Украина иқтисодиёти узоқ давом этадиган урушга дош бериши қийин — The Economist
Иқтисодиётни босқин пайтида бошқаришга уринаётган одам сифатида Сергей Марченко ғалати даражада оптимистдир, деб ёзади The Economist.
Россияликлар унинг мамлакатининг асосий портларини босиб олган ёки блокада қилган ва аксарият корхоналарни ёпишга мажбур қилган бўлиши мумкин, аммо Украина молия вазири бунга хотиржамлик билан ёндашмоқда.
Вазият жуда мураккаб, мен буни юмшатмоқчи эмасман. Аммо биз буни ҳал қила оламиз, — дейди у вазирлиги яқинидаги ҳашаматли кафеда латте ичиб.
Ҳаво ҳужуми сиренаси суҳбатни тўхтатганда, у шунчаки эътибор бермаган.
Ваҳима қўзғатмасликнинг сабаблари жуда кўп. Украина урушга яхши ҳолатда кирди, иқтисоди йиллик чораклик суръатларда деярли 7 фоизга ўсди.
Аҳоли COVID-19 томонидан қаттиқ зарар кўрмаган, дон, темир ва пўлат экспорти учун яхши халқаро нархлар, яхши назорат қилинадиган банк саноати ва ўтган йили ялпи ички маҳсулотнинг 3 фоиздан кам бўлмаган ҳукумат камомади мавжуд.
Уруш арафасида унинг қарзи ялпи ички маҳсулотнинг сал кам 50 фоизини ташкил этди, бу кўпчилик молия вазирлари орзу қилиши мумкин бўлган ҳолат. Рақамлаштирилган солиқ ва имтиёзлар тизими урушга қарамай, иқтисодиётнинг ҳали ҳам ишлаётган қисмларидан даромадлар муаммосиз тушаётганини англатади.
Украинанинг интернети ва 3Г уяли алоқаси деярли ҳамма жойда урушдан зарарланмаганлиги сабабли, ҳатто ҳозир Россия босиб олган ҳудудларда ҳам пенсиялар ва давлат маошлари тўланади.
Аксарият корхоналар ҳозирча ўз ходимларига доимий ёки умуман ишлай олмасалар ҳам маош тўлашмоқда. Иш ҳақи солиғи бор-йўғи 1 фоизга камайган.
Лекин бу осон эмас. Жаҳон банки Украина ялпи ички маҳсулоти 2022 йилда 45 фоизгача қисқаришини башорат қилган.
Ҳукумат солиқларининг муҳим қисми бўлган божхона даромадлари импортнинг камайиши ва кўплаб божларнинг тўхтатилиши туфайли урушдан олдинги даражасининг чорак қисмига тушиб кетди.
Ғарб тарафдорлари қурол ва ўқ-дориларни текинга етказиб бераётган бўлса ҳам, ҳарбий маошларни тўлаш учун ҳам катта маблағ талаб қилинади. Кичик ва ўрта бизнес энди ихтиёрий равишда солиқ тўлаяпти, бироқ Марченко уларнинг ватанпарварлик муносабатидан ҳайратда қолганини айтади.
Унинг сўзларига кўра, буларнинг барчаси ҳар ойда тахминан 5 млрд долларлик молиявий бўшлиққа олиб келади. Бу уруш давом этаётган ҳар ой учун Украина ялпи ички маҳсулотининг қарийб 5 фоизини ташкил қилади.
Бу бўшлиқни қандай тўлдириш керак?
Марказий банк кўпроқ пул чоп этиши орқали қисман тўлдириш мумкин. Шунингдек, ҳукумат ҳозирда инфляция даражасидан паст бўлган 11 фоиз атрофида улуш тўлаётган уруш облигацияларини чиқариш орқали.
Лекин асосий манба хорижий валюта бўлиши керак бўлади. Молия вазирига кўра, у кунининг кўп қисмини хориж ҳукуматларидан ёрдам сўраб лобби қилиш билан ўтказмоқда. Америка унинг энг катта умидлари бўлган жой.
Аввалроқ Байден АҚШ конгрессидан Украинани қўллаб-қувватлаш учун 33 млрд доллар ажратишни сўрагани ҳақида хабар берилган эди.
Шу билан бирга, 20 миллиард доллар Украина ва бошқа фронтдаги мамлакатларни кўпроқ қурол билан таъминлаш учун сарфланади. Фақат тахминан 8,5 миллиард доллар иқтисодий ёрдамга, қолган қисми гуманитар ёрдамга қаратилган.
Бу яхши янгилик, лекин Америка пакети қандай кўринишга эга бўлади ва у қачон келади, биз билмаймиз, - дейди вазир.
Бу ҳолат барқарор эмас, агар уруш яна уч-тўрт ойдан кўпроқ давом этса, солиқларни катта миқдорда ошириш ва харажатларни кескин қисқартириш каби оғриқли чоралар кўриш керак бўлади.
Қора денгизда Россия ҳарбий-денгиз кучларининг мавжудлиги, шунингдек, Украина ҳарбий-денгиз кучларининг миналарни мудофаа мақсадида жойлаштириши Украинанинг асосий порти Одессанинг бутунлай ёпилганини англатади.
Худди шу нарса унинг яқинида жойлашган иккинчи ва учинчи портларига ҳам тегишли. Тўртинчи ва бешинчи Бердянск ва Мариупол ҳозир Россия назорати остида. Кўп донни сақлаш ҳам мумкин эмас; мамлакат ғалла силослари асосан яқинда йиғиб олинган қишки ҳосилга тўла бўлиб, улар одатда хорижга жўнатилади.
Агар дон денгиз орқали чиқа олмаса, у Польша, Руминия ва Венгрия орқали Қора денгиз ёки Дунай дарёсидаги хавфсиз портларга автомобиль ва темир йўл орқали бориши керак бўлади. Аммо муаммолар кўп — йўллар бунчалик оғир тирбандликка бардош бера олмайди, муқобил портлар чекланган захира қувватига эга.
Энг ёмони, Украинанинг Европа Иттифоқи билан чегараларида божхона тартиблари секин. Божхона ва фитосанитария текширувлари аллақачон 10 км масофани орқага қайтаришга сабаб бўлмоқда.
Европа қоидаларига кўра, Украина Иттифоқ аъзоси эмаслиги сабабли, фақат чекланган миқдордаги Украина юк машиналари Европага кириши мумкин.
Бюрократия ишларни кучайтирмоқда ва агар у блокланмаса, Украина, Европа ва ҳақиқатан ҳам бутун дунё сентябрь ойида йиғим-терим давридан кейин жиддий озиқ-овқат танқислигига дуч келади.
Бизга Европадаги ҳар бир давлат ўз ҳудудига юк машиналаримиз эркин кириши уруш рухсат бериши керак. Улар ўзларига тегмоқчи бўлган буғдой миқдорини тушунмаётганга ўхшайди, — дейди вазир.
Аввалроқ АҚШ Украинага 40 млрд доллар тақдим этётгани ҳақида хабар берилган эди.
