Кариб инқирозини келтириб чиқарган ҳодиса. Кастрони жисмонан йўқ қилиш операцияси ҳақида

«Дарё» колумнисти Жаҳонгир Эргашев АҚШ президенти Жон Кеннедининг Куба раҳбари Фидель Кастро ҳукуматига қарши ҳарбий амалиётларга рухсат бериши, бу воқеа Кариб инқирозининг юзага келиши тарихи ҳақида ҳикоя қилади.

Куба—АҚШ «асал ойининг» инқирози

1959 йил 1 январь санасида амалга ошган Куба инқилобидан сўнг АҚШ ҳукумати Кубадаги инқилобий ҳукуматни тўнтариб ташлаш учун ҳаракат қила бошлади.

АҚШ миллий хавфсизлик кенгашининг Америка масалалари бўйича давлат котиби ўринбосари Рой Руббот 60 йиллар бошида АҚШ—Куба муносабатларини тасвирлар экан 1959 йилнинг январь—март ойларидаги икки мамлакатнинг муносабатларини «асал ойи» сифатида тасвирлайди. Апрель ойида икки мамлакат муносабатлари совий бошлайди. Июнь ойига келиб АҚШ олий раҳбарияти Кастро ҳукумати ағдариб ташланмас экан, АҚШ Кубадаги мақсадларига эриша олмаслигини, шу сабабдан июль—август ойларида Кастро сиёсатини бошқа сиёсий етакчи билан алмаштириш борасида режа тузилади. Бироқ Кубада мулкларидан хавотирга тушган айрим компаниялар Кастро билан келишиш мумкинлигига ишонч билдириши боис, АҚШ сиёсий элитаси режаси ортга сурилади. АҚШнинг режаси, асосан, Кубада Кастрога мухолифат бўлган сиёсий гуруҳларни дастаклаш орқали амалга оширилиши керак эди. 1960 йилнинг бошларида МРБ раҳбари Аллен Даллес президент Дуайт Эйзенхауэрга Кубанинг шакарқамиш плантасияларида иш ташлаш билан сиёсий норозиликни бошлашни таклиф қилади. Эйзенхауэр бу режага рози бўлар экан, Кастрога қарши янада натижакор ва кескинроқ сиёсий агрессия урушни қўллаш кераклигини ҳам таъкидлайди. Бу режага асосан АҚШ Кубадаги мухолифатчиларни дастаклаши кераклиги режанинг асосини ташкил қиларди.

1960 йилнинг 17 март санасига келиб Эйзенхауэр Кубага қарши ҳаракатнинг режасига ўзгартириш киритади. Бунга кўра, АҚШ Кубадаги қўпорувчилик ҳаракатига зўр бериши, мухолифатни бирлаштирган ҳолда ҳаракат қилиш ва Кубадан ташқарида ҳарбийлаштирилган жанговар гуруҳларни ташкил қилишни назарда тутувчи янги режани ишлаб чиқади. Мазкур режага биноан, АҚШ Кубага қарши психологик ҳужумларни уюштириши керак эди. АҚШнинг МРБ ташкилоти Панама ва Гватемалада Кастро режимига қарши курашадиган партизан отрядларини ташкил қилади. 18 август санасида Эйзенхауэр ҳукумати Кубага қаратилган режани амалга ошириш учун 13 миллион доллар маблағ ажратади. 1960 йил кузига келиб МРБ Кубага қарши ҳаракатларда партизан отрядлари билан курашишнинг ўзи етарли эмаслигини ва Кубага десант тушириш энг тўғри йўл эканлигини тушуниб етади. Шу орада Оқ уйдаги раҳбарият ўзгариб қолади ва ҳукумат тепасига Жон Кеннеди келади. Эйзенхауэрнинг Кубага қарши ҳаракатлари омадсизликка учрагани АҚШ сиёсий доираларида танқид қилинади.

Кеннеди ва Куба қарама қаршилиги

1961 йилнинг 4 апрель санасида АҚШнинг навбатдаги президенти Жон Кеннеди Кубага қарши ҳарбий амалиёт ўтказишга рухсат беради. Кеннеди ҳам йирик мулкдорланинг қарашлари остида Кубага нисбатан адоватини шакллантирган ва шу боисдан ҳам Фидель Кастронинг Кубадаги режимига душманлик кўзи билан қарарди. Фидель Кастронинг хусусий мулкни национализасия қилишига жавобан АҚШ ҳукумати Куба билан дипломатик алоқаларини узади. Аммо бу Кубадаги режимга мутлақо салбий таъсир қилмайди. Куба Совет Иттифоқи кўмаги ва ҳимоясига таяна бошлайди. 1960 йилнинг февраль ойида Анастас Микояннинг Гаванага ташрифи чоғида Куба ва Совет Иттифоқи ўртасида савдо келишувлари имзоланади. Куба ва СССР алоқалари ривожлана бошлайди. Совет Иттифоқи Куба шакари сотиб олиш ва Кубага нефть ва бошқа махсулотларни етказиб бериш мажбуриятини олар экан, Кубага 100 миллион доллар миқдорида кредит беришга ҳам рози бўлади. Вашингтон эса вазият тобора жиддийлашиб бораётганидан хавотирга тушади ва Кубага ҳарбий интервенсия уюштиришга тайёрланади.

МРБ директори Даллес Кеннедига Кубага қарши ҳаво десанти амалиёти қўллашнинг янги режасини тақдим қилади. Флорида штатининг Майами шаҳрида «Куба инқилобий кенгаши» ташкил қилинади. Бироқ Кеннеди Кубага очиқдан очиқ ҳужум қилиш режасини маъқулламайди. Кеннеди назарида Кубага қарши очиқдан очиқ агрессия уюштириш АҚШнинг халқаро ҳамжамият олдидаги юзини йўқотишига олиб келарди. Бироқ Кеннеди Кубанинг тобора СССР билан иноқлашиб бораётганлигидан хавфсираган ҳолда ўз бурни остида коммунистик режимнинг юзага келишига йўл қўя олмасди.

Бажарилмаган ваъда ва миллатлар нафрати

Кеннеди қандай бўлмасин Куба озодлигига даҳл қила олмаслигини тушунарди, шу сабабдан у АҚШ денгиз кучларини Кубага агрессиясини уюштиришни ниқоблашга интилади ва ҳарбий десант кучлари Куба оролининг жанубидаги Кочинос бўғозидан бошлашга буйруқ беради. МРБ полковниги Фрэнк Бендер Кастрога мухолифатда бўлган генерал Батиста тарафдори бўлган ҳарбий дала қўмондони Хосе Альфредо Романога «ҳар қандай ҳолатда ҳам АҚШ кубаликларга ёрдамга келиши» борасида ваъда беради. 1961 йил бошларида Куба ҳарбий ҳаво кучларида бор йўғи 24 дона ҳарбий учоқ бор бўлиб, АҚШ ҳарбий разведкаси бир уринишда Кубаликларнинг ҳаво ҳужумларини барбод қилиши борасида ишончи комил эканлигини айтади. 15 апрель санасида америкаликларнинг ҳаво ҳужумлари кутилган натижани бермайди. Куба учоқларидан 13 таси омон қолади. Кубаликларнинг қарши ҳужумлари натижасида иккита Америка учоғи уриб туширилади. АҚШ дастлабки ҳаракатда мағлубиятга учраганди.

АҚШнинг ёлланма кучлари 16 апрель санасида Орьенте вилоятининг соҳилларига икки марта ёриб киришга уринади, аммо омадсизликка учрайди. АҚШ кутганидек Кубага агрессия уюштирсак, барча халқ биз билан бирга бўлади, деган ҳолат юзага келмайди. 19 апрель санасида АҚШ уюштирган интервенсия мутлоқ мағлубият билан якунланади. АҚШ мазкур ҳарбий амалиёт давомида 150га яқин ҳарбийларидан, 4 ҳарбий кемаси, 12 та учоқ, 10 та танк, 20 та ҳарбий машиналаридан маҳрум бўлади ва 1200 га яқин америкаликлар асирга олинади. Кубаликларнинг талофати эса 156 нафар ҳарбий ва 2 учоқ, 1 танк билан баҳоланади. МРБ директори истеъфо беришга мажбур бўлади.

Мазкур ҳарбий амалиёт тез орада дунё матбуотида турли тафсилотлар билан ёритила бошлайди. АҚШ ҳукумати танқид нишонига айланади. Айрим мамлакатларда АҚШ элчихоналари ўққа тутилади. Куба ҳукумати АҚШнинг мазкур ҳаракатидан 53 миллион доллар зарар кўрганлигини ҳисоблаб чиқади ва асирга олинганларни ўқ дори ва дори дармонга алмаштириб олади. АҚШ ҳукумати барча талабларни зудлик билан бажаради ва асирларни қутқариб олади.