Дунё миқёсида энергетика йўналишида йилдан йилга “яшил” энергия манбаларига алоҳида урғу берилмоқда.
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда ҳам қайта тикланувчи энергия манбалари (қуёш, шамол, гидроэнергия) ни ривожлантириш, ушбу йўналишдаги қувватлар ҳажмини истиқболли лойиҳалар орқали оширишга эътибор қаратилмоқда.
Бу борада, мослашувчан энерго таъминоти тизимини шакллантириш ҳамда ривожлантириш устувор аҳамиятга эга.
Айтиш жоизки, янги босқичда “Ўзбекгидроэнерго” АЖ томонидан янги ГЭСлар лойиҳалари билан бир қаторда, юртимизда мутлақо янги йўналишда – гидротўпловчи электр станциялар (ГТЕС) ни барпо этиш режалаштирилган.
Жорий ҳафтада мамлакат энергетика соҳаси ривожи учун муҳим бўлган лойиҳаларни халқаро стандартлар ва хавфсизлик мезонларини қўллаган ҳолда амалга ошириш мақсадида, Давлатимиз раҳбари томонидан тасдиқланган 252-сон Қарор ҳамда 2024 йил декабрь ойида “Угам кичик ГЭСлар каскади” лойиҳаси доирасида амалга оширилган ишлар билан танишиш учун амалга оширилган ташрифи давомида берилган топшириқларига мувофиқ, “Ўзбекгидроэнерго” АЖ Бошқаруви раиси Абдуғани Сангинов бошчилигидаги делегация жаҳонда ГТЕСлар қуриш бўйича юқори тажрибага эга бўган Хитойнинг бир қатор йирик нуфузли компанияларига ташриф буюрди.
Ушбу ташрифлар давомида давлатимизда ростловчи қувватлар барпо этиш юзасидан “Чина Соутҳерн Грид” ва “Ҳуаненг” компанияларининг биринчи раҳбарлари билан тор доирада музокаралар олиб борилди ва истиқболли лойиҳаларни ҳамкорликда амалга ошириш бўйича фикр-мулоҳаза алмашилди.
Хитой компаниялари билан юртимизда “Тошкент вилояти Бўстонлиқ тумани Пскем дарёсида Юқори Пскем ГТЕС қурилиши” ва “Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманида Хўжакент ГТЕС қурилиши” инвестиция лойиҳаларини ҳамкорликда ривожлантиришга қаратилган ишлар таҳлил қилинди.
Ташриф давомида мазкур Хитой компанияларининг мосланувчан гидроэнергия қувватларини эксплуатация қилиш тизими ва жараёни билан яқиндан танишилди.
Алоҳида таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда қурилиши режалаштирилган ГТЕС лойиҳалари Марказий Осиёдаги илк тажриба ҳисобланади. Бу ҳам мамлакатимизнинг ушбу соҳадаги ўзига хос ютуқларидан биридир.
Ушбу тажриба алмашинуви давомида “Ўзбекгидроэнерго” АЖ биносида ташкиллаштирилган замонавий “Вазиятлар маркази” бўйича фикр алмашилди. Хусусан, ушбу марказ фаолияти “Ўзбекгидроэнерго” АЖ тизимидаги сув омборлари ва ГЭСларни хавфсиз фаолият юритишини назорат қилишга қаратилганлиги маълум қилинди. Бундан келиб чиқиб, хитойлик мутахассислар мамлакатимизда яратилган энергетика тизимини эътироф этган ҳолда, яқин кунларда “Вазиятлар маркази”ни кўриш учун юртимизга ташриф буюриш истагини билдирди.
Маълумот учун: Гидротўпловчи электр станцияси (ГТЕС) (насосли аккумуляцияловчи электр станция) – ишлаш тарзи бошқа электр станциялардан олинадиган электр энергиясини сувнинг потенциал энергиясига айлантириб (аккумуляциялаб), кейин зарур бўлганда уни қайта электр энергияга айлантириб, энергия тизими (энерготизим)га берадиган гидроэлектр станциядир.
ГТЕСнинг гидротехника иншоотлари, асосан, баланд-паст жойлашган иккита сув ҳовузидан ва бириктириш қувурларидан иборат. ГТЕС биносидаги гидроагрегатлар уч ёки икки машинали бўлиши мумкин. Биринчи ҳолда битта вал га электр машина (двигатель-генератор), гидротурбина ва насос, иккинчи ҳолда эса электр машина ва гидромашина ўрнатилади.
Гидромашина айланиш йўналишига қараб ҳам насос, ҳам турбина сифатида ишлайди. Янги қурилаётган ГТЕСларга иқтисодий жиҳатдан тежамли бўлган икки машинали агрегатлар ўрнатилади.
Электр тармоқларида ортиқча электр энергия бор пайтларда (масалан кечаси) шу ортиқча энергия ГТЕС учун сувни пастки ҳовуздан юқорига, яъни аккумуляцияловчи ҳовузга кўтаришга сарфланади.
Электр тармоқларда кўпроқ энергия талаб қилинганда, юқори ҳовуздаги сув қувурлардан ГТЕСнинг турбина режимида ишлайдиган гидроагрегатларига юборилади. ГАЭСда олинган ток электр тармоқларга қайтариб берилади. Сув эса, пастки ҳовузга йиғилади.
Энергетика тизимида юзага келган ортиқча энергия ресурслари айнан ГТЕС объектларини насос режимида ишлатиш орқали сувни пастки ҳовуздан юқорига, аккумуляцияловчи ҳовузга кўтариш орқали самарали тарзда сарфланади. Энергетика тизимида энергияга талаб ортиб кетган куннинг тиғиз (пик) даврида (кундузи 07:30 дан 10:00 гача, кечаси 17:00 дан 21:00 гача) юқори ҳавзадаги сув ГТЕС генерация режимида ишлаши учун турбиналарга юборилади. ГТЕСдан олинган электр энергияси тармоқларга шу тариқа оптимал тарзда самарали қайтариб берилади. Сув эса қайтадан пастки ҳовузга йиғилади.
Мазкур саъй-ҳаракатлар натижасида бутун мамлакат аҳолиси, ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш ва ижтимоий соҳа объектлари сифатли ва узлуксиз электр энергияси билан таъминланишига замин яратади.
ГТЕСларнинг ишга туширилиши натижасида истеъмолнинг энг юқори юклама (тиғиз) пайтида, айниқса, совуқ ва иссиқ мавсумларда содир бўладиган электр энергиясидаги узилишларнинг олдини олишга муҳим ҳисса қўшади. Бугунги кунда ўсиб бораётган мамлакатимиз аҳолисини ҳисобга олган ҳолда, энергия истеъмолининг тобора ортиб боришида юзага келаётган электр энергияси муаммоларига ижобий ечим бўлади.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, мазкур лойиҳалар қурилиши ҳамда эксплуатация даврида қарийб 1500 та аҳоли доимий ва мавсумий иш билан таъминланади, мавжуд гидроэнергетик салоҳият ҳажми янада ортади ҳамда кўзда тутилган янги истиқболли лойиҳаларни амалга ошириш орқали тоза ва арзон электр энергия манбаини ишлаб чиқариш ҳажми кескин ошишига эришилади.
Реклама ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)