Самарқандда бўлиб ўтган II Ўзбекистон иқтисодий форуми доирасида Халқаро Валюта Фондининг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё департаменти директори Жиҳад Азур «Дарё» мухбирига интервью берди.

Суҳбатда олтин савдоси, Марказий Осиё мамлакатларининг Россияга иқтисодий қарамлиги, урушнинг Ўзбекистонга таъсири ва мамлакатдаги банк тизими масалаларида сўз борди.

Ўзбекистон бутун дунёда олтин савдоси билан фаол шуғулланувчи давлатлар сирасига киради. Аммо мамлакат март ойидан бери олтин экспорт қилмади. Сизнингча, бунга нима сабаб бўлмоқда?

Хўш, ҳозирда олтин бозори бошқа бозорлардаги вазиятдан келиб чиқиб ўзгармоқда. Одатда мамлакатлар нархлар кўтарилганда кўпроқ қимматбаҳо металл сотади, агар нархлар тушиб бораверса ҳукумат бошқа бозорларнинг ўзгаришини кутади. Менимча, мамлакатнинг ушбу ҳаракати бозордаги вазият ва имкониятлардан келиб чиққан қарорга асосланмоқда.

Ҳозирда дунёнинг ривожланган мамлакатларида рецессия таҳдиди кучаймоқда. Сизнингча Марказий Осиёда рецессия хавфи юзага келганми?

Айни пайтда пул-кредит сиёсатининг кескинлашуви туфайли дунёда иқтисодий ўсиш секинлашмоқда. Дунё мамлакатларининг 30 фоизи ёки жаҳон иқтисодиёти таназзулга юз тутиши мумкин.

Бунинг минтақага таъсири барча экспорт қилувчи мамлакатлар ўртасида ҳар хил бўлади. Аммо ҳозир уларнинг ҳаммаси иқтисодий ўсишдан фойда кўрмоқда — мамлакатларда вазият яхшиланмоқда.

Кенг маънода, келгуси йилда минтақада ўсиш 4 фоиз даражасида сақланиб қолишини кутмоқдамиз, бу глобал ўртача ўсиш суръатларига нисбатан юқори кўрсаткич. Шунга қарамай, хавфлар ортиб бормоқда ва уларни тузатиш учун мамлакатларга кучли сиёсий бошқарув керак.

Уруш бошланган даврдан буён Ўзбекистон Жаҳон банки, Халқаро валюта фонди ва бошқа ташкилотлар прогнозидан юқорироқ иқтисодий ўсиш суръатларини қайд этмоқда. Сизнингча, мамлакат бунга қандай эришди?

Аввало, биз Украинадаги уруш минтақага каттароқ салбий таъсир кўрсатишини кутгандик. Лекин бу таъсир кутилганидан камроқ бўлди. Савдо ва пул ўтказмаларининг яхшиланишини, шунингдек, янги инвестициялар киритилгани қайд этилди.

Бу ижобий ривожланиш иқтисодиётнинг 2022 йилда 70 фоизга соғлом ўсишига ёрдам берди. Шунингдек, бу аҳолига чет элдан ёрдам олишда давом этиш имконини берди.

Албатта, инфляция юқори ва уни ҳал қилиш керак. Шунингдек, мамлакатдаги ноаниқликлар ҳам сиёсат ва ислоҳотларни режалаштирилганидек давом эттиришга қаратилган.

Хабарингиз бор, Россиядаги вазият туфайли кўплаб компаниялар ўз ходимларини ёки заводларини Марказий Осиёга кўчирмоқда. Масалан, Apple ўз ходимларини Қирғизистонга, бир қанча IT-компаниялар эса Ўзбекистон ва Қозоғистонга кўчиб ўтган. Марказий Осиёда қайси давлат бизнес учун қулайроқ деб ҳисоблайсиз?

Ислоҳотларни амалга ошираётган барча мамлакатлар ишбилармонлик муҳитини, молиялаштириш, бозорга чиқиш имкониятини яхшиламоқда. Шунингдек, бу орқали яхши таълим ва соғлиқ сақлаш тизими ҳам таъминланади, қўшимча инвесторларни жалб қилиш имконияти пайдо бўлади.

Бу орқали нафақат инвесторларни жалб қилиш, балки қўшимча иш ўринлари яратиш имкониятлари ҳам пайдо бўлади. Менимча, бу ҳозирда бир қанча мамлакатлар режалаштираётган тузилмавий ислоҳотларни жадаллаштириш имкониятларидан биридир.

Марказий Осиё мамлакатлари сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан Россия билан боғланган. Шу сабабдан Ўзбекистон Трансафғон темир йўлини ишга туширмоқчи. Сиз Марказий Осиё давлатлари Россияга иқтисодий қарамликни камайтириш учун нима қилишлари керак деб ҳисоблайсиз?

Дарҳақиқат, мамлакат ҳозир иқтисодий шокларга мойил бўлган дунёда кўплаб зарбаларга учрамоқда. Чидамлиликни оширишга муносабат билдиришнинг энг яхши усули — иқтисодиётнинг ўсиши, алоқаларни яхшилаш, битта бозорга таяниб қолмаслик ва жозибадорликни ошириш ҳисобланади.

Бу орқали яхши бизнес муҳити, қулай молиявий тизим, паст инфляция, яхши инсон салоҳиятига эга бўлиш ва хорижий компанияларни минтақага жалб қилиш мумкин.

Яқинда Ўзбекистон Марказий банки мамлакатдаги иккита банкдан лицензияни қайтариб олди. Албатта, бу ҳолат ривожланган мамлакатлар учун табиий бўлиши мумкин. Ўзбекистонда-чи? Мамлакат банк тизимини қандай баҳолайсиз?

Ўзбекистонда банклар назоратини яхшилаш ва капитал базаси ликвидлигини мустаҳкамлаш бўйича қатор ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Мамлакатда Марказий банк жуда фаол бўлиб, банк тизими устидан ҳам назоратни такомиллаштирмоқда.

Бу тўғри йўналишдаги қадамлар ҳисобланади. Улар сармояни жалб қилиш, омонатчиларнинг ишончини қозониш учун янада яхши имкониятлар яратмоқда.

Марказий Осиёда аёллар қадрият ва дин факторлари туфайли юзлаб йиллар давомида иқтисодий фаол бўла олмаган. Уларнинг вазифаси фақат уй ишларини бажариш бўлган. Эндиликда нега Марказий Осиё мамлакатлари иқтисодиётида гендер тенглигини ривожлантириш муҳим ҳисобланмоқда?

Аввало, аёллар иштироки Ўзбекистон ва Марказий Осиё иқтисодиёти ўсишининг келажаги. Улар яхши маълумотга, истеъдодга эга. Аёллар иқтисодиётда интеграциялашган ҳолда кўпроқ иш ўринларини яратади, улар инклюзияни яхшилайди.

Шунингдек, барча тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, гендер тенглиги иқтисодий, ижтимоий, шунингдек, мувофиқлик нуқтаи назаридан фойдали таъсир кўрсатади.