Банк ишончлилигини TBC Bank мисолида текширамиз

Қайси банкда пулларни сақлаш ва унинг ишончли эканлигини қандай аниқлаш мумкин? Банк танлашда нималарга эътибор қаратиш кераклиги ҳақида гаплашамиз.

Банкнинг лицензияси бўлиши керак

Ўзбекистонда фаолият юритувчи барча банклар ва тўлов тизимларида лицензия бўлиши лозим. Бусиз банклар ишлаш ҳуқуқига эга эмас.

Лицензияни Ўзбекистон Республикаси Марказий банки беради. Лицензия олиш жуда қийин — бунинг учун белгиланган талабларга жавоб бериш ва яна рўйхатдан ўтишнинг бир нечта босқичларидан ўтиш лозим.

Марказий банк — банклар фаолиятини кузатиб, уларнинг қонун доирасида иш олиб боришларини назорат қилади. Агар банк қонунни бузса, унинг лицензияси олиб қўйилади. Лицензияни қайта олиш эса жуда мураккаб, баъзи ҳолатларда умуман имконсиз, шу сабабли банклар ўз фаолиятларини тартибга солувчи барча қонун ва қоидаларга эҳтиёткорлик билан қатъий риоя қиладилар. Демак, агар банкнинг лицензияси бўлса, у ишончли ташкилот ва аҳолига молиявий хизматларни кўрсата олади.

Банкнинг лицензияси борлигини Марказий банк сайти орқали текшириш мумкин. ЎзР МБ сайтидаги карточкада компаниянинг бош офиси, лицензия рақами ва сайти кўрсатилган бўлади.

МБ сайтидаги қидирув жойига банк номини ёзасиз ва “Филтерни бажариш” тугмасини босасиз. Агар банкнинг лицензияси бўлса, банк карточкаси ва барча маълумотлари очилади.

Агар сайтда банкни топсангиз, унга ишонса бўлади.

Бундан ташқари, банк сайтида МБ лицензияси ва банк фаолиятига доир ҳужжат кўрсатилган бўлиши керак. Агар бундай маълумот сайтда бўлмаса, бу ўйлаб кўришга ундайди: банк қонуний ишламоқдами?

Банклар рейтингида банк дасткабки ўнталикка кирган

Мамлакатимизда мустақил фаолият юритувчи Ўзбекистон банклари ассоциацияси мавжуд бўлиб, у банкларни турли мезонларга кўра таҳлил қилади ва уларни баҳолайди. Рейтинг ҳар чоракда янгиланади.

Рейтинг кўплаб кўрсаткичларни ҳисобга олади, масалан, банк капиталининг ортиши, кредит пакетининг ўсиши — банк фуқароларга қанча миқдорда кредит бергани ёки банкнинг соф фойдаси қанчага ошгани — шулар жумаласидан. Жами ўндан ортиқ баҳолаш кўрсаткичлари мавжуд.

Агар банкда муаммолар юзага келса, бу дарҳол у эълон қиладиган ҳисоботларда кўзга ташланади. Натижада банк рейтинги тушади. Энг ишончли ва барқарор банклар рейтингда биринчи ўринларни эгаллайди — қанча биринчиликка яқинлашса, шунча яхши.

Ўтган йилнинг охирги чорагида TBC Bank 4-ўринда эди, 2024 йил 1-чорагида у 3-ўринга чиқди, бу — банкнинг муваффақиятли фаолиятидан далолат.

Аҳбор-Рейтинг агентлиги ҳам банкларни баҳолайди: 2024 йил 1 январь ҳолатига кўра, банклар рейтинги бўйича охирги ҳисобот. Ҳисоботда йил давомида турли кўрсаткичлар ва ўзгаришлар бўйича маълумотлар мавжуд. Агар сиз TBC Bank маълумотларига қарасангиз, банк йил давомида деярли барча кўрсаткичлар бўйича ўсганини кўрасиз — бу банк муваффақиятли ишлаётганидан ва унга ишониш мумкинлигидан далолат беради.

Банк — хорижий банк филиали

Бошқа давлатда ишлашни бошлаш учун кўп ҳаракат ва катта пул талаб этилади — кичик молиявий ташкилотларнинг бундай молиявий катта қадам учун ресурслари йўқ. Қолаверса, янги банк Ўзбекистонда узоқ вақтдан бери муваффақиятли фаолият юритиб келаётган ташкилотлар билан доимий рақобатда бўлиши керак бўлади — бунинг учун эса катта маблағлар талаб этилади,  шундагина банк аҳолига кредитлар бериши ва депозитлар бўйича юқори фоиз ставкаларини таклиф қилиши мумкин. Кичик молиявий компаниялар, табиийки, рақобатга бардош бера олишмайди. Улар буни тушунишади, шунинг учун фақат ўз мамлакатларида ишлайдилар ва бошқа мамлакатларда филиал очмайдилар.

Аммо йирик, даромадли банклар янги бозорларга чиқишмоқда — бошқа мамлакатларда филиаллар очиб, ўз офислари ва бўлимларини ривожлантиришмоқда. Бундай банкка ишониш мумкин — у маҳаллий банклар билан рақобатлашиш ва бозорда ўз ўрнини эгаллаш учун етарли имкониятларга эга.

Масалан, TBC Bank — бу банк соҳасида 30 йилдан ошиқ вақт фаолият юритаётган йирик Грузия банкининг филиали бўлиб, Ўзбекистонда деярли 5 йилдан бери ишлаб келмоқда. Ўзбекистондаги фаолияти давомида банк ўз филиалини ривожлантириш учун 30 млн доллардан кўпроқ сармоя киритди.

Ҳозирда TBC Bank Groupънинг Ўзбекистонда 13 миллиондан ортиқ мижозлари мавжуд, банкда 1 200 дан ортиқ ходим ишлайди.

Банкнинг ишончлилигини текшириш учун қўшимча усуллар

Янгиликлар орқали. Банк ҳақида охирги ярим йилда қандай хабарлар ёзишганини текширинг. Бу сизга — банкда унинг келажагига таъсир қилувчи муаммолар олдин бўлганми ёки йўқ — тушунишингизга ёрдам беради.

Масалан, сиз МБ — банкнинг лицензиясини тўхтатгани ёки банк жарима олгани, банк таркибидан машҳур аксионерлар чиқиб, ўрнига эса нотаниш одамлар қўшилгани ҳақида хабарларда кўрсангиз, бу — банкни янада синчиклаб текшириш учун сабаб.

Қидирувларга кўра, TBC Bank ҳақидаги сўнгги янгиликлар шундай: банкнинг Ўзбекистондаги муваффақиятли фаолияти, банк соҳасидаги тадбиркорлар рейтингида биринчилик, онлайн-депозитларни ривожлантириш ва бошқалар. Булар ижобий хабарлар.

Кредит рейтинги. Рейтинг банкротлик эҳтимолини билдиради: у қанча юқори бўлса, банкрот бўлиш эҳтимоли шунча паст бўлади.

Банк рейтинглари ихтисослашган рейтинг агентликлари томонидан баҳоланади, масалан, Fitch, Стандард&Пооръс, Моодйъс.

Масалан, Fitch агентлиги TBC Bankни шундай баҳолайди — агентликнинг фикрича, банк яхши истиқболларга эга.

Минус: рейтинг агентликлари ҳар доим ҳам маълум банкдаги ўзгаришлар ҳақида тўлиқ ва долзарб маълумотларга эга бўлмайди. Шу сабабли турли агентликларнинг бир нечта рейтинг баҳоларини таҳлил қилиш лозим. 

Агар банкнинг кредит бўйича рейтинги икки ёки ундан кўпроқ поғонага пасайса, бу —  банкнинг ишончлилиги ҳақида ўйлаш учун сабаб.

Қисқача: банк ишончлилигини қандай текшириш мумкин?

1. Банкнинг Ўзбекистон МБ томонидан амал қилувчи лицензияси бўлиши керак — берилган лицензия ҳақидаги маълумотни МБнинг расмий сайтида топиш мумкин. Шунингдек, ушбу маълумот банк сайтида ҳам кўрсатилиши лозим
2. Банклар рейтингида юқори ўринларни эгаллайди. Қанчалик у юқори поғонада бўлса, шунча яхши.
3. Банк — хорижий банк филиали. Чунки фақат йирик даромадга эга молиявий ташкилотларгина ташқи бозорга чиқа олади. Кичик банкларнинг бошқа давлатда маҳаллий банклар билан рақобатлашиш ва бозорда мустаҳкам ўринга эга бўлиши учун ресурслари етарли эмас.
4. Банк ҳақидаги охирги йил ичидаги ижобий янгиликлар. Агар банкдаги муаммолар ҳақида хабар бўлса, масалан, нима учундир катта жарималар берилган ёки МБ томонидан лицензияси тўхтатиб қўйилган бўлса, банкка эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш керак.
5. Банкнинг кредит бўйича рейтинги юқори ва барқарор. Агар кредит бўйичи рейтинг пасайса, бу — олдиндан суғурталаниш ва бошқа банкни танлаш учун сабаб.

Реклама ҳуқуқи асосида.