Сўнгги вақтларда ижтимоий тармоқларда ҳайдовчиликка ўқитиш ҳамда гувоҳнома беришда коррупция ҳолатига йўл қўйилаётгани, қолаверса, йўл-транспорт ҳодисалари ортиб бораётгани кенг муҳокама қилинмоқда. Президент Шавкат Мирзиёев январь ойида бўлиб ўтган селектор йиғилишида ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш учун ўқитиш тизими тубдан такомиллаштирилиши бўйича айтиб ўтди. Давлат раҳбари «коронавирусдан эмас, авариялардан кўп одам ўлаётганини» таъкидлади.
Шунингдек, эндиликда ҳайдовчилар ҳуқуқбузарликлари учун жарима баллари тизими жорий этиладиган бўлди. Вилоят ҳокимлари ва ички ишлар бошлиқларига уч ой муддатда ҳудудларида замонавий автомактаб ва имтиҳон марказларини ташкил этиш бўйича топшириқ берилди.
«Дарё» ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш тизими ва ҳайдовчилик маданияти ҳақида йўл ҳаракати хавфсизлиги бўйича мутахассис Абдулазиз Обиджонов билан суҳбатлашди.
«Аввал ‘права’ олиш учун амалий имтиҳон топширилганда инсон баҳо қўяр эди»
Яқинда давлат раҳбари томонидан ҳайдовчиларни тайёрлашга, аварияларни камайтиришга оид видеоселектор йиғилиши ўтказилди. Ростан ҳам бу тизимни тубдан ислоҳ қилиш вақти келган эди. Чунки автомактаблар сони бугунги кунда 1400 га яқин бўлса, уларнинг ҳаммасини сифатли, деб бўлмайди. Айрим автомактабларда таълим сифати пастлиги учун ЙТҲлар сони кўпайиб кетди. Президентимиз томонидан муаммони бартараф қилиш учун турли хил топшириқлар берилди. Шу топшириқлардан асосийси ҳайдовчилик гувоҳномасининг шаффофлигини таъминлаш, яъни инсон омили бўлмасдан олиш тизими йўлга қўйилмоқда. Шу тизим аста-секин ишлашни бошламоқда.
Аввал ҳайдовчилик гувоҳномасини олишда амалий имтиҳон топширилишида инсоннинг ўзи баҳо қўяр эди. Яъни ўқувчи машинани бошқаришига қараб инсон уни имтиҳондан ўтгани ёки ўтмаганини аниқлар эди. Эндиликда эса инсон аралашмайди. Яъни имтиҳон топшириш учун автомашиналарга сезувчи мослама (датчик) ўрнатилмоқда. Мослама компьютердан назоратга олинади, бирорта инсон бу жараёнга аралашмайди. Эндиликда ўқиган, машғулотларни яхши ўзлаштирган фуқарогина бу имтиҳонлардан ўтиши мумкин. Бу ўз натижасини бериш учун маълум бир вақт керак. Ҳали барча вилоятларда имтиҳон оладиган марказлар очилади.
«Кам пулга ҳайдовчиларни тайёрловчи автомактаблар коррупцияга йўл қўяди»
Ўзбекистон бўйича автомактабларда ўқув дастурлари бир хил. Лекин автомактабларда ўқитиш нархи ҳар хил. Ўзбекистонда автомактабларда ўқиш учун энг юқори нарх — 3 миллион сўм, энг арзони 700-800 минг сўм. Арзон автомактабларда коррупцион ҳолатлар бор. Ҳар бир ўқувчига дастурлар бўйича юкламалар берилган. «Б» тоифа учун 52 соат амалий машғулот ўтказилса, ундан 6 соат ёпиқ майдонда бўлади. Тахминий, 42-43 соат амалий машғулот ўтказилади. Ҳар бир соатда 15 километр масофа босиб ўтилиши керак. Бу дегани бир ўқувчи ўқиши якунланганга қадар 650-680 километр масофа босиб ўтади.
Дейлик, бир гуруҳда 25 киши ўқийди. Агарда ўртача ўқиш нархини бир миллиондан деб олсак, 25 миллион даромад бор. Шундан учдан бири ёқилғига чиқиб кетади. Қолган пулни икки ярим ойга бўламиз. Шунда ҳар бир инсондан ойига 300-400 минг сўмдан автомактабга қолади. Бу пулга эса автомактаб ўқитувчига, автомашина ҳайдашни ўргатадиган инструкторга ойлик беради. Бинонинг ижара ҳақи ва ҳоказо харажатлар бор. Аслида, бир ўқувчига ўртача 1,6 миллион сўм сарфланади. Шу ўринда савол туғилади, мактаблар кам пулга ўқувчини ўқитиб, қаердан фойда кўрмоқда? Албатта, коррупция. Коррупцион ҳолатларни айтаман: биринчидан, 25 нафар ўқувчидан 4-5 нафар ўқишга келмайдиган ўқувчи бўлади. Улар автомактаблар тилида «қизиллар» ёки мажозий маънода «ўликлар» дейилади. Улар тўлаган миқдоридан ташқари келмаган ҳар бир куни учун яна тўлов қилади. Автомактаблар ўқувчининг келмаслиги учун тахминан 2,5-3 миллион сўм таклиф қилади.
Кейинги даромад — бир ўқувчи бир соатда 15 километр масофа босиши керак бўлса, беш-олти километр масофа босади. Бу орқали автомактаблар камроқ ёнилғи сарфлашади. Бундан ташқари, ички имтиҳон деган нарса бор. Агарда ўқувчи ички имтиҳондан ўта олмаса, якуний имтиҳонга бормайди. Ўқувчи ички имтиҳондан ўтиш учун ҳам пул беради. Агарда дастурда кўрсатилгандек ўқув тизими олиб борилса, автомактаб фойда кўриши учун камида 1,8 миллиондан юқори сумма билан ўқитиши керак.
« ‘Права’си йўқ фуқаро машина ҳайдаб, ЙТҲ содир этса, машина эгаси ҳам жиноий жавобгарликка тортилади»
Автомактаблар ўқувчиларни асосан амалий машғулотлар вақтида алдашади. Масалан, автомактаблар ўқувчидан тўловни олгандан кейин амалий машғулотлар учун алоҳида тўловни айтишади. Кейин ўқувчига у 15 километр масофа ҳайдаши ҳақида маълумот берилмайди. Ўқувчининг ўзи қанча масофа босиш кераклигини билмайди. Амалий машғулотлардан сўнг ўқувчи машғулотда иштирок этгани ҳақида имзо чекдиришади. Инструкторлар эса ўқувчи имзо чекканидан кейин қанча километр юргани ҳақида ёзишади. Ёки ўқув жараёни давомида умуман километр ёзилмайди, ўқиш тугагандан кейин инструктор ўзи ёзади. Аслида, амалиётда ўқувчи 300 километр масофа босган бўлса, охирида инструктор 700 километр масофа босди, деб ёзиши мумкин.
Кўп ҳолатларда кўрамиз, ҳайдовчилик гувоҳномаси йўқ инсонлар қишлоқларда, маҳаллаларда машина ҳайдашни ўрганади. Аслида, ҳайдовчилик гувоҳномаси йўқ фуқаро автомашинани бошқариши умуман мумкин эмас. Фуқаро шундай ҳолатда машинани бошқарса, бу борада маъмурий жавобгарлик бор. Автомашинани бошқаришга топширган шахсга ҳам, автомашинани бошқарган шахсга ҳам жавобгарлик бор. Агарда ҳайдовчилик гувоҳномаси бўлмаган шахс автомашинани бошқариб, ЙТҲ содир этса, жиноий жавобгарликка тортилади. Ҳаттоки ота ўз ўғлига автомашина ҳайдашни топширган бўлиб, шу ҳолат содир бўлса, ота ҳам жиноий жавобгарликка тортилади.
Эндиликда янги тизимда ўқувчиларнинг имтиҳондан ўтганлигига қараб автомактабга баҳо берилади, яъни унинг фаолиятига. Энди автомактабларни инсонлар бориб текширмайди, ўқувчиларнинг имтиҳондан ўтганлиги автомактабга баҳо берилади ва шу орқали рейтинг жорий қилинади. Агарда мен бирор автомактабда ўқимоқчи бўлсам, интернетдан уларнинг рейтинги ва нархларини кўриб, ўзимга маъқул келганида ўқишим мумкин бўлади. Шу рейтингга қараб автомактаблар фаолиятини вақтинча тўхтатади, лицензияси бекор қилинади ёки умуман бу фаолият билан шуғулланмайди. Бу орқали автомактаб ўз таълим сифатини яхшилаш учун яхши педагог қидиради. Шунингдек, келмай туриб ўқимоқчи бўлганларни рад этади, барча ўқувчиларнинг билимини оширишга интилади.
Авваллари назарий имтиҳонларда 10 та саволга жавоб бериш керак эди, мен ўзим мутахассис сифатида буни кам деб билардим. Инсонларнинг ҳаётига жавобгар шахс 10 та савол билан қутулмаслик керак.
Аввалроқ Ўзбекистонда ҳайдовчиликка ўқитиш ва гувоҳнома бериш бўйича янги тизим яратилиши, Ўзбекистонда қоидабузар ҳайдовчилар учун жарима баллари тизими жорий этилиши ҳамда Ўзбекистоннинг барча вилоятларида замонавий автомактаб ва имтиҳон марказлари ташкил этилиши ҳақида хабар берилганди.
Изоҳ (0)