Исроил ва ҲАМАС 468 кун давом этган қонли можародан сўнг ва ниҳоят сулҳга келишди. АҚШ, Қатар ва Миср воситачилигида имзоланган битим гаровга олинганларни озод қилишни, Исроил қўшинларини анклав ҳудудидан босқичма-босқич олиб чиқишни назарда тутади.
Барчаси қандай бошланганди?
7 октябрь тонгги миллионлаб инсонлар ҳаётини бутунлай ўзгартириб, домино эффектини ишга туширган воқеа билан бошланди. Блокада остидаги Ғазо секторини назорат қилувчи қуролли гуруҳлар Исроилга ҳужум қилиб, Beeри, Реим каби киббутзлар (аҳоли масканлари), шунингдек Сдерот ва Офаким шаҳарларини эгаллаб олди.
“Ақсо тўфони” номли операция Исроил армияси, энг аввало хавфсизлик тузилмасидаги заиф томонларни кўрсатиб берди. ҲАМАС ва “Фаластин исломий жиҳод” каби қуролли ҳаракатлар кутилмаганда бошлаган ҳужум хаос келтириб чиқарди. Тартибсизликлар вақти 1300 га яқин исроиллик, жумладан ҳарбийлар ва тинч аҳоли ҳалок бўлди. Яна 200 нафар исроиллик гаровга олинди.
Исроил томони берган талафотларнинг энг катта қисми 15 ойдан бери давом этаётган можаронинг дастлабки кунларига тўғри келади. Бунга қуролли гуруҳлар босқини асосий сабаб бўлса-да, яҳудий жамияти учун оғриқли ҳисобланган бошқа омиллар ҳам бор.
Бировнинг ҳисобига ёзилган “номер”
Фаластинликлар Исроилга енгил қуроллар билан ҳужум қилди. Уларнинг ихтиёрида на танк, на бошқа оғир техникалар бўлган. ҲАМАС жангчиси РПГ-7 гранатомёти ва Toyota пикапидан яхшироқ воситага эга чиқа олмасди. Аммо 7 октябрь куни Исроилга етказилган зарар Ак-47 аломатига ўхшамайди. Талафот кўлами воқеада Апаче вертолётлари ва Меркава танкларининг роли борлигига, бошқача айтганда, Ҳаннибал директивасига далолат қилади.
Ушбу директивага кўра, армия ўз аскарлари асирга тушишининг олдини олиш учун куч ишлатиши мумкин – бу асирларга зарар етказиши хавфи бўлса-да.
Haaretz иброний нашрига кўра, Исроил Мудофаа кучлари 2023 йилнинг 7 октябрь куни ўз фуқароларига қарши айни шу директивани қўллаган. Қўмондонлик томонидан берилган кўрсатмага асосан дастлаб ҲАМАС жангчилари кириб келган учта армия объекти – Эрез ўтказиш пункти, Реим базаси ва Наҳал Оз пости ҳаводан ўққа тутилган. Шу билан бирга, бўлинмалар Ғазо томон бирорта ҳам машинани ўтказмаслик ҳақида буйруқ олган. Бу эса табиийки, ҲАМАС жангчилари билан бирга, улар томонидан гаровга олинган исроилликларнинг ҳам ҳалок бўлишига олиб келган.
7 октябрь куни юз берган энг қонли воқеаларнинг бири Нова мусиқа фестивали билан боғлиқ. Баъзи маълумотларга кўра, бу ерда икки юздан ортиқ тинч аҳоли ҳалок бўлган. Haaretz нашрининг ёзишича, уларнинг маълум қисми учун Исроил вертолётлари жавобгар бўлиши мумкин.
Мазкур иддаони кейинчалик мусиқа фестивалидан Киббутз Beeрига қочиб, ҲАМАС қўлига тушган исроиллик Ясмин Пўлат ҳам тасдиқлади. Унга кўра, ҳарбийлар ўзаро отишмада “барчани, жумладан, гаровга олинганларни ҳам йўқ қилган”.
Кейинчалик БМТ ва Исроил полицияси томонидан ўтказилган терговлар бу каби ҳолатлар ҳақиқатда юз берганини тасдиқлади. Аммо мазкур директива сабаб қурбон бўлганларнинг асл кўлами номаълум.
Юқоридаги каби даъволар Исроил ҳукумати ҲАМАСга қарши кескин ҳаракат қилиш учун ишонч кредитини олишдан манфаатдор бўлгани, бошқача айтганда, қурбонларни Фаластин қуролли ҳаракатлари ҳисобига ёзиб юборишни мақсад қилгани ҳақидаги иддаоларга қувват беради.
Партизан уруши – қўрқинчли туш
Исроил Яқин Шарқнинг энг технологик қуролли кучлари ва Ғарбнинг мислсиз ёрдамига эга бўлса-да, ҲАМАС унинг эски рақибларига ўхшамайди. Қуролли ҳаракат структураси, активлари ва мафкураси билан мунтазам армиялардан фарқ қилади. Йўқ қилиб, ортидан муваффақият сифатида тақдим этишга арзийдиган стратегик нишонлари, умуман олганда, визуал аспектлари бўлмаган душманга қарши кураш Исроил учун осон бўлмасди. Шу боис яҳудий давлати аввалига фақат ҳаво зарбалари билан чекланди. Қуруқлик босқини эса қарийб бир ой давом этган тайёргарликдан сўнг бошланди.
Ғарб унга мисли кўрилмаган ишонч кредитини билдириб турган вақти қулай фурсатдан фойдаланмай, қуруқлик босқинини ортга сурар экан, Исроилнинг бунга адекват сабаблари бор эди. Боиси Ғазо остида яна бир шаҳар – Ер ости салтанати бўлиб, юзлаб километрларга чўзилган туннеллар тармоғи қурол-яроғ, жумладан ракета арсеналини сақлашга ёрдам берарди. Қолаверса, ҲАМАС улардан қурол-аслаҳа ишлаб чиқарувчи устахоналар фаолиятини йўлга қўйишда ҳам фойдаланди.
Устига-устак, шаҳар шароитидаги жанглар ҳимоядаги томон манфаатига хизмат қилиб, ҳар бир бинони потенциал истеҳкомга, исталган дераза, дарча, хуллас тирқишни эса ўт очиш нуқтасига айлантирди. Зич кварталлар танкларнинг манёвр қилиш имкониятини чеклаб, кўриш горизонтини торайтирди. Бундан эса фаластинлик мерганлар унумли фойдаланиб қолди.
Буларнинг бари ўзининг кўлами ортидан “Ғазо метроси” номини олган мураккаб тузилма (туннеллар) билан қўшилиб, ҲАМАСга ассиметрик устунликка эга душмани билан 15 ой жанг қилиш имконини берди.
Абсурд мақсад
Исроил армияси Ғазога босқинни секторнинг шимолидан бошлади. Байт Ҳонун, Байт Лаҳия ҳудудларида яшовчи аҳоли жанубга кўчирилиб, уларнинг мавзелари тупроққа қориштирилди. Исроил Қўшма Штатларнинг Ветнамдаги хатоларини такрорламаслик учун ҳар бир кўча, ҳар бир уй учун жанг олиб бормади. Бунинг ўрнига бутун бошли кварталлар ёппасига портлатиб юборилди.
Шунга қарамай, Ғазодаги қуролли гуруҳларни жанговар куч сифатида тугатишнинг имкони бўлмади. Тинч аҳолидан мисли кўрилмаган қурбонларнинг берилиши оддий инсонлар орасида душманона кайфиятни кучайтириб, ҳаракат сафига янги аъзоларни ёллашга ёрдам берди. Буни АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен ўз ваколат муддати якунланиб бораётгани муносабати билан қилган нутқида тасдиқлади.
“Бизнинг тахминимизча, ҲАМАС урушда йўқотганлари билан бир хил миқдорда янги аъзоларни ёллаган”, - деди у.
Исроилнинг Ғазодаги талафотлари
Яҳудий давлатининг Ғазодаги талафотлари ҳақида аниқ маълумот йўқ. Аммо армия томонидан эълон қилинган некрологлар, медиага сиздирилган маълумотларга таянилса, 400 дан ортиқ исроиллик уйига тобутда қайтган. Аммо рақамларга шубҳа билан қараш учун баъзи асослар бор.
Haaretz нашри касалхона қайдномалари ва армия ҳисоботларини ўрганиб, бу икки манба ўртасида “тушунарсиз бўшлиқ" борлигини аниқлади. Соғлиқни сақлаш тизими маълумотларига кўра, ярадорлар сони ҳарбийлар эълон қилганидан икки баравар кўпдир.
Алоҳида ҳолатларга диққат қаратиш орқали Исроил бу урушни қандай олиб боргани ва нималарни йўқотгани ҳақида тасаввур ҳосил қилиш мумкин.
Яҳудий давлати учун 7 октябрдан кейинги энг ёмон кун 2024 йилнинг 22 январь ҳисобланади. Исроил томони мана шу сананинг ўзида 24 нафар аскари, хусусан юқори рутбали зобитларини йўқотган.
Исроил Мудофаа кучлари матбуот котиби Даниэль Ҳагарийнинг айтишича, аскарлар Ғазо марказидаги бинони портлатиш учун бомба ўрнатаётган вақт уларга кутилмаганда зарба берилган. Натижада детонация келиб чиқиб, бино уларни босиб қолган.
Шу куни юз берган яна бир ҳолатда эса Меркава танкига РПГ гранатомёти билан зарба берилиб, командир ва яна бир аскар ҳалок бўлган.
Бундан олдинроқ, аниқроғи 2023 йилнинг 12 декабрь куни мана шундай ҳолатларнинг яна бири содир бўлганди. Ўшанда Исроил ҳарбийлари бошқарувидаги техника минага учраб, колоннадан ажралиб қолди. Шундан сўнг ҲАМАС жангчилари уларни ўққа тутиб, расмий маълумотларга кўра, 10 нафарини ўлдирган. Уларнинг орасида подполковник, майор рутбасидаги ҳарбийлар бор.
2024 йилнинг 15 июнь санаси Исроил учун энг қонли кунларнинг бири бўлди. Гап шундаки, яна 8 нафар исроиллик ҳалок бўлганлар рўйхатига қўшилди.
Исроил расмийлари томонидан берилган маълумотга кўра, воқеага муҳандислик кучларига тегишли “Намер” зирҳли транспорт воситасининг ҲАМАС жангчилари томонидан ўққа тутилиши сабаб бўлган. Бу техника ичидаги портловчи материаллар билан иккиламчи портлашни келтириб чиқарган.
“Дўстона ўт очиш”
Исроил томони анклав ҳудудидаги жангларда берган талафотларнинг тахминан 20 фоизига Фаластин қаршилик кучлари жавобгар эмас. Яъни Ғазода ўлган ҳар беш исроилликнинг бири “дўстона отишма” ёхуд “бахтсиз ҳодисалар” қурбони бўлган. Ҳарбий экспертларнинг таъкидлашича, бундай ҳолатлар асосан алоқа ва коммуникация тизимидаги муаммолар, бошқача айтганда, ўзаро мувофиқлик йўқлиги ортидан вужудга келади. 2024 йилнинг дастлабки кунларида юз берган ҳолат бунга кўплаб мисоллардан биридир.
Гап шундаки, Исроил кучлари ҲАМАС туннелларини йўқ қилиш учун портловчи мослама ўрнатди. Бироқ портлаш учун белгиланган вақт келишидан ярим соат олдин танк экипажларидан бири яқин атрофдаги бинога ўт очди. Бу эса детонаторни фаоллаштириб, ҳали хавфсиз масофага кетиб улгурмаган 6 нафар исроилликни туннел билан бирга портлатиб юборди.
Агар расмийларга таянилса, можаро бошланганидан бери 840 нафар исроиллик аскар ва 69 нафар полиция зобити ҳалок бўлган. Уларнинг 405 нафари Ғазога қуруқлик босқини вақтида ўлдирилган. Бироқ масаланинг иқтисодий аспекти ҳам бор.
Энг қиммат уруш
Қонли можаро бошланганидан бир йил ўтиб, Исроил молия вазири Безазил Смотрич мазкур уруш тарихда энг қиммати бўлганини айтди. Унга кўра, можаро 66 миллиард долларга тушган. Бу яҳудий давлати ЯИМ кўрсаткичининг 10-15 фоизига тенг. Бироқ зарар кўлами ҳарбий харажатлар билан чекланмайди.
7 октябрь воқеаларидан сўнг Исроил мудофаа вазирлиги 350 минг захирадаги аскарни, бошқача айтганда, меҳнатга лаёқатли аҳолининг қарийб 10 фоизини армияга чақириб олди. Бундан ташқари, Ғазо ва Ливан билан чегарада яшовчи юз мингдан ортиқ аҳоли уйларидан кўчирилди.
Қолаверса, Ғазо ва Ғарбий Соҳилдан келиб, Исроил қурилиш секторида меҳнат қилган фаластинликлар чиқариб юборилди. Буларнинг бари уруш бевосита келтириб чиқарган стресслар билан қўшилиб, мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 20 фоизгача қисқаришига сабаб бўлди.
Аммо Исроил берган энг оғир талафот моддий, ҳатто инсоний кўлам билан ўлчанмайди. Яҳудий давлати тарихда энг яхши ҳужжатлаштирилган ва жонли ёритилган геноцид меъмори сифатида ном қозонди. Бу Ғазодаги воқеаларни ижтимоий тармоқлар орқали кузатган юз миллионлаб инсонлар қалбида унга нисбатан нафратни авж олдирди.
АҚШнинг етакчи олийгоҳларида бошланиб, “Талабалар баҳори” номини олган ҳаракат қарор қабул қилувчиларнинг янги авлоди ким томондалигини кўрсатиб беради.
Бўлажак сиёсатчилар, илмий ва ижтимоий доиранинг шаклланиб келаётган аъзолари Фаластинга билдирган қўллови учун полициядан еган калтакларини унутмайди. Бунинг номи эса стратегик мағлубият дейилади.
Изоҳ (0)