Аввалроқ биринчи чорак якунлари бўйича Ўзбекистонда инфляция ташқи таъсирлар фонида бироз тезлашгани, истеъмол нархлари индекси ўтган йилнинг декабрига нисбатан 2,9 фоизга ошгани ҳақида хабар берилган эди.
Инфляция жараёни аслида Америкада бошланган. Лекин унинг ўсиш суръати дунёнинг бошқа бой мамлакатларига бориб тақалади. Бундай мамлакатларда истеъмол нархлари йилига 7,7 фоизга ўсиб бормоқда, бу камида ўттиз йилликдаги энг тез ўсиш суръатидир, деб ёзади The Economist.
Нидерландияда инфляция 10 фоизга яқин, бу эса ҳатто Америкадагидан ҳам юқори, Эстонияда эса 15 фоиздан ошади.
Марказий банклар инфляция ўсишига қанчалик жавоб беради?
Жавоб инфляция қанчалик зарар келтираётганига боғлиқ.
Инфляция ҳар доим қимматга тушади, чунки у одамларнинг жамғармаларини йўқ қилади ва нарх сигналларини бузади. Шубҳасиз, у иқтисодий инқирозга сабаб бўлган ҳолатлар ҳам мавжуд.
1920 йилларда Веймар Германиясида гиперинфляция даврида одамларнинг жамғармалари буғланиб, ўрта синфни йўқ қилган ва фашизмнинг юксалишига йўл очган.
Роберт Мугабе даврида Зимбабведа ҳам инфляция назоратдан чиққан. Нарх сигналлари ишламай қолганда миллионлаб одамлар озиқ-овқатсиз қолган.
Аммо ҳозирги каби мўътадил инфляция эпизодларида иқтисодий инқирознинг далиллари заифроқ. Умумий хавотирлардан бири шундаки, нархларнинг ўсиши иш ҳақининг кўтарилишидан юқори бўлиб, одамларнинг реал даромадларининг пасайишига олиб келиши мумкин.
Бу ҳодиса сўнгги ойларда дунёнинг бой мамлакатларида содир бўляпти. Американинг реал соатлик даромади йил давомида деярли 3 фоизга камайди.
Умуман олганда, иқтисодчилар инфляция ва ишчиларнинг реал турмуш даражаси ўртасида заиф боғлиқлик кўришади. Баъзан нархлар иш ҳақига қараганда тезроқ кўтарилса, баъзан бундай бўлмайди.
Инфляция ишлаётган одамларга зарар етказса ҳам ишсизларга иш топишга ёрдам бериши мумкин. 2007—2009 йиллардаги жаҳон молиявий инқирозидан кейин фунт стерлинг қадрсизланиб, Буюк Британияда инфляцияни кучайтирган ва реал иш ҳақини пасайтирган. Шунда компаниялар кўпроқ ишчиларни ёллашга қодир бўлган.
Капитализм ресурсларни нисбий нархларнинг ўзгариши орқали тақсимлайди: агар автомобиль нархи велосипед нархига нисбатан кўтарилса, охир-оқибат кўпроқ автомобиль ишлаб чиқарилиши керак бўлади.
Хавотирли томони шундаки, инфляция бу жараённи бузади, бу эса автомобиллар ва велосипедларнинг нисбий нархларини аниқлашни қийинлаштиради.
2018 йилда нашр этилган мақолада, Беркли Калифорния университетидан Эми Накамура ва унинг ҳамкасблари вақт ўтиши билан бир хил турдаги маҳсулотлар учун нархларнинг ўзгаришини ўрганадилар.
1970 йиллардаги юқори инфляция давридан келиб чиқиб, улар инфляция анча паст бўлган пандемиядан аввалги даврда ҳам нархлар ўз оптимал даражасидан фарқ қилмаганини аниқлайди.
Паст инфляция даражасининг оптималлиги ҳақидаги кучли хулосаларни қайта кўриб чиқиш керак, — деб ҳисоблаган Накамура.
Бой мамлакатларда инфляциянинг ҳозирги инқирози минимал даражадами ёки йўқ?
Иқтисодчиларнинг муаммоси шундаки, уларнинг тадқиқотидан ташқарида бутун дунё мавжуд. Тадқиқот натижаларига эса жуда кам одам эътибор беради ва уларнинг бари инфляциядан нафратланади.
Инфляция жамоатчилик онгида алоҳида ўрин тутади. 2010 йилларда ишсизлик анча катта иқтисодий муаммо бўлганига қарамай инглиз оммавий ахборот воситалари инфляцияни ишсизликдан кўра 50 фоизга кўпроқ ёритишган.
1990 йилларда Йел университетидан Роберт Шиллер бир қатор мамлакатлардаги одамлардан инфляция ҳақидаги фикрларини сўраган ва уларни иқтисодчиларнинг фикрлари билан солиштирган.
Унинг аниқлашича, оддий одамлар бу мавзуда академикларга қараганда анча радикал қарашларга эга.
Одамлар инфляция уларни камбағалга айлантиришига ишонишади ва инфляцияни виждонсиз компаниялар улардан фойдаланаётганидан далолат деб ҳисоблайдилар (америкаликларнинг учдан икки қисми сўнгги инфляциянинг ўсишини корпоратив очкўзлик билан боғлайди).
Америкаликларнинг ярмидан кўпи юқори инфляциянинг олдини олиш гиёҳванд моддаларни истеъмол қилишни тўхтатиш ёки таълим стандартларини сақлаб қолиш каби муҳим жараён эканлигига тўлиқ қўшилади, иқтисодчиларнинг эса атиги 18 фоизи бундай фикрда.
Худди шу сўровда одамларнинг 46 фоизи ҳукуматдан инфляциянинг кескин ўсишидан сўнг нархларни пасайтиришини хоҳлаши аниқланган, буни бир нечта иқтисодчилар ҳам тавсия қилган.
Реал вазият
Эҳтимол, сиёсатчилар оддий одамларнинг фикрига эътибор бермасликлари керакдир. Агар экспертлар инфляция сезиларли даражада паст харажатларга олиб келишини аниқласа, сиёсатни бошқариш учун яна қандай маълумотлар талаб қилинади?
Бироқ юқори инфляциянинг психологик харажатлари реал. Шу сабабли, марказий банклар ва ҳукуматлар томонидан бу ҳисобга олиниши керак.
Молиявий ёки пул-кредит сиёсатини мажбуран кучайтириш орқали инфляцияга қарши курашиш кўпинча қийин танлов сифатида қаралади, чунки у иқтисодиётни совитади ва рецессияни келтириб чиқариши мумкин. Аслида бу энг популистик сиёсатлардан биридир.
Изоҳ (0)