«Ҳамзани тош билан уриб, мажақлаб ўлдиришган» — ёзувчи Набижон Боқий

Тошкент шаҳрида 2—4 ноябрь кунлари халқаро китоб кўргазма-ярмаркаси бўлиб ўтиши режалаштирилган. Кўргазма кун тартибида янги чоп этилган китоблар тақдимотини ўтказиш ҳам кўзда тутилган бўлиб, 2 ноябрь куни ёзувчи Набижон Боқийнинг «Қизил тошбўрон» китоби ўқувчиларга тақдим этилди.

«Қизил тошбўрон» китоби жадидчилик ҳаракати аввалидаги шахс — Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий ҳақидаги ҳужжатли роман. Муаллиф архив материаллари асосида Ҳамзанинг ўлдирилиши ва жиноятчиларга нисбатан қандай жазо қўлланганини ўрганган.

Набижон Боқий «Дарё» мухбирига берган қисқача интервьюсида Ҳамзанинг фожиали вафоти ҳақида гапириб берди.

«Исломда бир нарса бор. Кимлар тошбўрон қилинади? Зинокорлар тошбўрон қилинади.

Ҳамза Шоҳимардонга борганда ким биландир зино қилганини тасаввур қилоласизми? Аслида ундай эмас!

Ҳамза уриб ўлдирилгани аниқ. Ўртага олиниб, биринчи сўйилган, йиқилган. Йиқилгандан кейин тошни олиб, уни уришган. Мажақлаб ўлдирилгани аниқ, чунки қотиллик содир бўлган.

Унга бировнинг ёки суднинг ҳукми билан ўлим жазоси белгиланмаган. Бунга фатво хам берилмаган. Улар (жиноятчилар) маст бўлган, оломон маст бўлиб, бир ҳафтадан бери наша аралаштириб бўза ичган. Ҳамзанинг ўлдирилишини ҳали ҳам оқлаб бўлмайди.

Қотиллик бўлган, лекин қотилликни уюштирганлар бошқа, жазоланганлар бошқа. Диндорлар жазоланади. Диндорларнинг алоқаси йўқ. Ароқ ичиб, наша чекиб юрган одам диндор бўладими? Диндан чиқиб кетган одамлар улар. Ҳамзанинг ўлимига диндорларнинг алоқаси йўқ. Лекин ўшанда Ҳамза баҳонасида диндорлар маҳв этилган. Мажақлаб, янчиб ташланган...

1929 йил ёз ойларида Водилда очиқ суд бўлган. Ҳаммаси бўлиб, 64 нафар одам жиноий жавобгарликка тортилган. Шуларнинг ичида 5 таси ўлим жазосига, қолганлари узоқ йиллар сургунга жўнатилган. Жазоланганлар орасида Ҳамзанинг ўлимига алоқадор деб Ҳамроқул Турсунқулов ҳам топилган. У 3 марта Социалистик меҳнат қаҳрамони бўлган. СССР бўйича ҳали у пайтга қадар ҳеч ким уч марта Социалистик меҳнат қаҳрамони бўлмаган эди. Ҳамроқул Турсунқулов ҳам Ҳамзанинг ўлимида айбдор деб топилди. Ўша пайтда 10 йилга Ўзбекистондан ташқарига, Тожикистонга бадарға қилинган».

Маълумот учун, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий 1889 йилда Фарғонада таваллуд топган. Ҳамза ХХ аср ўзбек адабиётига тамал тошини қўйганлардан бири. XIX аср охири ХХ аср бошидаги ўзбек маданиятининг энг йирик намоёндаларидан, фаол маърифатпарвар шоир, ўқитувчи, жамоат арбоби.

Ҳамза ўз даврида мактаб-маориф соҳасида ишлади, драма труппалар тузди. У тўғрисўзлиги, ҳақиқатгўйлиги ва муросасизлиги туфайли бирор ерда муқим ишлай олмади. Бухорода, Тошкентда, Фарғона, Хўжайлида, Аввал қишлоғида — юрт бўйлаб кўчиб юрди. 1929 йили 18 мартда Шоҳимардонда фожиали ўлдирилган.