Ашхобод тажрибаси: одамлар зилзиладан эмас, балки бинолар туфайли ҳалок бўлади
Туркманистон сейсмик хавфли зонада жойлашган. 1948 йил 6 октябрга ўтар кечаси Ашхободда ХХ асрнинг энг даҳшатли зилзилаларидан бири содир бўлган. Шаҳардан унча узоқ бўлмаган жойда ерда кенглиги ярим метрли ёриқлар пайдо бўлган.
Уйқудаги шаҳарда 9-10 магнитудали зилзила қайд этилган, бир неча сония ичида деярли барча бинолар вайрон бўлиб, ўн минглаб одамнинг ўлимига олиб келган. Совет ҳарбий экспертлари зилзилалар юзлаб ядро каллакларини портлатиш билан тенг эканини таъкидлаган.
Ер силкинишлари такрорланган, баъзида уларнинг кучи 4 ёки 5 баллга етган. 6 ва 7 октябрь кунлари ҳаво совишни бошлаган. 9 октябрь куни эса ҳаво ҳарорати 35-37 даражагача кўтарилган. Чанг бўрони бошланган. Ашхобод зулматга ботган.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, Туркманистон ва Эронни ажратиб турадиган Балхан-Каспий ҳудуди ва Копетдоғ тоғ тизмаси юқори сейсмик фаол ҳудуд бўлиб, бу ҳалокатли зилзилалар билан тасдиқланган: Узун-Адин (Красноводск) 1895 йил, Гермаб 1929 йил, Kazanжик 1946 йил, Ашхобод 1948 йил, Балхан 2000 йил.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) Тараққиёт дастури яқинда “Туркманистоннинг сейсмик хавфни баҳолаш, эҳтимолий зилзилаларнинг олдини олиш ва уларга жавоб беришда миллий салоҳиятини кучайтириш” лойиҳасини ишга туширди. Лойиҳанинг етакчи мутахассиси Жапар Караев Туркманистонда сейсмик хавфни баҳолашда комплекс ёндашувнинг аҳамияти ҳақида гапирди.
Караев зилзилалар кутилмаганда ва доимий равишда содир бўлишини, офат кўлами биноларнинг мустаҳкамлигига боғлиқлигини таъкидлади.
“Одамлар зилзиладан эмас, бинолардан ўлади”.
Сейсмик хавфни камайтиришнинг яна бир йўли аҳоли, шунингдек, давлат ва ихтисослаштирилган тузилмаларнинг тайёргарлигидир. Хусусан, сейсмик хавфли ҳудудларда яшовчилар, ҳеч бўлмаганда зилзила пайтида бино ёки бошқа иншоотнинг вайрон бўлиши одатда бир зумда эмас, балки ўнлаб сония ичида содир бўлишини билиши керак.
“Тузилмаларнинг ҳалокатли қулаши сирт тўлқинларининг таъсиридан кейин бошланади. Бу пайтдаги ўн сонияни зилзиладан омон қолиш учун ишлатиш керак”
Эзиз Бояров, Ашхобод
