Ўзбекистон 2022 йил давомида 4,25 млрд долларлик олтин экспорт қилган. Бу ҳақда Давлат статистика қўмитаси ҳисоботидан маълум бўлди. 

Мамлакат ташқи савдо айланмаси ўтган йили илк бор 50 млрд доллардан ошди. Бунда экспорт 19,3 млрд долларни ташкил қилган бўлса, 28,2 млрд долларлик маҳсулотлар импорт қилинган. 

2022 йилда Ўзбекистоннинг экспорти таркибида олтиннинг улуши 21,3 фоиз бўлиб, саноат товарларидан (23 фоиз) кейин иккинчи ўринни эгаллаган. Мамлакат ўтган йилнинг беш ойида 4,25 млрд долларлик олтин экспорт қилган. Олтин экспорти 2019 йилда 4,9 млрд доллар, 2020 йилда 5,8 млрд доллар, 2021 йилда 4,1 млрд доллар бўлган эди. 

Март ойидан то ноябрга қадар бир қанча омиллар туфайли Ўзбекистон умуман олтин экспорт қилмади. Шунга қарамай, мамлакат ўтган йили 2021 йилга нисбатан кўпроқ олтин сотишга эришди. 

Етти ой ичида олтин экспорт қилинмаган бўлса-да, мамлакат бозордаги доимий фаоллигини сусайтирмади ва олтин сотиб олиш бўйича етакчи давлатлардан бирига айланди. Мазкур даврда нархларнинг пастлиги олтин импорт қилишнинг асосий омили бўлди.

Ўзбекистон ва олтинни нима боғлаб туради?

Деярли 36 млрд долларлик халқаро захираларининг  63 фоизи ёки 22,5 млрд доллари олтиндан иборат. Бу эса мамлакатни олтин бозорида доимий кузатиб боришга ва унда фаол бўлишга ундайди.

Глобал олтин нархлари март ойида 2 050 доллар атрофида шаклланган эди. Бироқ геосиёсий вазият оқибатида нархлар октябрь ойида 1 650 доллардан ҳам тушиб кетди.  

Марказий банки раиси ўринбосари Беҳзод Ҳамроев нуфузли нашрлардан бири Bloomberg’га берган интервьюсида Ўзбекистон захиралардаги олтин улушини 50 фоиздан пасайтирмоқчи бўлгани, бироқ бозор бунга йўл қўймагани ҳақида айтган эди.

«Биз учун иккита омил бор: жорий нарх ва келажакдаги нарх. Нарх кўтарилмоқдами ёки у ўзининг энг юқори чўққисига етиб, пасайяптими? Бу биз излаётган дақиқа. Агар нарх кўтарилаётган бўлса, кутганимиз маъқул», — дейди Ҳамроев.  

Самарқандда бўлиб ўтган II Ўзбекистон иқтисодий форуми доирасида Халқаро Валюта Жамғармасининг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё департаменти директори Жиҳад Азур ҳам «Дарё» мухбирига мамлакатнинг олтин билан боғлиқ вазияти, узоқ вақт давомида олтин сотмаётгани ҳақида гапириб берган эди. 

«Одатда мамлакатлар нархлар кўтарилганда кўпроқ қимматбаҳо металл сотади, агар нархлар тушиб бораверса ҳукумат бошқа бозорларнинг ўзгаришини кутади. Менимча, мамлакатнинг ушбу ҳаракати бозордаги вазият ва имкониятлардан келиб чиққан қарорга асосланмоқда», — деган эди Жиҳад Азур. 

Ноябрь ойига келиб олтин нархлари сезиларли равишда ўса бошлади. Бунинг натижасида Ўзбекистон сўнгги икки ой ичида қарийб 1,3 млрд долларлик олтин сотди. Нархлар январда ҳам ўсишда давом этаётганини ҳисобга олсак, мамлакат бу ойда ҳам олтин экспорт қилиш эҳтимоли юқори. 

Айни пайтга келиб жаҳонда олтин нархлари бир троя унция учун 1 920 доллар, бир грамм учун 62 доллар бўлиб турибди.

2023 йилда нархлар қандай бўлади?

Россиялик миллиардер Михаил Фридманга тегишли бўлган Alfa Bank қимматли қоғозлар бозори таҳлилий бўлим бошлиғи Борис Красноженов бозорда олтин нархи сезиларли ўзгаришини айтиб ўтди.

Унинг ҳисоб-китобларига кўра, 2023 йилда олтиннинг нархи бир троя унцияси учун ўртача 1,9 минг доллар атрофида шаклланади. Шу билан бирга, ўзгарувчанлик туфайли нарх 1,7 минг доллардан 2,1 минг долларгача кенг доирада ҳаракатланиши мумкин.

«Олтин баҳоси динамикасига Фед (АҚШ Федерал захира тизими) ставкалари динамикаси бўйича қисқа муддатли кутилмалар, Хитой иқтисодиётидаги вазиятнинг ривожланиши, инфляция динамикаси, геосиёсий омиллар ва глобал рецессия кутилмалари таъсир кўрсатади», — дея тушунтиради Красноженов.

Унинг сўзларига кўра, бир қатор бозор экспертлари 2023 йилда олтин нархи бир троя унцияси учун 3 000—4 000 долларгача ошишини тахмин қилмоқда.

«Агар дунё Марказий банклари инфляцияни назорат қилиш қобилиятини йўқоца, бу содир бўлиши мумкин», — дея қайд этади эксперт.

Finam IC директори Ярослав Кабаковнинг фикрича, агар Фед ставкаларни оширишда давом этса ва АҚШ иқтисодиёти рецессиядан қоча олса, доллар асосий валюталарга нисбатан мустаҳкамланишда давом этади ва олтин нархи 2023 йилда ҳам ҳозирги даражада сақланиб қолиши мумкин.

«Бироқ ўрта муддатли истиқболда юқори фоиз ставкалари иқтисодий ўсишни секинлаштиради, бу эса доллар курсини заифлаштиради ва олтин нархининг навбатдаги кўтарилишига олиб келади», — дейди эксперт.