BNE IntelliNews бизнес медиа компанияси асосчиси Бен Арис “Дарё” муҳаррири Тони Кругерга берган эксклюзив интервьюсида Ўзбекистондаги самарали иқтисодий ўзгаришлар ва унинг глобал миқёсдаги натижалари ҳақида гапирди. Марказий Осиёнинг стратегик аҳамияти ва иқтисодий салоҳияти бутун дунё эътиборини ўзига қаратиб, Ўзбекистон ва қўшни давлатларни C5+1 учрашувлари каби ташаббусларда фаол иштирок этишга ундаб келмоқда. Интервьюда C5—Германия учрашувидаги жорий ҳамкорлик, сўнгра Ўзбекистон президентининг Иқтисодий форумдаги иштироки муҳокама қилинди. Марказий Осиё—Германия саммитида узоқ муддатли ҳамкорликнинг устувор йўналишлари алоҳида таъкидланди.
Янги етакчи, иқтисодиётнинг янги даври
Арис йигирма йилдан ортиқ вақт давомида Марказий Осиё тараққиётини кузатиб келади, у 2016 йил биринчи президент Ислом Каримовнинг вафотидан сўнг Ўзбекистонда Шавкат Мирзиёев президент бўлганидан кейин қандай ўзгаришлар рўй берганига гувоҳ бўлган.
“Биласизми, Ўзбекистон қарийб 20 йилдан бери қандайдир маъюс ҳолатда бўлди. Каримов даврида ҳеч қандай тараққиёт бўлмаган, дейиш нотўғи. Мутлақо. Тараққиёт бўлди. Иқтисодиёт икки-уч баробар ўcди”, — деди Бен Арис.
Уйқудаги девни уйғотиш: Ўзбекистоннинг ислоҳотлар ва тикланиш йўли
Ариснинг фикрича, Мирзиёев амалга оширган ислоҳотлар Ўзбекистондаги вазиятни турли жабҳаларда: сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва минтақавий жиҳатдан яхшилаган. Сиёсий жиҳатдан Мирзиёев ҳукуматда ошкоралик ва масъулиятлиликни ўрнатиб, жамоатчилик иштироки ва оммавий ахборот воситалари эркинлигига имкон яратди. Иқтисодий жиҳатдан у валютани эркинлаштирди, қоғозбозликни қисқартирди, давлат корхоналарини хусусийлаштирди, хорижий сармояларни жалб қилди. Ижтимоий жиҳатдан эса президент иш ҳақи, пенсия ва ижтимоий нафақаларни оширди, шунингдек, таълим ва соғлиқни сақлашни рағбатлантирди. Минтақавий нуқтаи назардан Мирзиёев қўшни давлатлар, хусусан, Қозоғистон ва Қирғизистон билан муносабатларни яхшилади, савдо, энергетика, сув ва хавфсизлик соҳаларида ҳамкорликни ривожлантирди.
- Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотлар импрессив иқтисодий ўсишга олиб келди, 2019 йилда мамлакат ялпи ички маҳсулоти 5,6 фоизга ўсди: натижада Ўзбекистон иқтисодиёти жаҳон миқёсида энг тез ўсаётган мамлакатлардан бирига айланди.
- Ўзбекистонда камбағаллик даражаси сезиларли даражада камайди: 2017 йилдаги 12,8 фоиздан 2019 йилда 11,4 фоизга тушди. Бу пасайиш миллионлаб одамларни қашшоқликдан халос қилди ва турмуш шароитини яхшилади.
- Ислоҳотлар, шунингдек, ўрта синфнинг ўсишига ёрдам берди: 2003 йилда аҳолининг 15 фоизини ташкил этган ушбу синф 2019 йилда 25 фоизга кўпайди. Ўрта синфнинг ўсиши янги истеъмол бозорини яратди, товарлар ва хизматларга талабни рағбатлантирди.
- Ўзбекистоннинг ислоҳотларни амалга ошириш борасидаги саъй-ҳаракатлари турли халқаро кўрсаткичлар бўйича рейтингларни яхшилаган. Мамлакатда тадбиркорлик муҳити, шаффофлик ва умумий ривожланишдаги ижобий ўзгаришларни акс эттирувчи Бизнес юритишнинг қулайлиги индекси, Коррупцияни идрок этиш индекси ва Инсон тараққиёти индексида ўсиш кузатилди.
Россия, Хитой ва Ғарб билан алоқаларни мувозанатлаштириш
Арис, шунингдек, Марказий Осиёнинг глобал геосиёсатдаги юксалишига ёрдам берувчи ташқи омилларга тўхталди. Унинг қайд этишича, Украинада давом этаётган уруш Ғарб ва Россия ўртасидаги кучлар мувозанатининг ўзгаришига олиб келди, ҳар икки томон ҳам бир-бирига қарши санкциялар киритди. Совуқ уруш даврида капиталистик тизимда 3 миллиард одам социалистик экспериментда бўлган. Бироқ социалистик тажрибанинг муваффақиятсизлиги ўша 3 миллиард одамнинг капиталистик дунёга қўшилишига сабаб бўлди. Сиёсий тафовутларга қарамай, умумий мақсад — ягона бозорга глобал интеграция. Ҳозирда бу жараён маълум бўлинишларга дуч келмоқда.
Ариснинг таъкидлашича, Марказий Осиё бу контекстда ўзига хос муаммоларга дуч келмоқда. Минтақанинг Россия ва Хитой билан узоқ йиллик маданий, тарихий ва иқтисодий алоқалари мавжуд. Арис Ўзбекистон ички ва халқаро инвестициялар учун жозибадор мамлакатга айланиб бораётганини таъкидлади. Мамлакат капитал бозорларида кўплаб компаниялар ва инвесторлар мавжуд имкониятларга қизиқиш билдирмоқда. Бу иқтисодий ўсишни таъминлаш ва ривожланган бозор учун мустаҳкам пойдевор яратиш учун жуда муҳим бўлган жонли ўрта синфни яратди.
Арис Ўзбекистоннинг Россия, Хитой ва Ғарб билан алоқаларини мувозанатлаштириш муҳимлигини таъкидлади. Ғарб Россияга қарши санкциялар қўллаётган бўлса, Марказий Осиё давлатлари, жумладан, Ўзбекистон Россия билан тарихий ва иқтисодий алоқаларга эга. Ариснинг таъкидлашича, Ўзбекистондан Россия билан алоқаларни бутунлай узишни талаб қилиш, айниқса, Европа ва Америкадан жиддий сармоя ва савдо камлиги фонида мантиқсиз бўлади.
Марказий Осиё интеграциясида логистика ва транспорт
Хитойнинг Марказий Осиёдаги йирик темирйўл лойиҳалари билан ҳам қатор муаммолар юзага келмоқда, бу эса геосиёсий мулоҳазаларни талаб этади. Аввало, миллиард долларлик лойиҳалар оддий жараён эмас, иккинчидан, Хитойнинг молиялаштириш билан боғлиқ потенциал қарз тузоқлари ҳақида хавотирлар мавжуд. Мақсад денгиз савдоси устувор бўлган муқобил транспорт йўлларини ўрнатиш бўлса-да, сиёсий назорат ва стратегик устунликлар қуруқликдаги йўллар орқали изланади. Денгизда юк ташиш иқтисодий самарадор бўлишига қарамай, бошқа усулларнинг ҳам тижорий асослари юқори. Ушбу лойиҳаларни якунлаш вақт талаб этади. Ривожланаётган глобал иқтисодиёт ва таъминот занжиридаги ўзгаришлар логистикага, жумладан, энергия бозорининг Осиё томон силжишига янада таъсир қилади. Геосиёсий омиллар, иқтисодий мотивлар ва мослашувчанлик Хитойнинг Марказий Осиёдаги темирйўл ташаббуслари муваффақиятини белгилайди. Логистика ва транспорт ушбу интеграцияда ҳал қилувчи рол ўйнайди, чунки COVID-19 пандемияси таъминот занжирларини тубдан ўзгартирди ҳамда мослашувчанлик ва самарадорлик зарурлигини кўрсатди.
.jpg)
Глобал энергия бозоридаги динамик ўзгаришлар ҳам логистика ва транспортга ҳам таъсир кўрсатди. Масалан, Россия нефть ва газни Европага экспорт қилишдан кўра ўз ресурсларини Осиё бозорларига йўналтирди.
Бундай шароитларни ҳисобга олган ҳолда Ўзбекистон Хитой, Германия, Саудия Арабистони ва АҚШ билан ҳамкорликда C5+1 учрашувларида фаол иштирок этди. Ушбу учрашувлар Марказий Осиё давлатлари, жумладан, Ўзбекистоннинг халқаро ҳамжамиятга фаол интеграциялашган ҳолда минтақавий давлатлар билан яхши муносабатларни сақлаб қолиш истагини намойиш қилади. Ариснинг таъкидлашича, глобал масалаларда Марказий Осиё энди чеккадаги минтақа эмас, балки тортишиш марказига айланган.
Ариснинг таъкидлашича, яқинда Ўзбекистон расмийлари билан Германияда бўлиб ўтган учрашувда Ўзбекистон фаол равишда кўп векторли сиёсат олиб бораётгани, Америка Қўшма Штатлари, Европа, Россия, Хитой каби турли давлатлар билан ҳамкорликка интилаётгани кузатилган. Германия Ташқи ишлар вазирлиги Марказий Осиёга янги қизиқиш кўрсатиб, асосий эътиборни минтақа давлатлари билан мулоқотга киришиш ва муҳокамаларга қаратган, бу эса Германия сармоясининг ошишига йўл очади. Германия тарихан собиқ Совет Иттифоқи ва Шарқий Европага катта қизиқиш билдириб келган, унинг бу ҳудудлардаги тажрибаси Марказий Осиёга ҳам тааллуқлидир. Европада юқори мавқега эга Германия Марказий Осиё билан ҳамкорлик қилишда етакчи ўринни эгалламоқда. Бу Марказий Европа давлатлари президентларининг қизиқишини уйғотиб, сезиларли тараққиёт, сармоя ва ҳамкорликни рағбатлантирмоқда.
Ўзбекистоннинг сармоявий муҳити
Ўзбекистондаги сармоявий муҳит Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига нисбатан кучайиб бормоқда, чунки Ўзбекистон иқлим ўзгариши билан бирга жиддий сув инқирозига дуч келмоқда. Иқлим ўзгариши ҳаддан ташқари юқори ҳароратни келтириб чиқаради, унинг оқибатлари бутун дунёда сезилмоқда. Аҳолиси кўп бўлган Ўзбекистон инвесторлар учун жозибадор бозорни таклиф этяпти. Мисол учун, Coca-Cola каби трансмиллий компаниялар катта истеъмол бозорига кириш учун мамлакатда заводлар очган. Аммо шуни таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Қозоғистон каби давлатларга нисбатан аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромаднинг нисбатан пастлиги туфайли ҳамон муаммоларга дуч келмоқда. Пул топиш даражаси қисқа муддатда даромад қилишга имкон бермаса-да, мамлакатнинг ёш ва ўсиб бораётган аҳолиси узоқ муддатли ривожланиш потенциалини намойиш қилади.
Ўзбекистонга дастлабки инвесторларнинг кириб келиши ва ишлаб чиқариш салоҳияти
Шарқий Европа тажрибасига ўхшаб, Ўзбекистонга Proctor and Gamble, Nestle ва Filipp Morris каби тез ривожланаётган истеъмол товарлари компаниялари илк инвесторлар сифатида кириб келмоқда. Ушбу компаниялар бозор улушини эгаллашдан манфаатдор, уларни мамлакатнинг ўсиш потенсиали жалб қилмоқда. Бундан ташқари, арзон ишчи кучининг мавжудлиги Nike, Adidas ва H&М каби компанияларни мамлакатда ишлаб чиқариш қувватларини яратиш масаласини кўриб чиқишга ундамоқда.
Марказий Осиёнинг юксалиши янада кўпроқ эътирофга сазовор ажойиб воқеадир. Ўзбекистондаги ўзгаришлар алоҳида эътиборга лойиқ, чунки мамлакат турғунликни енгиб ўтиб, тараққиёт ва фаровонликка эришиш қобилятини намойиш этмоқда.
Изоҳ (0)