16 октябрь — Бутунжаҳон нон куни. Ушбу байрам 2006 йилда Новвойлар ҳамда новвой-қандолатпазлар Халқаро уюшмаси ташаббуси билан таъсис этилган. Бу сана Ўзбекистонда нон куни сифатида расмий қайд этилмаган бўлса ҳам ўзбекларнинг куни нонсиз ўтмайди.
Халқда нонга бўлган ҳурмат қадрият даражасига кўтарилганки, уйга келган меҳмонга олдига, албатта, нон қўйилади, ушатилиб туз тортилади. Узоқ сафарга кетаётганларга бутун нондан бир тишлам едирилиб, то у қайтмагунча ўша нон уйнинг тўрида асраб турилади. Ноннинг ушоғи ҳам нон сифатида эъзозланади. Агар йўлда нон бўлаги ётган бўлса, уни кўрган заҳоти панага авайлаб олиб қўйиш одоб сифатида қаралади. Ўзбекистонда ҳар бир вилоятининг ўзига хос нонлари бор. Кўриниши, шакли ва ясалиш услуби орқали улар бир-биридан фарқланади.
Мутахассисларнинг фикрича, Самарқанд атрофида ўтин кўпроқ бўлгани боис нонни тандирда узоқроқ пишириш мумкин ва шунинг учун Самарқанд «гўштли» нонлари бошқа вилоят нонларига нисбатан кўпроқ тарози босади. Аксинча, дашт, тоғ ва тоғолди ҳудудларида ёқилғи камлиги боис аҳоли нонни тез пишириб олиш мақсадида нон хамирини юпқароқ ва кенгроқ шаклда ясайди.
«Дарё» вилоятларда ўзига хос нон турлари ҳақида фоторепортаж тайёрлади.
Андижон вилояти
Андижондаги бозор ва дўконларда 15 дан ортиқ турдаги нонлар аҳолига етказиб берилади: оддий нон, уй нони, гижда, дўлтали нон, ёғли нон, қаймоқли нон, Андижон патир, ўрама патир, оби нон, ширмой нон, гўштли нон, сутли нон, кулча нон, шулар жумласидан. Нонларнинг асосан гижда, Андижон патир, Ёғли патир каби турлари харидоргир ҳисобланади. Бугунги кунда вилоятда мингдан ортиқ новвойхоналарда беш мингга яқин новвой шу касб ортидан тирикчилик қилади.
«Янги бозор» деҳқон бозорида иккита махсус тандир қурдириб, новвойчилик қилаётган ҳунарманд Аҳмаджон Камоловнинг айтишича, бу ерда ҳар куни нархи 1500 сўмдан 20 минг сўмгача бўлган 15 турдаги нон ёпилади. Нон тайёрлаш учун кунига 10 қоп ун сарф этилади. Тайёрланаётган маҳсулотлар орасида оддий нон, патир нон, пирамида нон, гижда нон каби нонлар яхши сотилади.
Наманган вилояти
Наманган вилоятининг Поп тумани ҳудудида, Ғурумсарой қишлоғида махсус нон бозори фаолият кўрсатади. Бу бозордан Қамчиқ довони орқали пойтахтга йўл олганлар ёки аксинча, Тошкентдан қайтаётган йўловчилар патир нонларни харид қилади.Бозорда 100 дан ортиқ нон ишлаб чиқарувчилар ва уларнинг новвойхоналари, дўконлари, расталари мавжуд. Улардан айримлари, масалан, «Дилмурод патир» ўзига хос брендга айланишга улгурган. Ушбу бозорни ҳам айнан мазкур бренд асосчиси Муроджон Сиддиқов 1992 йилда бошлаб берган.
Попдаги патир бозорида харид қилинган нонлар пойтахт Тошкент, Ўзбекистоннинг турли вилоятлари ва хорижга — Россия, Жанубий Корея, Туркия ва Саудия Арабистонига юборилади.
Поп нон бозорида оддий патир, сариёғли патир, дўлтали патир, қаймоқли патирларни харид қилиш мумкин. Уларнинг нархи ҳам шунга қараб бир донаси 4 мингдан 6 минг сўмгача.
Наманганнинг Мингбулоқ туманида асосан кўптирма патир харидоргир саналади. Айтишларича, ушбу нон хамиртуруш солиб тайёрлангани учун шундай номланган. Масаллиғига сут ва ёғ ҳам қўшилади.
Кўптирма патир салмоғи оғирлиги билан ҳам ажралиб туради. Унинг донаси 1–1,5 килограмм атрофида бўлиши мумкин. Нархи ҳам шунга яраша — 10 минг сўмдан 25 минг сўмгача.
Новвой Шоира Неъматова 15 йилдан ошиқ вақтдан бери патир ёпиш билан шуғулланиб келади. Ўзидан ташқари тўрт нафар опа-синглиси ҳам шу иш билан банд. Унинг айтишича, Мингбулоқ кўптирма патирининг таъми жуда мазали ва анча муддат, аниқроқ айтадиган бўлса, бир ойгача сақланиб туриши мумкин.
Кўптирма патир асосан меҳмондорчилик ва тўйлар учун буюртма қилинади. Узоқ сафарга йўл олганлар ҳам Мингбулоқ нонидан ғамлаб олишни одат қилишган.
Фарғона вилояти
Фарғонанинг туман ва шаҳарларида ноннинг 15 га яқин тури пиширилади ва сотилади.Марғилон томонларда кўпроқ ширмой нон ва кулчалар пиширилади. Ширмой нонларнинг кўриниши чиройли, ҳажми кичик, мағзи ширин бўлади.
Тўй ва бошқа маросимларни Қўқон патирларисиз тасаввур қилиш қийин. Бозорларда гулли ва безакли, седанали ва кунжутли, катта ва кичик ҳажмли Қўқон патирларининг 10 дан зиёд тури сотилади.
Фарғонадан Тошкентга ёки аксинча пойтахтдан водий вилоятларига йўл олган йўловчи борки, кўзи йўл ёқасидаги патир сотувчиларга кўзи тушади. Қўқон патирлари Қўқон–Тошкент йўлида, Қамчиқ довонига чиқишдан олдин, Данғара тумани ҳудудида пиширилади. Шу жойнинг ўзида, яъни катта йўл бўйларида сотилади. Қизиғи, ушбу патирларнинг устига, албатта, нонвойнинг исми ва телефон рақами ёзилган бўлади. Сариёғ қўшиб тайёрланадиган патирлар жуда мазали ва хуштаъм, есангиз, оғзингизда эриб кетади, шу боисдан маҳаллий аҳоли бу нонларни «печенье патир» деб ҳам аташади.
Фарғонада ёнғоқли, майизли, седанали, кунжутли нонлар ҳам тайёрланади. Бу нонлар, асосан, тўй-ҳашамлар ва турли маросимларда дастурхонларни безаш, шунингдек, йўқловлар учун харид қилинади.
Рамазон ойида эса саҳарлик ва ифторлик учун пиёзли, гўштли ва малда нонлар ҳам пиширилади.
Хонадонларда кунлик истеъмол учун тайёрланадиган нонларнинг эса ҳажми кичик, грамми кўпроқ ва мағзи ширин бўлади.
Қашқадарё вилояти
Қашқадарёлик новвойларнинг маълумот беришича, вилоятда 8-10 хил кўринишдаги нонлар пиширилади.«Бунда асосан талабга қаралади. Кимдир тўй учун нон харид қилса, яна кимдир чойхонага, кимдир эса истеъмол учун хонадонига нон сотиб олади. Шунинг учун биз харид қилувчининг талабига қараб, ноннинг кўриниши ва оғирлигини ҳисобга оламиз», — дейди қаршилик новвой Абдуҳамид Раҳматов.
Ўн йилдан бери Қарши шаҳридаги халқ тилида «Янги бозор» деб номланган бозорда нон сотишни касб қилган Абдуҳамид аканинг айтишича, тўй учун ёки чойхона учун харид қилинадиган нонларнинг кўриниши чиройли бўлиб, камроқ ун сарфланади.
«Хонадонларга истеъмол учун харид қилинадиган нонлар эса мағзли, грамми кўпроқ бўлади. Ва шу боис ҳам тўй ва чойхоналар учун сотиладиган нонлардан қиммат туради», — дейди «Дарё» мухбири билан суҳбатлашган новвой.
Айтилишича, тўй ва чойхоналар учун пишириладиган нонлар новвойлардан 2200–2300 сўм атрофида сотиб олинади. Аҳолига сотилаётган нонлар эса асосан 3000 сўм.
Оилавий нон пишириб, бозорда сотишни касб қилган Салима Абдуллаеванинг маълумот беришича, у бир кунда уч халта унга пиширилган нонларни сотиб улгуради.
«Бир халта, яъни 50 кило ундан 100 дона нон чиқади. Кунига уч халта ундан тайёрланган 300 та нонни сотиб улгураман. Сабаби мижозларим кўп», — дейди Салима Абдуллаева.
Салима Абдуллаеванинг айтишича, Қарши шаҳрида яшовчи аҳоли асосан мағзли, уй шароитида пиширилган нонларни хоҳлайди. Қолаверса, Қаршида республикага машҳур бўлган Самарқанд нонлари ҳам пиширилади.
«Дарё» мухбири билан суҳбатлашган деҳқонободлик новвойларнинг айтишича, вилоятнинг Деҳқонобод туманида Сурхондарё вилоятининг Денов туманида пишириладиган халқ тилида «Денов нон» номи билан тилга олинувчи нонлар пиширилади.
«Денов нони деб номланган нонимиз одатда тандирда 15-20 дақиқа турса пишади. Нонимизга талаб кўп. Тумандошларимиз асосан шу нондан истеъмол қилади», — дейди деҳқонободлик новвой.
Новвойларнинг айтишича, Деҳқонободда пишириладиган «Денов нони» 2000–2500 сўм оралиғида сотилади.
Деҳқонободлик яна бир новвой Жамшид Соатовнинг айтишича, Деҳқонободнинг ўзида тўрт-беш хил кўринишга эга бўлган нонлар пиширилади.
«Деҳқонободда халқ тилида ‘қора нон’ деб аталадиган нон ҳам, ‘Денов нони’ ҳам, асосан туман марказида яшовчи аҳоли талабига кўра пишириладиган мағизли нонлар ҳам пиширилади. Биз асосан туман марказида яшовчи аҳоли талабидан келиб чиқиб, мағизли нонлар пиширамиз. Кунига 500-600 дона нон сотамиз», — дейди новвой Жамшид Соатов.
Жамшид Соатовнинг айтишича, туман аҳолиси талабига кўра пишириладиган мағзли нонлар 3000 сўмдан сотилади.
Кузатувларимизга кўра, вилоятнинг Қарши шаҳрида водий нонлари ҳам пиширила бошланган.
«Водий нонларига ҳам талаб кўп бизда. Аммо нархи бироз қиммат бўлгани боис, ҳамма ҳам водий нонларини сотиб олавермайди. Шу сабабданми кўп қаватли уйлар олдида пиширила бошланган нонлар кўп ўтмай йўқ бўлиб қолади. Новвойлардан сўрасак, талаб камлиги сабаб қопламаётганини айтишади», — дейди Қарши шаҳрида яшовчи фуқаролардан бири.
«Дарё» мухбирининг аниқлаштиришича, вилоятнинг узоқ қишлоқларидан — Кўл, Ғелон, Сарчашма, Дуоб, Бошчорбоғ, Лангар каби қишлоқларда ҳудуднинг ўзига хос бўлган ҳажми катта нонлари ҳам пиширилади.
Бухоро вилояти
Бухоро марказий деҳқон бозоридаги нон ва қандолат маҳсулотлари павильонидан 30 дан ортиқ расталар нон савдоси учун ажратилган. Бухоро шаҳридан бўлган Шабон ая Норова 50 йилдан буён новвойлик қилади. 30 йил давомида нонларни ўзи қориб, ўзи тандирга ёпган ва бозорга ҳам ўзи олиб чиққан.
«8 нафар фарзандим бор, тўрт ўғил, тўрт қиз. Новвойлик ортидан ҳаммаси уйли-жойли бўлди. Келинларим ҳам шу касбни танлади. Ҳар куни саҳар соат 3 да уйғонамиз ва турли маҳсулотлар аралаштирган ҳолда жами бир қоп хамир қорамиз. Соат 05:00 гача хамир етилади. Тонгги соат 07:00 гача 110–120 га яқин нон ва патирларни тандирда ёпиб оламиз ва уларни ўзим савдога олиб чиқаман. Бу нонлар беш турли бўлгани учун хамирлар ҳам беш хил маҳсулотлар билан тўйинтирилади. Фақатгина оддий патир сув ва тузда қорилади. Оби нонга новвот суви қўшиб қорилиши учун у обиноввот нонлари ҳам, деб аталади. Сингак нон, яъни Бухоро шевасида гармқоқ, деб аталадиган нон тайёрлашда эса унига сариёғ ва сут қўшиб қорилади. Гармқоқ нонлар жуда юпқа, худди қуёшга тутсангиз, ўзидан нур ўтказа оладиган тарзда тандирга ёпиб, яхшигина қизартириб олинади. Ота-боболар сўзига кўра, ўзидан офтоб нурини ўтказадиган бундай нонлар шифобахш экан. Ёғли, пиёзли, гўштли патирларимиз унига кунжут ёғи, сут ва бошқа маҳсулотлар қўшиб қорилади», — деди Шабон ая Норова.
Самарқанд вилояти
Самарқанд шаҳрининг «Галаосиё» маҳалласи нончилар маҳалласи деса ҳам бўлади. Бу маҳаллада юздан ортиқ новвойлар бор. Маҳалладан Сиёб ва Оби Раҳмат ариқлари ўтган. Улар тезоқар ариқ бўлиб, баъзи жойлари баланддан пастга қараб тушади. Шу боис бу ерда тегирмонлар кўп бўлган. Тегирмончилар янчилган буғдой чангини йиғиб нон қилиб еган. Бу ундан тайёрланган нонлар бошқа жойларда галаосиёникидек чиройли, шаклдор ва мазали чиқмаган. Маҳаллада аста-секин тегирмончилардан новвойлар авлоди, сулоласи шаклланган.
«Мен нончилар сулоласининг тўртинчи авлодиман. Онамдан нон ёпиш сирларини ўрганиб, ҳозирда уни давом эттиряпман. Онам 40 йил новвойчилик қилган. Новвойчилик биз учун ҳунар ҳисобланади. Бошқа ишда ишласак ҳам, албатта, нон ёпамиз. Ёшлигимдан онамга ёрдам бериб нон ёпишни ўргандим. 20 йил қурилиш соҳасида ишлаган бўлсам-да, нон ёпишни тўхтатмадим. Фарзанларим ҳам новвойлик қилишади. Улар ҳам ҳозирда алоҳида фаолият юритади», — дейди Орзиқул Зоҳидов.
Орзиқул Зоҳидовнинг айтишича, Галаосиё нонини тайёрлашнинг ўзига хос қийинчиликлари бор. Ушбу нонларга бир сутка давомида ишлов берилади. Қаттиқ қилинган хамир бир соат муштланади. Шу сабабли ҳам кўп куч сарфланади. Зувала қилиниб дам олишга қўйилган нонлар саҳар соат 03:00 да ясалади ва яна тўрт соат дам берилади.
«Галаосиё нонларига ун, туз ва сувдан бошқа маҳсулот қўшилмайди. Мисол учун, бошқа ҳудудларда ноннинг таъмини яхшилаш учун хамирга ёғ, тухум, сут каби маҳсулотлар қўшилади. Бошқа новвойлар бир қоп унга 100 грамм хамиртуруш қўшса, биз бир қошиқ қўшамиз. Галаосиё нонлари ўтин оловида пишгани учун ноннинг сифатини, шакл-шамойилининг чиройли чиқишини таъминлайди», — дейди Орзиқул Зоҳидов.
Орзиқул Зоҳидовнинг турмуш ўртоғи Жамила Солиеванинг таъкидлашича, келин бўлиб тушган вақтларида хамир қилишга қийналган. Сабаб эса тайёрланадиган ноннинг хамири қаттиқ бўлган.
«Бошида хамир қилишга жуда қийналганман. Муштлаш қийин эди. Ҳозир эса ўрганиб кетдик», — дейди Жамила Солиева.
«Бир кунда бир ярим килолик нондан 80 дона ёпамиз. Нонни тайёрлашда ўзига хос қийинчиликлари бор. Галаосиё нони Самарқанд нонлари ичида энг қийини ҳисобланади. Бу нонни тайёрлаш кўп вақт ва қаттиқ меҳнатни талаб қилади. Бу нонни чиройли чиқариш керак. Агар чиройли чиқармасангиз рақобатда қолиб кетасиз. Нон тайёрлашнинг бир жараёни 15 соатгача вақт кетади. Агар ҳаво совуқ бўлса 24 соат вақт ҳам кетади», — дейди Орзиқул Зоҳидов.
Марҳамат Давронова ҳам 35 йилдан буён нон тайёрлаб сотади. У киши новвойчиларнинг тўртинчи авлоди ҳисобланади. Оилавий новвойчилик билан шуғулланадиган Марҳамат Давронованинг хонадонига 2019 йилда машҳур ошпаз Баҳриддин Чустий ҳам ташриф буюриб, нон ёпиш сирларини ўрганган.
«Самарқанд нонини тайёрлашнинг бошқалардан яшириладиган ҳеч бир сири йўқ. Ун, хамиртуруш, сув, туз билан тайёрланади. Бошқа ҳеч нарса қўшилмайди. Нон аввал қорилиб, кейин уни қўлда муштлаб чиқамиз. Шакл берилиб, 12–14 соат давомида иссиқ хонада тиндирилади. Сўнгра тандирда ёпамиз. Нон газда эмас, балки мевали дарахтларнинг ўтинида пиширилгани учун ҳам қизариб бир маромда пишиб, хуштаъм бўлади. Шу хонадонга келин бўлиб тушганимга 40 йилдан ошди. Турмуш ўртоғим, фарзандларим ва келинларим билан бирга нон тайёрлаймиз. Биз пиширадиган ноннинг оғирлиги бир ярим кило чиқади. Шу сабаб бир кунда 80 дона нон ёпилади», — дейди Марҳамат Давронова.
Самарқандда бир-биридан хуштаъм бўлган арпа нон, чўпон нон, қозон нон, зоғора нон, жиззали нон, седанали нон, жавдар нон, зиғир уруғли нон, сули нон, лочира нон, ғижжа нон, оби нон, маккажўхори нон, қора нон, жўхори нон, райҳон патир, исмалоқ сувли патир, тош патир, қизил лавлаги сувли патирлар каби нонлар тайёрланади.
Тошкент шаҳри
Тошкент шаҳрида асосан оби нон, жайдари нон, седанали нон, ширмой (сутли нон), «ромашка», халқ тилида оддий «лепёшка», Тошкент патири, водий патири, юлдузча патир, гижда патир, гўштли патир, гўштли нон, ёғли патир, жиззали патир, пиёзли патир, ёнғоқ, майизли патир каби нонлар ёпилади.Бундан ташқари, пойтахтда қора нон ҳам пиширилиб, Чорсу бозоридаги нон сотувчиларининг айтишига қараганда, у тегирмон уни, кепак унидан қорилиб, хамиртуруш қўшилмайди.
Чорсу бозорида, тахминан, 10–15 нафар новвой ишлайдиган катта умумий новвойхона бўлиб, у ерда ёпилган турли хилдаги нонлар новвойхона ташқарисига олиб чиқиб сотилади.
Ширмой нонга, ўз номидан англашилиб турганидек, сут ҳамда ўсимлик ёғи солинади. Шунинг ҳисобига бу турдаги нонлар нисбатан юмшоқ бўлади. Патир эса қўй ёки мол ёғига қорилиб, унга жизза, баъзан ёнғоқ, майиз, гўшт сингари маҳсулотлар қўшиб ёпилади.
Тошкент патирга эритилган ёғ солинади, харидорлар бу турдаги патирни кўпинча фотиҳалар учун сотиб олишади. Водий патири эса қаймоқ ва мол ёғига қорилади.
Тошкентдаги дўконлардан бирида ишлайдиган новвойнинг айтишича, улар ёпадиган нонлар ўсимлик мойига қорилиши, устига қуритилган сут ҳамда истеъмол содаси аралашмаси суюлтириб суртилиши ҳисобига чиройли ва мазали эканлиги билан ажралиб туради. Бундан ташқари, улар ноннинг таг қисми яхши қизариши учун хамир қориладиган сувга шакар ҳам қўшишади.
Изоҳ (0)