«Тожикистон — XXI аср» мустақил журналистика мактаби томонидан Ўзбекистон Журналистларни қайта тайёрлаш маркази билан ҳамкорликда ташкилланган қўшни давлатга сафар давомида Турсунзода туманидаги машҳур алюминий заводида бўлдик.
Тожикистон экспортининг учдан бирини таъминлайдиган завод
«Тожикистон саноатининг ташриф қоғози» деб таъриф берилган завод 1975 йилда қурилган. 2007 йилда «Тожикистон алюминий компанияси» давлат унитар корхонасига айлантирилган. Заводнинг лойиҳа қуввати йилига 517 минг тонна алюминийдан иборат. Дунё стандартидаги биринчи тожик бренди, жаҳондаги йирик алюминий ишлаб чиқарувчилардан бири. Маҳсулотлари кўплаб давлатлар, жумладан, АҚШ, Туркия, Ўзбекистон, Япония, Хитой ва Ғарбий Европага экспорт қилинади.
Заводнинг қўшни давлат учун аҳамиятини англатиш учун яна бир-икки рақам келтираман.«Талко» Тожикистон валюта тушумининг бешдан бир қисмини таъминлайди. Мамлакат саноат маҳсулотлари умумий ҳажмидаги улуши 25 фоизга тенг, экспортнинг 30 фоизи шу корхона ортидан.
«Талко» бугунги кунда бир неча компаниялар гуруҳидан иборат. Алюминий заводидан ташқари тоғ-кон ва кимё-металлургия соҳаларидаги кўплаб корхоналарни бирлаштирган Talco Cable, Talco resourсe, Talco chemical, Talco Fluorite ва Talco Gold шулар жумласидан. 2018 июль ойида Ўзбекистоннинг «Крантас групп» масъулияти чекланган жамияти билан ҳамкорликда «Талко-Крантас» заводи ташкил этилди. Мазкур қўшма корхонада автокранлар, трактор прицеплари, ярим тиркамалар ва бошқа махсус техника ишлаб чиқарилади.
— 2001 йили икки давлат ўртасида визалар жорий этилгунга қадар заводда 13 минг киши ишлаган, уларнинг 8 минг нафари ўзбекистонлик эди, — дейди «Талко» ахборот ва жамоатчилик билан алоқалар департаменти директори Игорь Саттаров. — Айни пайтда алюминий заводида 8 минг киши ишлайди, лекин ҳозир ҳам цехларимизга кирсангиз асосан ўзбекча мулоқотга гувоҳ бўласиз, чунки 300 мингга яқин киши яшайдиган Турсунзода тумани аҳолисининг 70-80 фоизи ўзбек миллатига мансуб. Ўртача маош 170 доллар, электролиз цехида 350 долларгача бориши мумкин.
Саттаров билан суҳбатимиз ўз-ўзидан алюминий заводининг атроф-муҳит, хусусан, унинг яқинида жойлашган Сурхондарё вилояти экологиясига таъсирига бориб тақалди.
— Биз бирор маротаба муаммони инкор этмаганмиз. Уни биргаликда ҳал этайлик деб хорижлик экспертлар, жумладан, ўзбекистонликларни таклиф этганмиз. Келишмаган. Шу муаммо кўтарилганда очиқ манбалардан «экологик зарар етказиляпти» деб айтилган Сурхондарёнинг вилоятининг кўрсаткичлари билан танишгандик. Бошқа вилоятларга солиштирганда айрим кўрсаткичлари паст, бироқ туғилиш даражаси юқори экан, — дейди Игорь Саттаров. — 2013 йили «Талко» Тожкистондаги саноат корхоналари орасида биринчи бўлиб ISO-14001:2004 халқаро экологик менежмент тизимига мувофиқлик сертификатини олди. Эндиги мақсадимиз«яшил ишлаб чиқариш» моделини яратишдан иборат. Унинг доирасида алюминий ишлаб чиқарилиши босқичма-босқич ва тўлиқ модернизация қилинади. Бу яқин истиқболда асосий фондларни янгилаш, эскирган жиҳозларни экологик хавфсизлик талабларига жавоб берадиган технологиялар билан алмаштириш имконини беради.
Кўриб турибсиз, завод 340 гектардан иборат катта ҳудудда жойлашган. Атрофида ҳам, ичкарисида ҳам арчалар, дов-дарахт ва гуллар яшнаб ётибди. Қолаверса, завод ишчи-ходимлари қатори ўзим ҳам оилам учун Турсунзодада етиштирилган мева-сабзавотларни сотиб оламан...
Мулоқот чоғида келтирилган далиллар қуруқ гап-сўз эмаслигига ишонтириш учунми, мезбонлар заводдан 7 километр нарида жойлаган деҳқон хўжалигига таклиф қилди. Бунинг бошқа боиси ҳам борлигини у ерга борганда билдик.
«Мирзиёев ота юртга тез-тез бориб туришимизни тайинлади»
Президент Шавкат Мирзиёев ўтган йил сентябрь ойида Тожикистонга амалга оширган ташрифи давомида Турсунзода туманида бўлган ва бу ердаги «Боғи сомон» ҳамда «Ватан» деҳқон хўжаликлари фаолияти билан танишган экан. Давлат раҳбари мазкур хўжаликлардаги узумзорларни кўздан кечириб, уларнинг раҳбарлари Камол ҳожи Мадумаров ва Неъмат ҳожи Усмоновга Captiva автомобилларини совға қилган.
Хўжаликлар жойлашган Янги боғ қишлоғида бўлиб, Неъмат ҳожи Усмонов билан кўришдик. Ота асли фарғоналик, Олтиариқдан экан. Ўтган асрнинг 20 йилларида, қулоқлаштириш даврида ота-боболари шу ерларга бош олиб келган.
—Қишлоғимизнинг аксар аҳолиси ўзбеклар, кўпчилиги Фарғона водийсидан кўчиб келган. Асосан узумчилик билан шуғулланамиз. Мен раҳбарлик қилаётган хўжаликни 165 нафар улушдори, 105 гектар майдони бор. Ҳар гектаридан 35-40 тонна узум оламиз. 600 тонналик совутгичимиз бор, узумларни шу ерда сақлаймиз. Маҳсулотимизнинг бир қисми ўзимизда қолади, қолгани Қозоғистон, Қирғизистон, Россия, Афғонистон каби давлатларга экспорт қилинади, — дейди 73 ёшли Неъмат ҳожи.
Деҳқон хўжалигида узум очиқ ҳолда сақланар, қишда ҳам кўмилмас экан. Биз борган пайт декабрнинг ўрталари бўлишига қарамай, сўритокларда унда-бунда узумлар кўриниб турарди. Неъмат ҳожидан қишда узум сақлаш сирини сўрасак, у киши мийиғида кулиб, «Бунинг сири қолдими, ҳаммаси интернетда бор-ку?» дея мутойиба қилди.
Отахондан Ўзбекистон Президенти билан учрашув таассуротлари ҳақида сўрадик. У киши бу учрашувни анчадан бери диллаб юрганини айтади.
«Қишлоғимиздан 15 километр нарида Ўзбекистон чегараси бошланади. Қўл узатса етгулик масофада яшасак ҳам йиллар мобайнида бир-биримизга интиқ бўлдик. Қўшни давлатга турмушга чиққан қизлар ота-онасини истаганида кўролмай, улар набираларини бағрига босолмай қийналди. Тўй-маъракаларимизда бир-биримизни йўқлолмадик. Шунинг учун буларнинг барчасига чек қўйган Президентни бир кўрсам, қўлларини олсам, ҳаммаси учун раҳмат айтсам, деган ниятим бор эди. Ўзига шукр, ниятимга етдим. Шавкат Мирзиёев билан кўришишнинг ўзи бир ҳадя бўлди, яна менга Captiva ҳам бериб кетдилар. Уни авайлаб уйга олиб бориб қўйганман. У киши Ўзбекистонга таклиф этди, ота юртга тез-тез бориб туришимизни тайинлади», — дейди Неъмат ҳожи.
Отахон Фарғонага, Олтиариққа бориб келгани, ҳамқишлоқлари, яқинларини бағрига босганини айтиб берди. Ўзбекистонда юз бераётган янгиланишлар, ўзгаришларни ўз кўзи билан кўриб, бундан мамнун бўлганлигини билдирди.
Турсунзода туманидаги деҳқон хўжалиги ва унинг одамохун,тадбиркор раҳбари олдидан хуш кайфият ва катта таассуротлар билан қайтдик. Кўнглимиздан «мазкур хўжаликка бежиз ’Ватан’ деб ном берилмаган экан» ўй кечди.
Изоҳ (0)