Бутан дунёдаги энг изоляция қилинган мамлакатлардан биридир. Қироллик ўзининг ажойиб манзаралари, тоғ чўққиларидаги монастирлари ва ҳаёт сифатининг янги яхлит ўлчови — иқтисодий ўсишдан кўра халқ фаровонлигини қадрлайдиган Ялпи миллий бахт индексини яратиши билан машҳур.
Мамлакат иқтисодиёти асосан қишлоқ ва ўрмон хўжалигига қурилган бўлиб, мобил алоқа атиги 20 йил олдин пайдо бўлган. Шунингдек, Бутанда ҳалигача светофор йўқ.
Бутаннинг бундай хусусиятлари ҳақида билган ҳолда, бу жойни шиддатли криптовалюта бозори билан боғлаш қийин. Шунга қарамай, ўтган йил давомида “дунёдаги энг бахтли мамлакат” яширинча миллионлаб долларларни биткоин, эфириум ва бошқа рақамли активларга сармоя киритган.
Бу жараён қандай амалга оширилаётгани ҳақида “Дарё” шарҳида танишинг.
Ҳужжатларга кўра, Бутаннинг 2,9 миллиард долларлик миллий инвестиция бўлими банкрот бўлган BlockFi ва Celsius криптовалюта биржаларининг мижози бўлган. Бу эса ҳеч қачон ошкор этилмаган.
Бутаннинг миллий рамзи, мифологик момақалдироқ аждаҳоси номи билан аталган Druk Holding & Investments (DHI) компанияси мавжуд. У ўз активлари портфелига эга — маҳаллий пишлоқ заводи, бир нечта гидроэлектростанциялар ва жами бешта самолётга эга Royal Butan Airlines.
DHI 2007 йилда қирол Жигме Кҳесар Намгел Вангчукнинг қироллик устави рухсати билан ташкил этилган. Унинг мақсади “акциядорлари — Бутан халқининг узоқ муддатли манфаати” учун мамлакат бойлигини сақлаб қолиш эди.
Компания кўпроқ давлат корхонаси каби фаолият олиб борса ҳам, ўзини суверен жамғарма деб атайди. Бугунги кунда у 21 та маҳаллий компанияни назорат қилади.
Бироқ 2022 йилдан бери DHI яширин равишда рақамли активлар портфелини яратишни бошлаган. Бу тасодифан ўтган йили криптовалюта “инфекцияси” пайтида юзага келган. Ўша даврда кўплаб компанияларни, жумладан FТХ ва йирик криптовалюта қарз берувчи Voyager’ни банкрот қилган.
DHI активлари Бутаннинг сўнгги модернизация ташаббуслари, масалан, биринчи фойдаланувчи етти ёшли валиаҳд шаҳзода бўлган ягона биометрик тизим билан боғлиқлиги аниқ эмас.
Бироқ бу сирнинг ошкор этилиши ёпиқ мамлакатнинг нотинч криптовалюта бозори билан алоқаси ҳақида кўплаб саволлар туғдиради.
Жорий йилнинг мартида, FТХдан бир неча кун ўтгач ноябрь ойида банкротлик тўғрисида ариза берган BlockФи адвокатлари Бутан қироллик пойтахти Тҳимпҳу шаҳрида DHI устидан шикоят қилди. BlockFi фондни 30 миллион долларлик кредитни тўламаганликда айблайди.
Даъво аризасида таъкидланишича, 2022 йил февраль ойида DHI USDC стабилкоинида 30 миллион долларлик кредит олди, у 1:1 нисбатда АҚШ долларига боғланган.
Бироқ BlockФи кредитор 1 888 биткоин (қарз берилган вақтда 76,5 миллион доллар) гаровини тугатгандан кейин ҳам фонд 820 минг долларлик кредит қолдиғини тўлашни “рад этган” деб даъво қилмоқда.
Бизда ҳолат юзасидаз ҳеч қандай қўшимча йўқ, чунки BlockФи билан боғлиқ муаммо аллақачон ҳал қилинган. Maxфийлик қоидаларига кўра, биз бошқа изоҳ бера олмаймиз, — деди DHI бош директори Ужвал Дип Даҳал.
DHI нима учун 30 миллион долларга муҳтожлиги, фонд қарзни тўлаганми ёки криптоактивлар қандай сотиб олингани номаълумлигича қолмоқда.
Forbesга кўра, BlockFi адвокатлари шарҳ бериш учун такрорий сўровларга жавоб бермаган. DHI кредит шартномаси ҳам махфийлигича қолмоқда. Ҳозирча DHI тўланмаган қарзни ундиришга уринаётган биржанинг ягона мақсадига айланган.
Бундан бир неча ой олдин, DHI 2022 йил июль ойида Celsius’нинг институционал мижози эканлиги маълум бўлди. Celsius банкротлик тўғрисида ариза берган ва муваффақиятсиз инвестициялар ва бозор қулашини айблаган дунёдаги энг йирик криптовалюта кредиторларидан бири бўлган.
Октябр ойида Celsius 14 минг саҳифадан ортиқ фойдаланувчи маълумотлари, жумладан, ҳисоб номлари, манзиллар ва транзакцияларни ўз ичига олган ҳужжатни нашр этди.
Ушбу ёзувлар шуни кўрсатдики, DHI, шунингдек, Druk Project Fund деб номланган ҳисоб 2022 йил апрель ва июнь ойлари орасида ўнлаб операцияларни амалга оширган — BТC, EТH, USDТ ва бошқа криптовалюталарда депозитлар, пул ечиб олиш ва кредитлар олиш каби.
Ушбу уч ой давомида DHI 65 миллион доллардан ортиқ маблағни қайтариб олди ва рақамли активларга деярли 18 миллион доллар сармоя киритди.
DHIнинг криптога ўн миллионлаб доллар сармоя киритиши холдинг компанияси учун маҳаллий бизнесни илгари суришда “ғалати” ҳаракатдир. Агар компания ҳақиқатан ҳам суверен бойлик жамғармаси бўлса, унда бундай ташкилот тўғридан тўғри криптовалютага эгалик қилиши тарихда биринчи марта содир бўлади.
Бойликни бошқариш бўйича хизматлар кўрсатувчи компаниялар узоқ вақтдан бери давлат томонидан молиялаштириладиган маблағлар криптовалюталарни сотиб олишни бошлаганини тахмин қилмоқда.
Суверен жамғармалар халқаро форуми (IFSWF) президенти Дункан Бонфилднинг сўзларига кўра, ҳозирда бундай маблағлар криптовалюталарга эга бўлган компанияларнинг улушларини қўлга киритиш ҳолатлари мавжуд.
Энг ёрқин мисол Норвегия давлат пенсия жамғармаси (GPFG), дунёдаги энг йирик суверен жамғармалардан бири.
2020 йил ҳолатига кўра, фонд билвосита 600 биткоинга эгалик қилади, чунки у МicroStrategy бизнес разведка компаниясининг акциядори эди.
Бундан ташқари, ўтган йили Сингапурнинг Temasek суверен жамғармаси 403 миллиард долларга баҳоланиб, криптовалюталарга сармоя киритиш ҳақидаги миш-мишларни рад этади.
Биз активлар синфи сифатида криптовалюталарга ҳеч қандай қизиқиш билдирмадик ва бизнинг аъзоларимиздан ҳеч бири криптоактивларга эга эмаслигига ишонамиз, — деб тан олди Бонфилд.
Хитой, Непал ва Ҳиндистон ўртасида жойлашган Бутан Будда Қироллиги ўз иқтисодини туризм орқали юксалтириш мақсадида 1974 йилда чет элликлар учун чегараларини очган.
Пандемия натижасида хорижликларнинг мамлакатга келиши вақтинчалик тақиқланишидан олдин туризм гидроэнергетика ва қишлоқ хўжалиги билан бир қаторда энг даромадли соҳалардан бирига айланган.
Бир нечта доимий ҳамкорликлар Бутан криптовалютадан ҳам шунга ўхшаш фойда кўришини кўрсатади.
Маълумотларга кўра, 2020 йилда DHI “Бутан акциядорлари ўртасида билим даражасини ошириш” ва “келгуси йилларда таълим ва инвестициялар орқали бизнесни жалб қилиш” учун блокчейн тарафдорлари йиғилишини ташкил қилган.
Бир йил ўтгач, Ripple криптовалюта алмашинуви Бутан билан ўзининг XRP Ледгер тармоғида қурилган “марказий банк рақамли валютасини” синаб кўриш учун ҳамкорлик эълон қилган.
2020 йилдан бери Ripple рўйхатдан ўтмаган қимматли қоғозларни сотиш бўйича АҚШ Қимматли қоғозлар ва биржалар комиссияси (SEC) билан суд жараёнига қўшилган. Компания криптобиржаларига “ҳужум” деб атаган нарсага қарши курашиш ниятида эканлигини айтди. Кўп ўтмай, Бутан НФЦ билан тажриба ўтказа бошлади ва углерод кредити учун блокчейндан фойдаланишни бошлади.
DHI ва Ripple вакиллари ўзаро ҳамкорлик ва уларнинг пилот лойиҳа устидаги ишлари давом этаётгани ҳақидаги саволларга жавоб бермади.
Аввалроқ банкрот бўлган FТХ криптобиржаси хакерларни 415 млн доллар ўғирлашда айблагани ҳақида хабар берилганди.
Изоҳ (0)