«Қўнғироқ ҳуқуқи» нима ва унинг Ўзбекистон иқтисодиётга таъсири қандай?

Иқтисодий ривожланишнинг замонавий шароитидаги асосий муаммолардан бири бу коррупциядир. У нафақат пул маблағларини ўзлаштириш ва пора олишда, балки «қўнғироқ ҳуқуқи» каби шаклда ҳам ўзини намоён қилиши мумкин. 

Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти «Қўнғироқ ҳуқуқи» нима эканлиги ва унинг иқтисодиётга таъсири ҳақида маълумот берди.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» — бу шахсий ваколат ва эгаллаб турган лавозим имкониятларидан фойдаланган ҳолда, муаммони ҳал қилишда мавжуд босим воситаларидан фойдаланиш. 

Буйруқлар расмий равишда тегишли бўлмаган ташкилотларга «диагонал йўналишда» берилади ва бўйсунишдан бош тортганлар эса хизмат мукофотларидан, баъзан эса мартабаларидан маҳрум бўлишлари мумкин.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» турли соҳаларда мавжуд ва умумий иқтисодиёт учун ҳам, алоҳида корхоналар учун ҳам турли оқибатларга олиб келади. 

Бу ҳолат лоббичилик, непотизм, фаворитизм ва бошқа шу каби тушунчаларни ўз ичига олиши мумкин.

«Қўнғироқ ҳуқуқи» ёки унинг непотизм кўринишидаги шакли инсон капиталининг ривожланишига тўсқинлик қилиб, иқтисодий ривожланишга салбий таъсир этади. 

Иқтисодчи Марселло Перез-Алварез ва Ҳолгер Струлик ўз тадқиқотида меҳнат бозорида «Қўнғироқ ҳуқуқи»га дуч келган ташкилотлар инсон капиталига сармоя киритишда заиф иқтисодий мотивацияга эга эканлигини аниқлаган.  

Фаворитизм ва қариндош-уруғчилик раҳбарлик лавозимлари учун соғлом рақобатда тўсқинлик қилади. 

Бундан ташқари бу самаралироқ ходимларнинг мартабаси ошмаслигига ва оқибатда «ақлнинг» мамлакатдан чиқиб кетишига сабаб бўлади. 

Коррупция ҳар қандай шаклда иқтисодий ўсишга жиддий салбий таъсир кўрсатади. 2019 йилда иқтисодчи Клаус Грундлер ва Никлас Потрафке коррупция даражаси 1 стандарт бирликка ўсиши, узоқ муддатли истиқболда аҳоли жон бошига реал ЯИМ 17 фоизга камайишига олиб келишини исботлаган.

Аввалроқ Россиядаги вазият Ўзбекистондаги нархлар ўсишига қандай таъсир қилиши маълум бўлган эди.