АОКАда ўтказилган брифингда Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ахборот хизмати раҳбари Нигора Хўжаева Ўзбекистонда кузатилаётган тинимсиз ёғингарчилик қишлоқ хўжалиги экинларига қандай таъсир қилиши тўғрисида маълумот берди.

Ўзгидрометеорология маълумотларга кўра, март ойининг илк 15 кунлигида кетма-кет ёғингарчиликлар бўлиши ҳисобига Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм вилоятида 12-15 миллиметр, Фарғона водийси вилоятларида 18-20 миллиметр, республиканинг қолган ҳудудларида 20-40 миллиметр, тоғли ва тоғолди ҳудудларда 50-60 миллиметрдан ортиқроқ ёғингарчилик кузатилган.

Маълум қилинишича, ёғингарчилик миқдорининг кўп бўлиши бошоқли донга берилган азотли, фосфорли ва калийли минерал ўғитларнинг тўлиқ ўсимлик томонидан ўзлаштирилиши ҳамда тупроқда намлик захираси тўпланиши, парваришланаётган бошоқли дон экинлари ҳамда лалмикор ҳудудлардаги қишлоқ хўжалиги экинларининг ўсиши ва ривожланишига, шунингдек, тупроқда намликнинг етарли бўлиши ва ҳаво ҳароратининг паст бўлиши, бошоқли дон экинларининг қўшимча поя ҳосил қилишига сабаб бўлади.

Бундан ташқари, тупроқнинг ҳайдов қатлами намга тўйинади, ғалла майдонларининг ҳар гектарига бир марта суғориш учун сарфланадиган 750-900 метр куб сув иқтисод қилинади. Бунинг ҳисобига сув омборларига йиллик истеъмол учун сув захиралари йиғилади.

Эрта баҳорда ҳавонинг нисбий намлиги 60 фоиздан юқори бўлиб, ўртача кунлик ҳаво ҳарорати 7-15 даража илиқ бўлганда, сариқ занг касаллиги, агар ушбу намликда ўртача кунлик ҳаво ҳарорати 15-25 даража бўлганда эса, қўнғир занг касаллиги кенг тарқалишига шароит яратилади. Серёғин келган йилларда ғаллазорларда замбуруғли касалликлар (сариқ ва қўнғир занг, ун шудринг, септориоз, илдиз чириш) кенг тарқалиши кўп йиллик тажрибаларда кузатилган. Етарли намлик ва нисбатан иссиқ об-ҳаво ғаллазорларда бегона ўтларнинг жадал ривожланишига олиб келади.

Тинимсиз ёғингарчилик кузатилганда бошоқли дон етиштиришда ғалла майдонларида суғоришни тартибга солиш лозим. Агарда суғоришга эътиборсизлик қилинадиган бўлса, дала шароитида намлик юқори бўлиб, ғалла майдонларида замбуруғли касалликлар ва турли хил бегона ўтларнинг ривожланишига имкон яратилади.

Сизот сувлари яқин жойлашган ҳамда ҳавонинг нисбий намлиги юқори бўлган ҳудудларда касалликларнинг олдини олиш учун доимий кузатув ишлари олиб борилади.

Шунингдек, тупроқда намликнинг меъёрдан кўп тўпланиши чигит экиладиган майдонларда тупроқнинг намлик режимига ижобий таъсир кўрсатади. Айниқса, чигит экиш учун кузда шудгор қилиб қўйилган майдонларда ерда намлик захираси ошиб, чигитни тупроқнинг табиий намлигида ундириб олиш имконини беради.

Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм, Бухоро, Навоий, Жиззах ва Сирдарё вилоятларининг 440 минг гектардан ортиқ шўри ювиладиган пахта майдонларида баҳорги ёғин-сочин сувларидан шўр ювиш ишларида фойдаланиш яхши самара беради. Бунда, тупроқнинг механик таркиби ва ерларнинг шўрланиш даражасидан келиб чиқиб, шўр ювиш учун олинган поллар ёмғир ва сел сувлари билан тўлиб, қарийб бир мартагача шўр ювиш учун сарфланадиган дарё сувларини тежалишига эришилади.

Бундан ташқари, республика бўйича 332 минг гектар пушта олиб, нам суви бериб чигит экиладиган Қашқадарё, Сурхондарё, Андижон, Наманган, Жиззах, Фарғона, Самарқанд ва Навоий вилоятлари ҳудудларида кузда ва эрта баҳорда олиб қўйилган пушталар ёмғир суви билан тўлиб, табиий намлик захираси яратилади.

Лекин кетма-кет ёғин ёғиши ҳисобига баҳорги далада бажариладиган агротехник тадбирлар ер текислаш, пушта олиш, пуштани суғориш, экиш олди ерга ишлов бериш (бороналаш) ва экиш ишлари мақбул муддатлардан кечикади:

• бундай пайтларда чигит экишда деҳқон ва фермерлар, кўп йиллик тажрибага эга бўлган олим ва мутахассислар тавсияларига ҳамда илғор тажрибаларига таянган ҳолда ишларни ташкил қилишлари керак бўлади;
• пахта-тўқимачилик кластерлари ва фермер хўжаликлари раҳбарлари ушбу ёғингарчиликлардан кейин ҳар бир ҳудуднинг тупроқ-иқлим шароитини инобатга олиб чигит экишга ер тайёрлаш ва чигит экишни оптимал муддатларда ҳамда сифатли ўтказишга алоҳида эътибор қаратишлари лозим;
• баҳорнинг илиқ кунларида чигит экиш ишлари бир кунга кечиктирилса, тупроқнинг 1 см даги намлиги, агар 3-4 кунга кечиктирилса 3-4 см қатламидаги намлик кўтарилиб (буғланиб) кетади.

«2020–2021 йилда янги барпо этилган 88 минг гектар мевали боғлар ва 75 минг гектар узумзорларга тупроқдаги намлик ҳисобига илдиз тизими яхши ривожланишига катта фойдаси бор. Айниқса, лалми ерларда парваришланаётган боғларнинг ерости сувларининг захираси таъминланади», — дейилади хабарда.

Маълумот учун, Ўзбекистонда март ойи бошларидан буён ёмғирли об-ҳаво давом этмоқда. Ёғингарчиликдан ҳосил бўлган сув оқими Қамчиқ ва Тахтақорача довонларида автомобиль йўлининг бир қисмини ўпириб тушишига сабаб бўлди. Муттасил ёғингарчилик сабаб Бухоро шаҳридаги XVI асрга оид «Талипоч қалъа дарвозаси» чап томонидаги қалъа деворининг бир қисми ўпирилиб тушди. Бундай об-ҳаво Фарғонанинг Марғилон шаҳрида маданий мерос объекти ҳисобланмиш Сафед тўда масжиди деворининг бир қисми ўпирилиб тушишига ҳам олиб келди.

«Ўзгидромет» прогнозига кўра, ҳафта охирларига бориб айрим жойларда ёмғир қорга айланиши мумкин.