Ал-Хоразмий қачон туғилган? Тарихчиликдаги бир чалкашлик ҳақида
Ўқитувчи ва блогер Исроил Тиллабоев кўпчиликнинг эътиборидан четда қолиб кетган кичик бир тарихий чалкашлик ҳақида фикр юритади.
Муҳаммад Мусо ал-Хоразмийни яхши таниймиз. Унинг «Ал-жабр вал-муқобала» асари алгебра фанини фан сифатида шакллантирган буюк олим эканини биламиз. Лекин у ҳақда кўп нарса биламиз, деб айтоламизми?
Ал-Хоразмийни ватандошимиз деб ҳисоблайдиган биз — ўзбекистонликлар унинг ҳали қачон туғилганини ҳам икки хил йилда талқин қиламиз, аниқ билмаймиз десам ишонасизми? Унда қуйидаги фактларга диққат қилинг.
Миллий энциклопедияда ал-Хоразмий 783 йилда туғилган деб берилган:
Қизиғи, энциклопедиядаги манбалар қилиб кимларнингдир илмий ишлари кўрсатилган:
Энди бошқа манбаларни қараймиз:
Русча Wikipedia’ни қарайлик. Унда ҳам 783 йил деб берилган:
Ўзбекча Wikipedia’да ҳам 783 йил кўрсатилган.
Русча Wikipedia’да 1983 йилда ал-Хоразмийинг 1200 йиллигига почта маркалар ҳам чиқарилганини кўрсатилган, 1200 йиллиги ҳам ўша йилда нишонлангани айтилган.
Қизиғи, бошқа манбаларда бу санани эмас, бошқасини учратиш мумкин. Масалан, инглизча Wikipedia’да ал-Хоразмий 780 йилда туғилган, деб ёзилган.
Дунёнинг энг обрўли энциклопедияларидан бири — Энcйcлопедиа Британниcа сайти ҳам шундай маълумотни тақдим этган:
Буюк олимлар портал — авторитет манба ҳисобланадиган «FamousScientists.org» сайти 780 йилда туғилганидан гувоҳлик бермоқда.
Шунингдек, у каби машҳур навбатдаги сайтлардан бири ҳам 780 йилни бермоқда:
«Al-Khwarizmi, Muhammed ibn Musa (ca. 780-ca. 850)».
Масачусетс технология институтининг буюк инсонлар пантеонида ҳам катта ҳарфлар билан ёзиб қўйилган шу сана — 780.
Ачинарлиси, ушбу сайт ал-Хоразмийни 780 йилда Эронда туғилган, демоқда. Ўзи ал-Хоразмийни араб олими, у олиб кирган рақамларни араб рақамлари дейишига кўникмасдим, энди эса биратўла Эронда туғилган дейишмоқда…
Ўзимизнинг машҳур сайтларимиздан «Ziyouz.uz» сайтида ҳам 780 санаси берилган.
Хоразмнинг туризмига доир сайтлари ҳам 780 йилни кўрсатмоқда.
Манбаларни кўрдингиз. Дунёга машҳур олимимизни араб эмас, ўзбек олими, Эронда эмас, Ўзбекистонда туғилганини бутун дунёга жар солиш фурсати етмадимикан? Лекин унгача тарихчи олимларимиздан даҳо ватандошимизнинг қайси йилда туғилганига аниқлик киритишларини сўраб қоламиз, зеро тарихчиларга бу математиклардан кўра осонроқ ва аниқроқ, қайси бир йил хато бўлса тўғрилаб қўяйлик, умуман аниқ йили бўлмаса қайсидир йиллар оралиғида туғилган, деб қўяйлик дарсликларга.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.
