Монополияга қарши курашиш қўмитаси бошқарма бошлиғи Улуғбек Давлатов «Дарё» нашрига интервью бериб, шакар нархининг кескин ошиши билан боғлиқ сабабларга тўхталди.
Ўзбекистонда шакар ишлаб чиқариш ҳажми йиллик қанча?
Республикада 2 та шакар ишлаб чиқарувчи завод («Ангреншакар» АЖ, «Хоразмшакар» АЖ) мавжуд. Уларнинг ҳар бири йилига 600 минг тоннадан маҳсулот ишлаб чиқаради. Ҳозирда ҳар куни 2 минг тоннадан шакар биржа савдоларига қўйилмоқда. Охирги бошланғич нархлар 8 минг 900 сўмдан бўлмоқда. Шакар заводларимиз монопол корхоналар ҳисоблангани учун Монополияга қарши курашиш қўмитаси томонидан улар сотаётган маҳсулотнинг бошланғич нархлари доимий назорат қилинади. Яъни нархлар шаклланиши ва ошишига таъсир этувчи омиллар ўрганиб борилади ҳамда юқори нарх қўлланилмаслиги бўйича мониторинг юритилади.
Ҳисоб-китобларга кўра, шакар нархи (бошланғич) йил бошига нисбатан 8-10 фоизга ошган. Бунга жаҳонда бўлаётган геосиёсий вазият таъсир кўрсатган. Хусусан, логистика хизматларининг нархлари кескин ошган. Лекин шакар заводларимиз томонидан хом ашё етказиб берувчилар билан шартнома тузилгани, кемалар олдиндан буюртма қилиниб, тўловлар ҳам амалга оширилгани учун логистика нархида кескин ўзгариш бўлмади. Яъни дунёда кема ташувлари нархи кўтарилган бўлса-да, бизда олдиндан тўлов қилингани туфайли белгиланган ставка ўзгармади. Шу сабабли бошланғич нархларда кескин ўсиш кузатилмаяпти.
Сўнгги кунларда савдо дўконларида шакар нархи 20 минг сўмгача (1 кг) кўтарилгани айтилмоқда. Бунинг асосий сабаби нимада?
Бозорлар ва дўконларда шакар етишмай қолгани биржа билан боғлиқ масала эмас. Чунки биржага доимий равишда белгиланган миқдордаги шакар савдога қўйиб келинмоқда ва шу пайтгача ҳеч қандай дефицит кузатилмаган. Ҳамма гап ички бозорда. Яъни тадбиркорлар шакарни биржада харид қилиб, уни чакана савдога чиқармади. Оқибатда сунъий тақчиллик яратилди. Биржада шакар узлуксиз сотилаётганини кўрган тадбиркор, бундай хатти-ҳаракатларнинг фойдаси йўқлигини, ҳеч қанақа танқислик бўлмаётганини тушуниб етади. Биржа эркин — хоҳлаган одам унда иштирок эта олади. Ортиқча пули бор, маҳсулотни ғамлай оладиган захиралари, омборхоналари мавжуд одамлар шакарни йиғиб қўйди. Шу сабабли нарх биржада ҳам ошиб кетди. Улар кўпроқ ғамлаш мақсадида биржага кириб қиммат нархларда сотиб олишди ва нархни кўтариб юборди. Оқибатда ўтган ҳафтада ўртача биржа котировкаси 13-14 минг сўм атрофида бўлди. Сўнги 2 кун ичида нархларда кескин пасайиш кузатилмоқда. Яъни ўтган куни 1 кг шакар 11 минг 900 сўм эди, кеча 10 минг 800 сўмга тушиб кетди. Бугунги биржа савдоларида шакарнинг сотилиш нархи 10 минг сўм атрофида. Бозор тўйиниши, тадбиркорлар томонидан захиралар кўплиги ва талаб ўсгани ҳисобига нархлар кундан кунга пасаймоқда.
Нархларнинг сунъий ошишига таъсир қилган шахслар бўйича прокуратура ҳузуридаги иқтисодий жиноятларга қарши кураш департаменти томонидан ўрганиш олиб борилмоқда. Уларга нисбатан белгиланган тартибда чора кўрилади.
Захирада қанча шакар бор?
Бизда шакар хом ашёси асосан Бразилиядан импорт бўлади. Август ойигача бўлган ресурсларимиз, яъни йўлда келаётганлари билан ҳисобланса, ҳар бир заводнинг 200 минг тоннадан захираси мавжуд. Бу августгача камида 400 минг тоннагача захира бор дегани. Ушбу миқдор билан бозорни бемалол таъминлай оламиз. Шартномага мувофиқ, бизга йилнинг охиригача доимий равишда хом ашё етказиб берилади. Айтиш керакки, шакар импортига ҳеч қандай чекловлар мавжуд эмас. Қўшни давлатларда ҳам шакар нархи кескин ошди. Шунингдек, Россияда ҳам 1 кг шакар 10-12 минг сўмга чиқиб кетган. Уни олиб келиш харажатлари бизнинг ички бозордаги нархлардан ҳам қимматга тушади. Шунинг учун бизларда импортга у қадар қизиқиш йўқ. Ўзбекистонга шакар деярли импорт қилинмайди. Ҳаммаси ўзимизда ишлаб чиқарилади. Айни пайтда ишлаб чиқаришда ҳам, хом ашё ва биржада ҳам муаммо йўқ. Шакарни истеъмолчиларга шу йилнинг охиригача, ҳатто кейинги йилга ҳам етказиб бера оладиган хом ашё захирамиз мавжуд.
Бугун бозорлардаги аҳвол қанақа?
Бозорлардаги нархга келадиган бўлсак, тадбиркорлик субъектлари томонидан шакар нархлари эркин белгиланади. Нархларни кескин ошиб кетмаслиги учун ҳукумат томонидан бозорларда махсус савдо ярмаркалари ташкил этилган. Шу билан бирга, йирик савдо комплексларида ҳам шакар нархлари арзонлаштирилган ҳолатда сотиб келинмоқда. 1 кг шакар бозорларда 10-11 минг сўмдан сотилаётган бўлса, савдо комплексларида 12 минг сўмдан сотилмоқда. Бугунги биржа савдосидаги ҳолат ҳам бозор тўйинганини кўрсатади. Яъни шакар сотиб олган одам унинг нархи 10 минг сўмга тушдими, захирасидаги маҳсулотни савдога чиқармаса зарар кўраверади. Бугун биржадан 10 минг сўмдан олган одам, нархни 11-12 минг сўмга чиқаради. Лекин 3-4 кун олдин 13-14 минг сўмдан олган одам уни тезроқ сотувга чиқармаса, зарарга ишлайди. Ижтимоий тармоқларда ҳам нега арзонлаштирилган савдода шакар мавжуд, бошқа дўконларда йўқ, деган масала кўтарилди. Айтиш керакки, шакар билан боғлиқ ҳеч қандай тақчиллик йўқ. Биржада бошланғич нарх 8 минг 900 бўлмоқда ва бу нарх яқин орада ошмайди. Узоғи 100 сўмгача ошиши мумкин.
Изоҳ (0)