Шавкат Мирзиёев 2018 йил март ойида Навоий вилоятига қилган ташрифи чоғида Хатирчи тумани токзорларида етиштириб келинаётган узум навларини генетик таҳлил қилиш бўйича кўрсатма берганди. Бу ҳақда «Дарё»га Геномика ва биоинформатика маркази матбуот хизмати маълум қилди.
Геномика ва биоинформатика маркази директор ўринбосари, биология фанлари доктори Забардаст Бўриев ҳамда асли навоийлик бўлган ходим Илёсбек Нормаматов 2018 йилнинг 18—19 март кунлари Навоий туманининг Олтинсой, Учқора ва Акмал Икромов қишлоқ фуқаролар йиғинларида бўлиб, деҳқон ва фермерлар билан суҳбатлашиб, уларни қийнаётган муаммоларни ўрганишга ҳаракат қилди. Маҳаллий узум навлари етиштирилаётган хонадонлар ва фермер хўжаликлари кўздан кечирилди.
Натижада ушбу ҳудудларда Амир Темур давридан буён етиштириб келинаётган «Оқ дум» ва «Қизил дум» узум навларидан барг намуналари йиғилиб, марказга олиб келинди. Молекуляр тадқиқотларни амалга ошириш учун ушбу намуналардан геном ДНК ажратилиб, микroseтеллит маркерлар ёрдамида генотипик жиҳатдан ўрганишга киришилган бўлса, бошқа бўлим ходимлари томонидан намуналардан in vitro шароитида кўпайтириш учун ўсув қисмлари ажратиб олинди.
Назорат намуналари сифатида «Тагапский» кишмишбоп узум нави ҳамда генетик жиҳатдан яхши ўрганилган, Италия селекциясига мансуб «Моррастел» винобоп навлари олинди. Таҳлил натижаларига кўра узумнинг ушбу икки маҳаллий турлари ўзаро бир-биридан фарқ қилиб, ҳар икки нав ичида ҳам хилма-хиллик мавжудлиги аниқланди.
Хусусан, «Оқ дум» навида генетик хилма-хиллик кўплиги (25 фоизгача) ва ноёб генотиплар мавжудлиги аниқланди. Бу эса «Оқ дум»нинг нав тозалиги 75 фоиз эканлигини англатади. «Қизил дум» навида генотипик хилма-хиллик даражаси 20 фоизгача эканлиги ва нав тозалиги 80 фоизга тенглиги аниқланди.
Maxсус озуқа муҳитида етиштирилаётган ток ўсимликлари вирус ва бошқа инфекциялардан тозаланиб, соғломлаштирилди. Соғлом ўсимликлар махсус озуқада кўпайтирилди ва 2019 йилнинг апрель ойида Хатирчи туманига 1000 туп кўчат олиб келинди ва экилди.
Ушбу кўчатлар Ўзбекистон шароитида замонавий in vitro усулида олинган илк ўсимликлар ҳисобланади.