• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12910.15
    • RUB159.78
    • EUR14660.77
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Ўрта Осиё лўлилари. Улар ким ва қандай яшайди?

    «Лўли» сўзи келиб чиқиши яқин бўлган 80 га яқин этник гуруҳни ўзида бирлаштиради. Марказий Осиёда лўлилар узоқ йиллар олдин пайдо бўлган, дея хабар беради «Kaktakto».

    Буюк Британия ва Испанияда улар «Gypsies », яъни мисрликлар деб, Францияда «bohémiens», Германия, Италия ва Россияда «рома» ёки «сиганлар» деб аталади. Марказий Осиё давлатларида эса улар «лўли, жугут, мазанг» дейилади. Ўрта осиёлик лўлилар эса ўзларини «мугатлар» деб атайди.

    Келиб чиқиш ҳақидаги афсоналар

    Қадимда бир камбағал ота-она бўлиб, уларнинг Лў исмли ўғли ва Ли исмли қизи бўлган. Кунлардан бир кун мамлакатга босқинчилар бостириб киради. Тўполонда ҳалиги ота-она фарзандларини йўқотиб қўяди. Лў ва Ли ота-онасини излашга тушади – ҳар бири ўз йўлини танлайди. Орадан йиллар ўтгач, Лў билан Ли учрашиб, бир-бирини танимасдан, турмуш қуради. Ҳақиқат очилганда, муллалар уларни лаънатлайди ва ўша вақтдан бошлаб бу лаънат «Лўли» сифатида уларнинг авлодларига ўтиб келади.

    Фото: Central Asia<em> Monitor</em>

    Фото: Central Asia Monitor

    Марказий Осиё лўлилари (бошқа лўлилар каби) Ҳиндистондан келган бўлиб, бир пайтлар ҳинд халқининг қуйи кастларидан бирига мансуб бўлган.

    Олимлар Фирдавсийнинг «Шоҳнома» асарида V асрда келиб чиқиши Сосонийлардан бўлган Форс шоҳи Баҳром Гуруга совға сифатида Ҳиндистондан кўчирилган 12000 «лўри» санъаткорлари тилга олинганига эътибор қаратди.

    Улар «Лўри» ёки «Лўли» номлари Ҳиндистоннинг шимоли-ғарбий вилоятларидан бири бўлган қадимги Синд рожалигининг пойтахти ал-Рур ёки Арур шаҳри номи билан боғлиқ деб таҳмин қилишган. Санъаткорлар гуруҳи янги жойга боргач, ҳунарини сақлаб қолиш ва бошқаларга аралашиб кетмаслик учун кастадан ўзига хос бўлган этник гуруҳга айланган.

    Синд халқининг авлодлари Форс ва Марказий Осиё лўлиларига айланди. Форсча луғатда «лўли» сўзи «рақс ва қўшиқ билан шуғулланадиган одамлар» деган маънони англатади.

    Нима билан шуғулланади ва қаерда яшайди?

    Марказий Осиёнинг шимолий ҳудудларидаги эркак лўлилар асосан отларни кўпайтириш ва сотиш билан шуғулланган. Бундан ташқари, улар отларнинг йўлидан чачвон (мусулмон аёлларнинг юзини ёпадиган тўр) тайёрлаган.

    Лўлилар, шунингдек, ёғоч қошиқ, чашка ва бошқа кичик уй анжомларини ишлаб чиқаришган.

    Марказий Осиёнинг жанубий вилоятларида эркак лўлилар заргар бўлган. Билакузуклар ва зираклар ясаган, баъзан металл ва ёғоч идишларни таъмирлаган.

    Фото: gumilev-center.ru

    Фото: gumilev-center.ru

    Аёл лўлилар кичик савдо билан шуғулланган – улар пардоз буюмлари, игна, иплар, ҳамда лўли эркаклар тайёрлаган маҳсулотларни сотган. Баъзилари фол очиш билан шуғулланган. Уларнинг орасида табиблар ҳам бор бўлган.

    Баъзи лўлилар тўдасида аёллар дўппи ва камарларни тикиш билан шуғулланган. Лекин уларнинг асосий машғулотлари тиланчилик бўлган. Ёзда ва айниқса қишда аёллар болалари билан бирга елкасига хуржун осиб, садақа еғиб юрган. Итларни қувиш учун қўлида узун ҳасса (асо) бўлган. Аёл лўлилар майда ўғирлик ҳам қилган.

    Тиланчилик ва табиблик билан баъзи эркаклар ҳам шуғулланган.

    Лўли ва жугут эркаклар ишлаб чиқарувчи меҳнат билан кўпроқ машғул бўлиб, оиласини боқиш ҳақида қайғурган. Лўлиларнинг аксарияти учун даромаднинг асосий манбаси аёллар шуғулланадиган тиланчилик эди. Кичкина қоп ва ҳасса билан қуролланган аёллар ҳар куни ҳар куни шаҳар ва қишлоқларда ҳовлима ҳовли юриб, садақа йиғган. Йўл-йўлакай кўзгу ёки бир пиёла сув ёрдамида фол ҳам очган.

    Фото: gumilev-center.ru

    Фото: gumilev-center.ru

    Мазанглар эса ҳеч қандай тиланчилик билан шуғулланмаган. Мазанг эркаклар дурадгор ва кичик савдогар бўлган.

    Чодир лўлиларнинг анъанавий бошпанаси бўлиб хизмат қилган. Қишки чодир ерга қазилган икки ёки учта ходадан қозиқ қилиб, усти қўпол мато билан қопланган. Чодирни чиқиш яқинидаги ёқилган олов билан иситишган.

    Фото: trud.ru

    Фото: trud.ru

    Ёзги чодир эса фақат қуёшдан пана, соя жой сифатида керак бўлган. У жуда кичикроқ ва одатда битта тўсинга қурилган. Чодир ичига кигиз тўшалган, чойшаб ёйиб, устига ёстиқ қўйилган.

    Мазанглар чодири билан бошқа лўлилардан ажралиб турган. Улар кичик новдалар, қамиш ва ҳашакдан чайла қурган. Чайла узунлиги 3-4 метр бўлган, эшиклари қамишдан қилинган ёки мато осиб қўйилган.

    Улар нима кияди?

    Уларнинг кийими ўзбек ёки тожик кийимидан сира фарқ қилмайди. Ҳозирда ёши катта эркаклари халат ва кенг шим кияди, бошига дўппи кийиб, атрофини салла билан ўраб олади. Аёллар кийимида европа лўлиларига хос кенг юбка ва турли шақилдоқлар йўқ.

    Фото: gumilev-center.ru

    Фото: gumilev-center.ru

    Марказий Осиё лўл аёлларининг кийими ўзбекларникидан ёрқин рангга мойиллиги ва рангли комбинациядаги ғайриоддийлиги билан фарқ қилади. Лўли аёллар турли хил заргарлик буюмлари — узуклар, зираклар, билагузуклар, маржонларни янада кўпроқ мойил бўлади, бироқ бу нарсалар ҳам ҳозирда миллий ўзига хослигини йўқотди.

    Дин ва оилавий маросимлар

    Диний эътиқодига кўра Марказий Осиё лўлилари мусулмон. Улар ўликларни мусулмонларга хос тарзда дафн қилади, ибодат қилади, рўза тутади, ўғилларини суннат қилади. Бироқ, ўтмишда улар, Марказий Осиёнинг бошқа кўплаб халқлари сингари, исломга қадар турли исломий эътиқод унсурлари билан биргаликда православ эътиқодини уйғунлаштирган.

    Лўлиларда турли хил илоҳийларга – жин, пари, алвасти, турли зиёнлардан асровчи тумор ва бозбандларга ишонч кенг тарқалган. Пиёз, қалампир, нон, ўткир нарсалар, қўчқор шохлари ёвуз руҳларнинг ва ёмон кўздан асровчи талисман сифатида қадрланган. Бўрига махсус муқаддас куч деб ишонилган: унинг қозиқтиши ва  қуритилган бурни кийимларга тикиб қўйилган.

    Лўлиларнинг эътиқодига кўра, жайра ҳам худди шундай кучга эга бўлиб, уларнинг тикани тумор сифатида ишлатилган. Қарши лўлилари жайра гўштини еган, Самарқандда эса бу ҳайвоннинг гўштини ейиш тақиқланиб, жайра қачонлардир инсон бўлган деган афсонага ишонилган.

    Лўлилар кичик оилаларда яшайди. Ўғиллар никоҳдан кейин дарҳол алоҳида турар жойга чиқиб кетади. Ҳар бир оила ўз хўжалигини юритиб, бошқалардан алоҳида бўлишга интилади. Аёл асосий боқувчи бўлса-да, оилада эрига бош эгади.

    Фото: Open Asia

    Фото: Open Asia

    Қизлар 12-15 ёшида турмушга чиқади. Тўй маросимининг барча урф-одатлари атрофдаги аҳолиникидан фарқ қилмайди. Лўлилар орасида амакиваччалар никоҳлари кенг тарқалган бўлиб, одатда ич куёв қилиб олинади.

    Лўлиларга хос хусусиятлардан яна бири қарши қудачилик, бундай ҳолатларда қалин пули тўланмайди.

    Фото: Youtube

    Фото: Youtube

    Лўлиларда никоҳ тўйи билан боғлиқ бир афсона мавжуд. Тўйда келиннинг елкасига ёши каттароқ аёл хуржун осиб, қуйидаги қасамёдни айтдиради: «Қасамки, бу хуржунни бутун ҳаётим давомида олиб юраман ва фарзандларимни ота-боболаримиз каби озиқлантираман. Бу хуржун ҳеч қачон бўш қолмайди, чунки мен ҳар доим уйма-уй юриб, садақа сўрайман. Хуржунимни ташлаб, бошқа иш билан шуғулланадиган кунимга лаънатлар бўлсин.»

    Никоҳ маросимида кўплаб меҳмонлар тўпланади. Тўйларда хўроз уриштириш ва эшак уриштириш каби ўйинлари ўтказилади. Шунингдек, югуриш бўйича пойга ҳам уюштирилади.

    Мусулмонларга хос никоҳ ўқиш маросими келиннинг уйида бўлиб ўтган. Янги келин-куёвларни эрининг уйига олиб бориш, олов атрофида айланиш, кўзгуда бир-бирини кўриш ва шунга ўхшаш одатларга ҳам амал қилинади.

    Биринчи фарзанди дунёга келгач, Лачак Бандон (турмушга чиққан аёлнинг бош кийими) маросими ўтказилади. Лўли аёл одатда садақани йиғиш учун мана шу маросимдан кейин ташқарига чиқади.

    Қайси тилда гапиради ва ҳозирда қанча лўли қолди?

    Лўлилар икки тилда гапиради: ўзбек ва тожик. Аммо ўзларининг махсус, яширин тили ҳам бор: «лавзи мугат» ёки «арабча» (улар ўзларини қора танли кўриниши ва кўчманчи турмуш тарзи ўхшаш бўлган арабларга қариндош деб ҳисоблайди).

    Фото: Kaktakto

    Фото: Kaktakto

    Аниқроғи, у «махфий» яъни бошқа тиллардан кириб келган, маълум объектлар, тушунчалар ва хатти-ҳаракатларни ифодаловчи сўзлардан ташкил топганига қарамай, ўта «махфий» тил эмас.

    Марказий Осиёда лўлиларининг сони аниқ саналмаган ва буни ҳисоблашнинг иложи ҳам йўқ. Чунки кўпчилик лўлилар бошқа миллат вакиллари бўлишга даъво қилмоқда. 1989 йилги аҳолини рўйхатга олиш маълумотларига кўра, Марказий Осиёда тахминан 25 мингта лўли бор эди.

     

    13.01.2019, 09:50   Изоҳ (0)   251043
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Франция президенти Давос форумида иштирок этишдан воз кечди

    12.01.2019, 23:13

    ОАВ: Иванка Трамп Жаҳон банки президенти лавозимига сайланиши мумкин

    12.01.2019, 22:12

    Париждаги новвойхонада юз берган портлаш сабаб уч киши ҳалок бўлди

    12.01.2019, 17:32

    Хитой полицияси ҳукуматни танқид қилган Twitter фойдаланувчиларини таъқиб қилишни бошлади

    12.01.2019, 16:52

    АҚШнинг Прагадаги элчихонасида ёнғин юз берди

    12.01.2019, 14:38

    Россия ҳукумати ўқитувчи ва шифокорларга совға олишни тақиқламайдиган бўлди

    12.01.2019, 14:00
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Парвоз — катта шаҳар характерига эга қулай бизнес-класс турар жой


    UZCARD SHERDOR премиум картаси энди МКБАНКда мавжуд


    Silk Avia Шаҳрисабзга кўпроқ парвоз қилади


    Молиявий саводхонлик мактаб остонасидан бошланади


    Молиявий фирибгарлик: мураккаб схемалар бўйича содда тушунчалар 


    HONOR компанияси HONOR 400 Lite смартфонини тақдим этди. Қизиқ, у нимаси билан лол қолдира олади?


    CHERY билан ўз орзунгизни амалга оширинг: барча моделлар учун бошланғич тўлов пасайтирилди! 


    Уклонда такси ҳайдовчилари учун катта тадбир ўтказилди!


    Coca-Cola 139 йиллик илҳом, ажойиб кашфиётлар, машҳур кампаниялар ва бутун дунё севиб қолган таъмни тақдим этмоқда 


    InfinBANK Global Money Week 2025 да иштирок этди


    Siberian Wellness — Ўзбекистонда 15 йил


    Kapitalbank 2024 йилги Brand Awards International мукофотига сазовор бўлди


    Mobiuz “МаззаФест”да янги “Мазза” ва “Мазза 2.0” тариф режаларини тақдим этади


    Зиффлеръдан катта тақдимот: янги қиёфа, замонавий дизайн ва ақлли маиший техникалар


    ОКМК 2,3 миллиард доллар кредит маблағларини жалб қилди ва 125 миллион доллар молиявий харажатларни иқтисод қилди

     

    Тавсия этамиз

    “Улар ўз ватани мустақил бўлиши учун курашган эди” — Туркистон легионининг аянчли тарихи

    8 май, 15:09

    Рашидов, газли ичимликлар заводи, Қизил майдон. 9 май — Тошкент тарихидан фотолавҳалар

    7 май, 14:40

    Фазовий пойганинг бошланиши — Гагариннинг парвози ёлғон бўлганми?

    6 май, 18:00
    Audio Icon

    “Қуролли қушчалар”. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган дронлар ҳақида

    5 май, 21:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Анчелотти “Реал” бошқарувини қачон тарк этиши маълум бўлди

    Спорт | 9 май, 23:38

    Суперлига. “Динамо” “Сурхон”ни мағлуб этиб, турнир жадвалида кучли учликка кириб олди

    Спорт | 9 май, 22:35

    АҚШ бюджети тақчиллиги йил бошидан бери 196 млрд долларга кўпайди

    Дунё | 9 май, 22:05

    Францияда икки генерал ҳокимиятни танқид қилгани учун ишдан олинди

    Дунё | 9 май, 21:35

    “Ливерпуль” “Реал”нинг қароридан норози бўлди

    Спорт | 9 май, 21:12

    НАТО Киевга тинчлик шартномасининг бир қисми сифатида аъзоликни ваъда қилмаганини билдирди

    Дунё | 9 май, 20:35

    Суперлига. Водий дербисида “Нефтчи” устун келди

    Спорт | 9 май, 20:21
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.