2022 йилда Ўзбекистоннинг олтин захиралари қанчага ошгани маълум бўлди
2022 йилда марказий банклар томонидан йиллик олтин сотиб олиш ҳажми сўнгги 55 йилдаги энг юқори кўрсаткичга етди. Ўзбекистон ҳам ўтган йилда ўз олтин захираларини 34 тоннага бойитди. Бу ҳақда “Дарё”га Жаҳон Олтин Кенгашининг ҳисоботидан маълум бўлди.
Маълумотларга кўра, жаҳон марказий банклари 2022 йилда ўз захираларига 70 миллиард долларга тенг 1136 тонна олтин қўшди, бу 1967 йилдан бери энг кўп кўрсаткичдир.
Ҳозирги вақтда Марказий банклар маблағни сақлаш воситаси сифатида олтинни танламоқда, чунки у нотинч вақтларда ўз қийматини сақлаб қолиши кутиляпти.
Шунингдек, қимматбаҳо металл валюта ва облигациялардан фарқли ўлароқ, ҳеч қандай эмитент ёки ҳукуматга таянмайди.
2022 йилда Туркия энг кўп олтин харид қилган мамлакатга айланган. Унинг расмий олтин захиралари 148 тоннага ошиб, 542 тоннани ташкил этди. Бу рекорд даражадаги энг юқори кўрсаткичдир.
“Йилни соф сотувчи сифатида бошлаганига қарамай, Ўзбекистон Марказий банки йилни олтиннинг соф харидори сифатида якунлади”, — дейилади ҳисоботда.
Таъкидланишича, мамлакатнинг олтин захиралари 34 тоннага ошган. Марказий Осиё давлатларидан Қирғизистон (6 тонна) ва Тожикистон (4 тонна) ҳам асосий харидорлар қаторига кирган.
Жаҳон Олтин Кенгаши маълумотларига кўра, ўтган йили марказий банклар томонидан сотиб олинган олтиннинг тахминан учдан икки қисми ошкор этилмаган.
Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари кескин кўпайди
2023 йил 1 январь ҳолатига кўра, Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари 35,8 млрд долларни ташкил қилди.
Захиралар ўтган ойга нисбатан 2,3 млрд долларга кўпайди. Улар асосан олтин ва хорижий валютадан иборат. Декабрь ойида иккаласи ҳам кўпайган:
- валюта — 1,7 млрд долларга кўпайди (умумий 11,6 млрд доллар);
- олтин — 600 млн долларга кўпайди (умумий 22,46 млрд доллар).
Декабрда Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари кетма-кет иккинчи ой кўпайди. Мамлакат захираларида тахминан 395 тонна олтин бор ва ноябрга нисбатан 3 тоннага камайган.
Ўзбекистон 2022 йилнинг ноябрь ойида етти ойдан сўнг илк марта олтин сотди. Мамлакатнинг олтин захиралари камайишига бу ҳолат ҳам ўз таъсирни ўтказган.
Ўзбекистон нега олтин сотмоқда?
Global олтин нархлари март ойида 2 050 доллар атрофида шаклланган эди. Бироқ геосиёсий вазият оқибатида нархлар йил давомида 1 650 доллардан ҳам тушиб кетди.
Бу ҳолатда Ўзбекистон кўпроқ олтин сотиб ола бошлади ва қимматбаҳо металлни харид қилиш бўйича жаҳонда етакчилардан бирига айланди.
“Биз учун иккита омил бор: жорий нарх ва келажакдаги нарх. Нарх кўтарилмоқдами ёки у ўзининг энг юқори чўққисига етиб, пасайяптими? Бу биз излаётган дақиқа. Агар нарх кўтарилаётган бўлса, кутганимиз маъқул”, — деган эди Ўзбекистон Марказий банки раиси ўринбосари Беҳзод Ҳамроев.
Ноябрь ойига келиб вазият бирмунча яхшиланди ва жаҳонда олтин нархлари 1 800 долларгача кўтарилди. Айни шу даврдан бошлаб Ўзбекистон яна олтин сотишни бошлаган.
Олтин захиралари нима учун керак?
Оддий тил билан айтганда, бу суғурта, давлатнинг “хавфсизлик ёстиғи”. Захиралар дунёнинг деярли барча мамлакатларида фавқулодда вазиятлар учун мавжуд.
Захиралар одатда юқори ликвидли, яъни тез сотиладиган активларда сақланади. Олтин ва хорижий валюта ушбу талабларга жавоб беради — улардан исталган вақтда қарз тўлаш ёки инвестициялар учун фойдаланиш мумкин.
2017 йилгача Ўзбекистон захиралари тўғрисидаги маълумотлар жамоатчиликка эълон қилинмас эди. Ўша йилнинг ноябрь ойида захиралар 26 миллиардни ташкил этиши маълум бўлган. Ўшандан бери улар 10 млрд долларгача ўсган.
Захиралардан қандай мақсадларда фойдаланиш мумкин ва ўрни қандай тўлдирилади?
Захиралардан турли мамлакатларда турлича фойдаланилади. Бу одатда тўлов баланси тақчиллигини молиялаштириш, валюта бозорида интервенсиялар ўтказиш, миллий валюта курсини ушлаб туриш, ташқи қарзларни қоплаш ва бошқаларни ўз ичига олади.
Захиралар мамлакатда қазиб олинган олтин, халқаро бозорга қимматли қоғозлар чиқарилиши, савдо баланси профицити ва бошқалар ҳисобига тўлдирилади.
Масалан, Ўзбекистонда захиралар ОКМК ёки НКМК томонидан қазиб олинган олтин ҳисобига тўлдирилади. Олтин четга сотилганда мамлакатдаги захиралар ҳам камаяди. Ўзбекистон эса ноябрда март ойидан бери биринчи марта олтин сотди.
Жорий йилда нархлар қандай бўлади?
Россиялик миллиардер Михаил Фридманга тегишли бўлган Алфа Банк қимматли қоғозлар бозори таҳлилий бўлим бошлиғи Борис Красноженов бозорда олтин нархи сезиларли ўзгаришини айтиб ўтди.
Унинг ҳисоб-китобларига кўра, 2023 йилда олтиннинг нархи бир троя унсияси учун ўртача 1,9 минг доллар атрофида шаклланади. Шу билан бирга, ўзгарувчанлик туфайли нарх 1,7 минг доллардан 2,1 минг долларгача кенг доирада ҳаракатланиши мумкин.
“Олтин баҳоси динамикасига Фед (АҚШ Федерал захира тизими) ставкалари динамикаси бўйича қисқа муддатли кутилмалар, Хитой иқтисодиётидаги вазиятнинг ривожланиши, инфляция динамикаси, геосиёсий омиллар ва глобал рецессия кутилмалари таъсир кўрсатади”, — дея тушунтиради Красноженов.
Унинг сўзларига кўра, бир қатор бозор экспертлари 2023 йилда олтин нархи бир троя унсияси учун 3 000—4 000 долларгача ошишини тахмин қилмоқда.
“Агар дунё Марказий банклари инфляцияни назорат қилиш қобилиятини йўқоца, бу содир бўлиши мумкин”, — дея қайд этади эксперт.
Финам ИC директори Ярослав Кабаковнинг фикрича, агар Фед ставкаларни оширишда давом этса ва АҚШ иқтисодиёти рецессиядан қоча олса, доллар асосий валюталарга нисбатан мустаҳкамланишда давом этади ва олтин нархи 2023 йилда ҳам ҳозирги даражада сақланиб қолиши мумкин.
“Бироқ ўрта муддатли истиқболда юқори фоиз ставкалари иқтисодий ўсишни секинлаштиради, бу эса доллар курсини заифлаштиради ва олтин нархининг навбатдаги кўтарилишига олиб келади”, — дейди эксперт.
