Ҳокимиятдаги қариндош-уруғчилик, нотўғри қарз сиёсати ва Украинадаги урушнинг оқибатлари: Шри-Ланка инқирозига нима сабаб бўлди?

Июль ойи бошида ўн минглаб Шри-ланкаликлар президент Готабая Ражапакса ва унинг ҳукуматини ағдариш учун пойтахт Коломбога намойиш уюштирди. The Economist бу ҳолат бўйича таҳлил тайёрлади.

Намойишчилар билан юзма-юз туриш ўрнига, Ражапакса бир неча кун яшириниб, ҳарбий самолётда қочиб кетган. Сўнг Сингапурда пайдо бўлди ва истеъфога чиқди. Унинг кетиши оиланинг йигирма йиллик сиёсий ҳукмронлигининг тугашини англатади.

Шри-Ланка қандай қилиб бу вазиятга тушиб қолди?

Сиёсий инқирознинг бевосита сабаби оролнинг 22 миллион аҳолиси дуч келаётган иқтисодий вазиятдир. Шри-Ланка иқтисодиёти бир неча ойдан буён пасайиб бормоқда.

Коронавирус пандемияси даврида сайёҳлар сонининг камайиши, чет элдан пул ўтказмаларининг қисқариши натижасида юзага келган валюта танқислиги ҳам бунга сабаб бўлди.

Шри-Ланка рупийси март ойида долларга нисбатан 45 фоизга арзонлашди.

Валюта инқирозини енгиш учун Шри-Ланка ҳукумати фоиз ставкасини оширди, рупий девальвациясини эълон қилди, ресурс тежамкорлигини жорий қилди ва импортни қисқартирди.

Мамлакатнинг 2 миллиард доллар валюта захираси мавжуд бўлса, бу йил ташқи қарзини тўлаши керак бўлган маблағ 7 миллиард долларни ташкил этади. Бу фонда иқтисодиётни тиклаш жуда оғир вазифадек кўринмоқда.

Мамлакат 2022 йил апрель ойида ташқи қарз тўловларини тўхтатди ва кейинги ойда расман дефолтга учради.

Ёқилғи тақчиллиги шифокорларнинг ишга кела олмаслигини, тез ёрдам машиналари фаолиятининг тўхташини ва етиштирилган озиқ-овқат маҳсулотлари шаҳарларга етказиб берилмасгини англатади.

Инқирозда ташқи зарбалар муҳим роль ўйнади. Аммо намойишчиларнинг ғазабининг асосий сабаби ҳукуматнинг нотўғри бошқарувидир.

Ражапакса ҳукумати Готабаянинг укаси Маҳинда бошчилигидаги инфратузилма лойиҳаларини, масалан, порт қуриш каби даромад келтирмайдиган лойиҳаларни молиялаштириш учун катта миқдорда қарз олган ва бу натижа бермаган.

Бундан ташқари, 2019 йилда янги сайланган президент солиқларни кескин қисқартиришини эълон қилди. Ушбу популистик чора коронавирус туфайли валюта тушумларининг пасайишидан олдин бюджетни қисқартиришга сабаб бўлди.

Ҳукумат, шунингдек, озиқ-овқат ишлаб чиқариш соҳасига зарба бериб, долларни тежаш учун етти ойга ўғит импортини тақиқлади. Буларнинг барчаси инқирозда асосий рол ўйнади.

Бир неча ойдаб бери Шри-Ланка ва Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) мамлакат қарзини тўлаш режаси бўйича музокаралар олиб бормоқда.

Битим жуда зарур. Аммо сиёсий нотинчлик жараённи мураккаблаштирмоқда.

Бугун — 20 июлда Шри-Ланка парламенти бош вазир Викрамасингхени мамлакатнинг янги президенти этиб сайлади.

Бутун партиявий муваққат ҳукумат ХВЖ билан музокараларни давом эттириши кутилмоқда.

Аввалроқ Шри-Ланка: қандай қилиб ўзгармас ҳокимият мамлакатни бу аҳволга туширгани, унинг оқибатлари, ҳозирги вазияти ва кейинги тақдири ҳақида умумий таҳлил берилган эди.