Тошкент шаҳар суди раиси журналистлардан тилхат талаб қилмоқда. Бу ноқонуний!

Тошкент шаҳар суди раиси ташаббуси билан телевидение журналистларидан тилхат олинмоқда. «Дарё» мухбири Мусулмонбек Иброҳимов ушбу тилхат нима мақсадда ва қайси қонуний асосга кўра талаб қилинаётганини ўрганди.

Журналистлар очиқ суд мажлисларида иштирок этиш ва эркин ахборот олишларида ҳалигача тўсқинликлар учраб турибди. Олий Суд пленумининг «Суд муҳокамаси ошкоралигини ва судлар фаолиятига доир ахборот олиш ҳуқуқини таъминлаш тўғрисида»ги қарорида журналистларнинг очиқ суд мажлисларида ҳозир бўлиш тартиби кўрсатиб ўтилган. Афсуски, аксар суд мажлисларида ушбу пленум қарори судьяларга эслатишга, баъзан ўқиб беришгача бўлган ҳолатлар учрамоқда. Ушбу пленум қарори етмаганидек, Тошкент шаҳар суди раиси ташаббуси билан суд мажлисларида иштирок этиш истагини билдирган журналистлардан тилхат олинмоқда.

Журналистдан тилхат талаб қилиш ҳолатига Жиноят ишлари бўйича Учтепа туман судида очиқ суд мажлисида иштирок этмоқчи бўлган «Дарё» мухбири Отабек Қўлдошев дуч келган. Судга раислик қилувчи Ҳусан Ҳамидов мажлисда иштирок этиш учун дастлаб тилхат талаб қилган, кейин таҳририят номидан хат олиб келишни сўраган.

«Марҳум спортчи Камолиддин Расулов ўлими билан боғлиқ жиноят ишини кўриб чиқаётган Жиноят ишлари бўйича Учтепа туман судига бориб, жараённи ёритиш истагини билдирганимизда судья Ҳусан Ҳамидов бунинг учун ‘Дарйў интернет-нашри томонидан расмий хат берилиши кераклигини билдирди. Судья таҳририятнинг расмий хати ва унга қўшимча тарзда журналист суд жараёнларини съёмка қилса-да, иш якунига етиб, ҳукм ўқилмагунча жараённи ёритмасликка ваъда бериши ҳақида тилхат ҳам ёзиб берилишини талаб қилди. Аммо бироздан сўнг, фақат таҳририят номидан расмий хат бўлиши лозимлиги ва жараённи суд якунига қадар ёритмаслик ҳақида хатда ёзилиши кераклигини билдирди. Шу сабаб суднинг иккинчи мажлисидаги ахборотни ручкада оқ қоғозга ёзиб олишга мажбур бўлдик. Суд мажлисининг учинчи кунида эса расмий хат берилишига қарамасдан фақат аудиоёзув олишимизгагина рухсат берилди. Судья бунинг сабаби сифатида эса суд иштирокчилари, жумладан, прокурор фуқаро кийимида келганини, шу сабаб уни ва суд иштирокчиларини махсус формада бўлмагунча тасвирга олишга, ҳатто суратга туширишга ҳам рухсат беролмаслигини билдирди. Кейинги суд мажлисидан бошлаб жараёндан аудио, видео ҳамда фотоматериаллар олишга муваффақ бўлдик», — деди «Дарё» мухбири.

Ушбу жиноят иши якуни бўйича 14 март куни бўлиб ўтган суд мажлиси тугаганидан сўнг, телевидение ходимларидан тайёр ёзиб қўйилган тилхатга қўл қўйдириб олинган. Баъзи журналистлар тилхат олинаётгани бўйича эътироз билдирган бўлса, баъзилари имзо қўйиб берган.

Яна шундай тайёр ёзиб қўйилган «тилхатбозлик»ка 18 март куни Жиноят ишлари бўйича Яшнобод туманида ўтган суд мажлисидан сўнг журналистлар дуч келган. Тилхатда шундай дейилади:

«..га оид жиноят иши кўриб чиқиб, суд ҳукми эълон қилинди. Ушбу суд мажлисида тасвирчим билан бирга иштирок этдик ва суд мажлисини эфирга узатиш мақсадида тасвирга олдик.

Мазкур суд мажлисидан эфирга узатиш учун тайёрланган лавҳада айбсизлик презумпсиясига амал қилган ҳолда судланувчи ва жабрланувчиларнинг шахсий маълумотлари ва юзлари кўрсатилмайди, шахссизлантирилган ҳолда эфирга берилишини кафолатлайман».

Журналистлардан тилхат талаб қилиш нормаси ҳеч қайси қонунда ва пленум қарорида қайд этилмаган. Шу боис тилхат нима мақсадда ва қайси қоидага кўра талаб этилаётганига изоҳ олиш мақсадида «Дарё» мухбири Тошкент шаҳар судининг Жамоатчилик ва ОАВ билан ҳамкорлик бўйича бош консултанти Садоқат Аллаберганова билан боғланди. Суд ходими мухбир берган саволларга жавоб беришдан кўра, нима учун ушбу материал ёзилаётганига қизиқиб, қайта-қайта сўрайверди. Мухбир мавзу таҳририят учун муҳим деб топилгани боис ўрганилаётганини тушунтирган ва бошқа изоҳ беролмаслигини айтган. Бунга жавобан шаҳар суди ходими Садоқат Аллаберганова журналистга ҳолат юзасидан маълумот беришдан бош тортган. Бу ҳолатда шуни эслатиб ўтиш жоизки, қонунчиликда журналистнинг журналистик фаолиятига аралашиш тақиқланган ва бунга тегишлича жавобгарлик бор.

Ахборот хизматидан тегишлича маълумот ололмаганимиздан сўнг, Тошкент шаҳар судига мурожаат билан бордик. Фуқароларни қабул қилиш хонасида ўзини Фарҳод деб таништирган девонхона мудирига раисдан бир ҳолат юзасидан изоҳ олиш учун келганимизни айтдик. У бироздан сўнг ахборот хизмати ходими Садоқат Аллаберганованинг телефон рақами ёзилган қоғозни берди ва у билан боғланишимизни айтди. Ходимга ахборот хизмати маълумот беришни истамаётгани боис раисдан изоҳ олгани келганимизни тушунтирдик. У шаҳар судида яна бир антиқа «тартиб» борлигини айтди: журналистлар фақат матбуот хизмати орқали мурожаат қилишлари мумкин ва бошқача тарзда эса мумкин эмас.

Ишонамизки, Судьялар Олий кенгаши ва Олий суд Тошкент шаҳар суди раиси томонидан ўрнатилган ғайриқонуний тартибларга ҳуқуқий баҳо беради. Журналистик фаолиятга тўсқинлик қилиш ва ахборот беришдан асоссиз бош тортган масъулларга нисбатан белгиланган тартибда чора кўрилади.

Тилхат муаммосига дуч келган «Замон» информацион дастури мухбири Мўътабар Нурмуҳаммедова билан боғланиб, ундан ҳолат юзасидан изоҳ олдик:

«Мен Тошкент шаҳар судининг бу ишини Олий суд пленум қарорига беписандлиги деб тушунаман. Биринчидан, мен судларни ёритиб келаётганимга 10 йилдан ошди. Айбсизлик презумпсияси нима эканини биламиз, буни ҳар дақиқада эслатавериш, журналистни тергайвериш — унга бўлган ҳурматсизлик. Мен суднинг шу талабини тушунмадим. Пленум қарори бўлса, яна ҳеч қандай юридик кучга эга бўлмаган тилхат кимга, нега керак? Матбуот котибининг айтишича, бу шаҳар суди раисининг ўйлаб топган талаби эмиш» — деди Мўътабар Нурмуҳаммедова.

«Менинг юртим» телеканали мухбири Юлдуз Олимованинг айтишича, суд ишида қатнашган шогирдига ҳам тилхатга қўл қўйдириб олинган.

«Шогирдим иш бошлаганига ҳали кўп бўлмади. Шу учун у индамай қўл қўйиб берибди. Лекин мен бундай тилхатлар ёздирилишига қаршиман. Ҳар битта ҳаракатнинг тагида унинг ҳуқуқий асоси бўлиши керак. Қани, қайси асосга кўра бизга тилхат ёздиришмоқда? Агар улар айтаётгандек айбсизлик презумпсиясига амал қилмайдиган бўлсак, ўзимиз жавоб берамиз. Шаҳар судининг бу хатти-ҳаракатларини журналистларга босим ва фаолиятимизга аралашув деб баҳолайман. Шундоқ ҳам пленум қарори ишламайди. Масалан, биз шаҳар судининг матбуот хизмати таклифига кўра суд ишини ёритишга борсак, эшиклар очиқ бўлади, ҳеч қандай муаммо бўлмайди. Ҳатто тарафлардан тасвирга олиш сўралмайди ҳам. Агар биз ўзимизнинг ташаббусимиз билан бирор суд мажлисида иштирок этиш учун борсак, кўпинча суд залига киритилмаймиз. Ваҳоланки, икки томон иш ОАВда ёритилишига рози бўлса ҳам, судьялар қаршиман, камерасиз киринглар, деган эътирозни билдиради. Судлар тўлиқ очиқ иш олиб бормоқда деб айтолмайман», — деди «Менинг юртим» телеканали мухбири.

Судьялар Олий Кенгаши ахборот хизмати раҳбари Турсунали Акбаров эса ҳолатни қуйидагича изоҳлади:

Тилхат масаласида: «Бундай амалиёт журналист ва блогерлар орасида турли баҳс-мунозараларга сабаб бўлаётганини тушуниш мумкин. Яширишнинг ҳожати йўқ: Суд процесси оммавий ахборот воситаларида ёритилиши жараёнида журналистлар томонидан муайян хато ва камчиликларга йўл қўйилиши ҳолатлари юз бераётгани бор гап. Хусусан, ҳали ҳукм қонуний кучга кирмай жиноят иши тафсилотларини борича баён қилиш, судланувчи ёки жабрланувчиларнинг исми-шарифи тўлиқ ёзилишдан ташқари, уларнинг юз қиёфасини очиқ кўрсатиб юбориш ҳолатлари ҳам рўй бермоқда. Бунинг учун уларнинг розилиги талаб этилади. Айбсизлик презумпсиясининг талаби ҳам шу. Натижада судланувчи ёки жабрланувчи томонидан ОАВ ходимларига нисбатан шаън ва қадр-қимматни ҳимоя қилиш ҳамда маънавий зарар ундиришга оид фуқаролик судларига даъво аризалари киритилиши ҳолатлари кузатилмоқда. Сиз айтаётган «тилхат масаласи» ОАВ ходимларининг ҳуқуқини чеклаш эмас, балки масъулиятини янада ошириш мақсадида қилинган чора. Шу нуқтаи назардан ҳолатни бўрттириш мақсадга мувофиқ эмас. Муҳими, ният яхши.

Агар Судьялар Олий кенгаши келтирган аргументларга эътибор берилса, биринчидан, гўёки журналистларни улар огоҳлантириш ва уларни келгусида рўй бериши мумкин бўлган низоларнинг олдини олишга қаратилган. Хўп, бу яхши. Лекин бу каби эслатмалар қонунларда такрор ва такрор айтиб ўтилган. Яна бир қайта такрорлаш ва буни ҳеч қандай нормасиз амалга ошириш кимга керак? Иккинчидан, агар журналист фаолияти давомида қонунларни бузаётган бўлса, бунга ҳуқуқий баҳо берувчи суд бор ва ўша журналист қилмиши учун ўзи жавоб беради. Учинчидан, судьялар ҳам қонун бузяпти, коррупцион ҳолатлар билан жазога тортилмоқда. Агар шаҳар суди мантиғи билан ёндашадиган бўлсак, ҳар иш олдидан судьялардан ҳам тилхат олиш керак!