Шу кунларда ижтимоий тармоқларда қизғин муҳокама бўлаётган янгилик – аҳоли учун электр энергияси тарифларини ҳисоблашда ўсувчан коэффициентларнинг қўлланиши масаласида Энергетика вазирлиги матбуот котиби Ҳасан Тошхўжаев бир қатор тушунтиришлар берди.
У аксарият аҳоли учун газ ва электр нархлари оширилмагани, янги тарификацияга ўтишда турли аҳоли қатламларининг тўлов қобилияти инобатга олиниши ҳамда исроф қилмаганларга газ ва электр энергиясини арзон нархда сотиш давом этишини таъкидлади.
“Аввало, шуни айтиш керакки, айримлар ушбу ўзгаришларни билиб-билмай нотўғри талқин қилмоқда”, — дея матбуот котиби ушбу тушунмовчиликларни санаб ўтди:
1. Электр энергияси нархлари ошмоқда – хато фикр.
Электр нархлари ўзгармади – 1 кВт/соат учун 295 сўмдан қолди. Фақат ҳаддан ташқари кўп электр ёқувчилар истеъмолга қараб икки, уч ёки тўрт баравар тўлов қилади. Буни фарқлаб олишимиз керак, албатта.
2. “Ижтимоий норма”дан ортиқ ишлатганлар кўпроқ тўлайди – хато фикр.
Бу ерда “ижтимоий норма” ҳақида гап кетаётгани йўқ, балки ҳаддан ташқари кўп электр истеъмол қилувчиларни тежамкорликка ундаш асосий мақсад қилиб қўйилган. Коэффициентлар ҳақида Энергетика вазирлиги Telegram каналида батафсил тушунтириш берди. Кўриб турганимиздек, ўсувчи коэффициентлар ойига 1000 кВт/соат ва ундан ортиқ электр истеъмол қилувчи аҳоли вакилларига нисбатан қўлланади. Бир сўз билан айтганда, бу ерда “Ҳаддан ортиқ ишлацанг – кўпроқ тўлайсан” тамойили ишлайди.
3. Бу ҳаммага таъсир қилиши мумкин – хато фикр.
Ҳозир мамлакатимиз аҳолиси бўйича ҳисоблаганда электр энергияси истеъмолчилари (абонентлар) сони 7 млн 589 мингни ташкил қилади. Янги механизм улардан қанчасига таъсир қилади, деб ўйлайсиз? Бу қуйидаги диаграммада кўрсатилган:
Маълумотларга қараганда, 7 млн 589 мингта абонентдан:
7 млн 442 мингтаси (98 фоиз) ойига 1 000 кВт/соатгача;
136 мингтаси (1,8 фоиз) ойига 1 001–5 000 кВт/соат оралиғида;
6 мингтаси (0,1 фоиз) ойига 5 001–10 000 кВт/соат оралиғида;
4 мингтаси (0,1 фоиз) ойига 10 001 кВт/соатдан ортиқ электр энергияси ишлатади.
Бундан маълум бўладики, ўсувчи коэффициентлар истеъмолчиларнинг аксарият қисми – 98 фоизига мутлақо таъсир қилмайди.
Нима ўзгаради?
Ушбу ҳужжат билан электр энергияси истеъмолининг ижтимоий меъёрлари тизими жорий этилмоқда. Хусусан, электр энергияси истеъмоли 1000 кВт/соатгача бўлганда (бир ойга битта абонент учун) тўлов эски субсидияланган нархда – 1 кВт/соат учун 295 сўмдан амалга оширилади. Яъни ўрнатилган меъёр доирасида электр ишлатувчилар учун нарх оширилмайди.
Агар ойлик истеъмол:
1000 кВт/соатдан ортиқ бўлса – 2 баравар
5000 кВт/соатдан ортиқ бўлса – 3 баравар
10000 кВт/соатдан ортиқ бўлса – 4 баравар пул тўланади.
Бу аҳолига нима беради?
1. Ижтимоий адолат таъминланади.
Ҳозирги кунда электрни кам ишлатувчилар билан уни ҳаддан ташқари кўп ишлатувчилар энергия ресурсларини бир хил нархда сотиб олади. Мисол учун, ойига 200-300 кВт/соат истеъмол қилувчи хонадон ҳам, ойига 1000–2000 кВт/соат истеъмол қилувчи хонадон ҳам электрга 295 сўмдан тўлайди.
Аммо энергия ишлаб чиқариш ва уни таннархидан бир неча баравар арзон тарифда аҳолига етказиш учун унинг ҳар бир кВт/соат учун давлат бюджетидан – солиқ тўловчилар пулидан миллиардлаб маблағ сарфланмоқда. Сўнгги марта очиқланган маълумотларга кўра, бу 970 сўм (таннарх) – 295 сўм (сотилаётган нарх) = 675 сўм атрофида.
“Энди қаранг, масалан, сиз бир ойда 200 кВт/соат, мен эса 1000 кВт/соат электр ёқамиз. Оддий арифметик ҳисоб шундайки, сиз 200 х 675 = 135 минг сўмлик, мен эса 1000 х 685 = 675 минг сўмлик субсидиядан фойдаланяпмиз.
Кўриниб турибдики, бу ерда адолат мезони бузилган. Яъни, бунда иккинчи хонадоннинг энергия истеъмоли катта ва ўз-ўзидан у давлатдан кўп субсидия (ёрдам) оляпти”, — деб тушунтирди энергетика вазири матбуот котиби.
2. Бозор қонунлари аҳолини тежамкорликка ундайди.
Янги механизм бир неча баравар пул тўлашни бошлаган ҳар қандай шахсни электр энергиясини тежашга, ортиқча истеъмолни камайтиришга мажбур қилади. Биз “Электрни тежайлик!” деб ҳар куни тарғибот ишларини олиб боришимиз, роликлар тарқатишимиз мумкин. Аммо 10 минг кВт/соат электр ёқаётган одам бу ишини давом эттираверади. Янги тизимда бир марта тўлагандан кейин у яхшилаб ўйлаб кўриши, шубҳасиз. Тежамкорликка мотивация берувчи омиллар ичида бозорга етадигани йўқ, дея таъкидланган тушунтириш баёнотида.
3. Тежамкорлик натижасида истеъмолнинг камайиши тизимга бўлган юкламани камайтиради.
Тежамкорлик оммавий тус олиб, аҳоли ўртасида “энергетик менежмент” кўникмалари шаклланар экан, бутун республика миқёсида миллиардлаб кВт/соат ортиқча электр истеъмоли йўқ бўлади. Бу эса ҳозирги кунда энг жиддий муаммолардан бири бўлган энергетика инфратузилмасига (кабеллар, трансформаторлар) тушаётган ҳаддан зиёд юкламанинг пасайишига олиб келади.
“Кўриниб турибдики, аксарият аҳоли учун нарх ошиши деярли сезилмайди. Фақат электрни ҳаддан ташқари кўп сарфловчилар учунгина ўсувчан коэффициент қўлланади. Албатта, электр энергияси ва газ нархларини шакллантириш механизмларини либераллаштириш вақти аллақачон етиб келган. Буни ҳозирги энергетика ва газ таъминоти тизимидаги ҳолат, уйимиз, маҳалламиздаги аҳвол яққол кўрсатиб турибди. Бошқа йўлимиз йўқ”, — дейилган баёнотда.
Қайд этилишича, янги тизим аста-секин энергия ресурслари истеъмолини индивидуал мониторинг қилиш кўникмаси шаклланишига, бу эса сарф-харажатларни мақсадли йўналтиришга хизмат қилади.
Изоҳ (0)