроқ маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқарилганлигини англатади ва бу давлат бюджетига солиқ тушумларини кўпайтиради.
ЯИМнинг камайиши иқтисодий таназзулнинг белгиси бўлиши мумкин: одамлар камроқ сотиб олади, компаниялар камроқ ишлаб чиқаради, бизнес ва давлат даромадлари пасаяди.
Шунингдек, 2022 йилда аҳоли жон бошига ЯИМ ҳажмининг реал ўсиши 2021 йилга нисбатан 3,5 фоиз, 2018- йилга нисбатан эса 13,4 фоиз бўлган.
Ўзбекистон доимий аҳолисининг ўртача сони 2018 йилда 32,9 млн киши, 2019 йилда 33,5 млн киши, 2020 йилда 34,2 млн киши, 2021 йилда 34,9 млн киши ва 2022 йилда 35,6 млн кишини ташкил этган.
Аҳоли жон бошига ЯИМ муайян даврда жорий нархлардаги ЯИМ ҳажмини мамлакатнинг ўртача аҳолиси сонига бўлиш орқали аниқланади.
ЯИМга қандай ҳолатлар ўз таъсирини кўрсатади?
Биринчидан, иш ва иш ҳақи орқали таъсир кўрсатиш мумкин. Агар компания маҳсулот миқдорини кўпайтириш учун ишлаб чиқаришни кенгайтирса, у янги ишчиларни ёллайди ва иш ҳақини оширади.
Иккинчидан, солиқлар орқали. Компаниялар ўз фойдаларидан бюджетга солиқ тўлайди ва улардан давлат ўқитувчилар, шифокорлар ва бошқа тоифадаги ишчиларга иш ҳақи, ижтимоий нафақалар тўлайди. Фуқароларни иш билан таъминлайдиган инфратузилма лойиҳаларига пул ажратади.
Шунга кўра, компаниялар қанча кўп ишласа, маҳсулот ишлаб чиқарса ва соца, уларнинг солиқ тушумлари шунчалик юқори бўлади ва давлат кўпроқ маблағ сарфлашга қодир бўлади. Мисол учун, йўллар ва метролар, тиббий асбоб-ускуналар ва мактабларни таъмирлаш имкониятлари ошади.
Иқтисодиёт жуда тез ўсганда, нархлар ҳам у билан бирга осмонга кўтарилса, яхши оқибатларга олиб келмайди. Бироқ ҳар қандай ҳолатда ҳам битта фуқаро учун ЯИМнинг ўсиши, ишсизлик кўпайганидан, аҳоли даромадлари пасайишидан яхшироқдир.
Инфляция ва ЯИМ
Инфляция, яъни товар ва хизматлар нархининг ошиши ҳамёнимиз учун энг сезгир ўлчов воситасидир. Инфляция ошиши, истеъмол нархлари индекси ошганини билдиради.
Агар йил охирида инфляция қайд этилган бўлса, демак, маълум бир миқдордаги пулга бир йил олдингига қараганда камроқ товар ва хизматлар сотиб олиш мумкин бўлади.
Юқори инфляция шахсий бюджетга қаттиқ таъсир қилади, чунки пул қадрсизланади ва сиз одатдаги турмуш даражасини сақлаб қолиш учун кўпроқ пул сарфлашингиз керак.
Мисол учун, бир йил давомида бир кишининг иш ҳақи 1 млн сўмдан 1,1 млн сўмга, яъни 1,1 баробар ошди.
Агар инфляция ўсишини 15 фоиз дейдиган бўлсак, унда:
(1,1:1,15) * 100% = 96%
Иш ҳақи ошганига қарамай, йил давомида реал даромадлар 4 фоизга камайди.
Инфляция даражаси товарларга бўлган талаб ва таклиф нисбатига боғлиқ, бу эса ЯИМнинг асосий таркибидир.
Изоҳ (0)