Афсонавий боксчи Муҳаммад Али бундан 6 йил аввал, 2016 йилнинг 3 июнида вафот этганди. Аммо бокс мавжуд экан, унинг номи ҳеч қачон унутилмайди. Туғилганда Кассиус Марселлус Клей бўлган Али тарихдаги энг буюк боксчилардан бири ҳисобланади. У ушбу спорт туридаги кўплаб нормаларни бузиб, кўпчиликка «капалакдек учиб, аридек чақ» шиори билан таниш бўлган мутлақо янги услубни ўйлаб топган.

Муҳаммад, шунингдек, рақибларига босим ўтказиш учун моҳирлик билан треш-токъдан фойдаланганларнинг биринчисидир. Спорт ютуқларидан ташқари, Али сиёсатчи ва саховатли хайриячи сифатида ҳам танилган. «Буюк» лақабини олган Али 1978 йилнинг 15 сентябрида фаолиятидаги сўнгги ғалабасини қўлга киритган. У вафот этган сана муносабати билан қуйида ушбу жанг ва унинг атрофидаги тафсилотлар ҳақида сўз юритилади.

Муҳаммад Али ўша пайтга келиб, кекса ва бокс фахрийси ҳисобланарди. У 36 да эди, бу ёшдаги аксарият боксчилар катта спорт билан хайрлашаётган вақтлар эди. 1978 йилнинг февраль ойида Али шов-шувли тарзда Леон Спинксга ютқазиб қўяди, шундан сўнг кўпчилик унинг фаолиятига нуқта қўйишга улгурганди. У ёш рақибидан техника борасида устунроқ бўлса ҳам, ҳаракатлари анча секинлашиб қолганди. Жангда Спинкс фаолроқ ҳаракатланади ва бутун спорт оламини ҳайратда қолдирган ҳолда ғалабани ўз томонига оғдиради. Али рақибини чарчатишни мақсад қилганди, аммо Леон кучини бутун жангга тўғри тақсимлай олади. Қолаверса, Муҳаммад осон ғалаба ва юқори нотада спортни тарк этишга умид қилиб, жанг олдидан деярли машғулот ўтказмаганди.

Яқинлари ва дўстлари Алини Спинксга қарши реванш жангидан воз кечишга ва ҳақиқатан ҳам фаолиятини якунлашга кўндиришга астойдил ҳаракат қилади. «Буюк»нинг соғлиғида кўплаб муаммолар кузатилади: Эрни Шейверс устидан қозонилган ғалабадан сўнг Муҳаммаднинг шахсий шифокори ундан спортни тарк этишни сўрайди, боксчининг яқинларига огоҳлантириш хатларини ҳам юборади.

Али яқинлашиб келаётган жиддий касалликнинг дастлабки белгилари: бош оғриғи ва хотира билан боғлиқ муаммолардан азият чекарди. Реванш иштиёқида ёнаётган Муҳаммад яқинларининг гапига ҳам, ўз ақлига ҳам қулоқ солмайди. Спинкс билан реванш жанги 15 сентябрь куни Ню-Орлеандаги «Супердоум»да бўлиб ўтади. Бироқ бу сафар жанг фаворити Али эмас, Леон эди.

Муҳаммад жангга яхши тайёргарлик кўради, жисмоний ҳолатини ҳам тиклаб олади. Спинкс ўзининг зарбалари билан машҳур рақибига деярли етиб бора олмайди, у ёш боксчига том маънода сабоқ бериб қўяди. Тўғри, Али энг яхши вақтларидаги билан бир хил даражада тезликни кўрсата олмайди, лекин бу ажойиб техника ва ҳимоядаги моҳирлик билан компенсация қилинади. Бир неча раундда Али гўё ўзининг энг зўр йилларида бўлгани каби рингда шунчаки «парвоз қилар», аниқ жеблар билан рақибини «сийлар» ва ўзи томон учиб келаётган зарбаларга моҳирлик билан чап берарди.

Чарчаган вақтида клинч ҳолатига кириб, ўзига нафас ростлаш имконини тақдим этарди. Леон эса бу фонда шунчаки ожиз кўринарди: унга бир вақтнинг ўзида бир қанча мураббийнинг кўрсатмалари ҳам ёрдам бермайди. «Буюк» фахрий деярли барча раундларда Спинксдан устун бўлиб, ҳакамларнинг қарори билан ишончли ғалабага эришади ва чемпионлик камарини қайтариб олади.

Ғалабадан сўнг Али профессионал фаолиятини якунлаганини эълон қилади. Бироқ муваффақиятсиз пул сармояси туфайли юзага келган молиявий муаммолар кекса Муҳаммадни яна рингга чиқишга мажбур қилади. «Буюк» WBC камари эгаси Ларри Ҳолмсга қарши рингга кўтарилади. Унинг аҳволига қараш кишида ачиниш ҳиссини уйғотарди: Ҳолмс 10-раунддан кейин таслим бўлган Алини ортиқча қийинчиликсиз яхшигина қийнаб қўяди.

Бир йил ўтгач Али Тревор Бербик билан жанг қилади ва очколар ҳисобига кўра мағлубиятга учрайди. Шундан сўнг эса бутунлай фаолиятини якунлайди. Олдинда уни паркинсон касаллигига қарши кечган узоқ кураш кутиб турганди.

1984 йилнинг сентябрь ойида Али эшитиш, нутқ ва тананинг мотор функциялари ёмонлашгани сабабли Нью-Йоркдаги касалхоналарнинг бирига ётқизилади, барча таҳлил ва текширувлардан сўнг шифокорлар унга паркинсон ташхисини қўяди. Ўша даврда Муҳаммаднинг касалхонага ётқизилиши бутун спорт оламини ларзага келтирганди. Касаллик давосиз, барча мавжуд муолажа усуллари унинг аломатларини енгиллаштиришга қаратилган, холос.

Али касалликдан азият чекарди, бироқ бу нарса унинг ақлий қобилиятларига таъсир ўтказмайди. Шу боис у ўзини Ислом динига хизмат қилишга бағишлашга қарор қилади. Муҳаммад умрининг сўнгигача одамларга ёрдам бериш ва мунтазам равишда хайрия ишлари билан банд бўлади. Ҳатто яқин шарқ мамлакатларидаги экстремистик гуруҳлар билан музокараларда ҳам қатнашади. Ўзига берилган мақомга мос равишда ҳаёт кечирган Муҳаммад Али 2016 йилнинг 3 июнь санасида, Аризона штатидаги касалхонада, 74 ёшида ҳаётдан кўз юмади.